بازار خان متعلق به دوره ناصرالدین شاه قاجار است. مجموعه بازار خان از چندین راسته و بازار و تیمچه‌های متعدی تشکیل شده است. اگرچه هرکدام از این بازارها نامی خاص دارند، امروزه همه‌شان به‌نام بازار خان شناخته می‌شوند. بازار خان با ۲۷۴ متر طول، طویل‌ترین و با ۱۵۳ باب مغازه، معروف‌ترین بازار یزد است. در این مطلب نابرو به بازار خان یزد یکی از دیدنی های یزد می‌رویم و با آن بیشتر آشنا می‌شویم. همراهمان باشید.
مجموعه خان
بازار خان در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد. نام‌گذاری بازار خان به این علت است که در گذشته، این بازار مخصوص خوانین بوده است و مردم عادی نمی‌توانستند از آن استفاده کنند و بهره‌ای ببرند.
وقتی پا به بازار خان می‌گذارید، بخش‌هایی دیگر از بازار به چشم می‌آیند، بخش‌هایی مثل بازار زرگری، بازار ملااسماعیل، بازار پنجه علی، بازار مسگرها، بازار چیت‌سازها و بازار کاشی‌گری که همه متعلق به دوران قاجار هستند. بازاری که در دل بازار خان نقشی پررنگ‌تر دارد، بازار زرگری است. بازار زرگری با طاق هلالی و نورگیرهایی در وسط راسته بازار دارد.
بازار زرگری یزد چشم هر رهگذری را که پا به دل بازار می‌گذارد، خیره می‌کند. بازاری با مغازه‌های طلافروشی و طلاهای معروف و خاصش که با زرق‌وبرق در ویترین‌ها چیده شده‌اند.
بازار پنجه علی
دیگر بازار معروف، بازار مسگران یزد با قدمتی ۶۰۰ساله است که در قرن نهم هجری قمری بنا شده است. در حدفاصل خیابان قیام، بازار پنجه علی قرار دارد که ظروف مسی و لوازم آشپزخانه و ابزارآلات کشاورزی در آن ساخته می‌شود.
آدرس بازار خان
اگر بعد از رسیدن به میدان امیرچخماق به‌سمت چپ نگاه کنید، خیابان قیام را می‌بینید که تابلوی بازار خان در آن نمایان است. بازار خان فقط جاذبه گردشگری و تاریخی نیست و هنوز هم یزدی‌ها خیلی از لوازم موردنیازشان را از همین بازار تهیه می‌کنند، مانند پارچه و لحاف و کیف و کفش و ترمه سنتی و معروف یزد با قدمت ۱۷۷ سال.
هنوز هم هرکس دختر دم بخت دارد، برای خرید جهیزیه پا به خیابان قیام و بازار خان می‌گذارد. برای خرید کت و شلوار دامادی و آینه‌شمعدان عروس خانم و طلا باید از این مسیر عبور کنید. بازار خان فقط برای امرار معاش نیست و با وجود تیمچه و مسجد و قهوه‌خانه، مردهای پابه‌سن‌گذاشته هم دور هم جمع می‌شوند و درددل می‌کنند.
خلاصه اینکه بازار خان هنوز جایگاهی مهم در زندگی روزمره مردم شهر دارد.
داخل بازار چند بنای مهم قرار دارد که متعلق به دوره قاجاریه هستند. مدرسه علمیه عبدالرحیم خان که در سال ۱۲۳۸ هجری قمری ساخته شده است و مسجد پتاق خان که امروزه همه اهالی بازار را به وقت اذان گرد هم جمع می‌کند، دو نمونه از این بناها هستند.
بازار خان، میدان خان و حمام خان دارد، میدانی که دورتادورش مغاره‌های متنوع است و حمامی که بعد از سال‌ها هنوز پابرجاست و با وجود بازسازی، هنوز جایگاهش را حفظ کرده است.
حمام خان به‌جز ایام تعطیل همه‌روزه میزبان گردشگران عزیز است. ورودی حمام سه‌هزار تومان است. این حمام هم به‌دستور محمدتقی خان بافقی ساخته شده است و یک روز برای استفاده مردان محله، یک روز برای زنان و کودکان و یک روز هم برای استفاده خود خان بوده است.
حمام خان
یکی از حمام‌های قدیمی و مشهور ایران در دل بازار پنجه علی یزد است، حمامی که با معماری ساده و چشم‌نوازش محیطی دلچسب ایجاد کرده است.
اکثر حمام‌ها امروزه به موزه و رستوران تبدیل شده‌اند. حمام خان یکی از صدها حمامی است که از گزند حوادث طبیعی و تاریخی در امان مانده است.
حدود دو قرن پیش، وقتی پا به دل بازار می‌گذاشتید، صدای دلاک و حمامی و ریزش آب را می‌شنیدید، اما امروزه صدای به‌هم‌خوردن قاشق و چنگال به گوش می‌رسد.
در حال حاضر حمام خان به سفره‌خانه‌ای زیبا تبدیل شده است که با انواع غذاهای اصیل ایرانی و چای و دمنوش پذیرای گردشگران عزیز است.
تاریخچه حمام
طبق تاریخ حک‌شده بالای درب ورودی، این بنا در سال ۱۲۱۲ هجری قمری بنا شده است و بار دیگر در دوره قاجاریه احیا شده است. حمام خان معروف به گرمخانه یا گرمابه نور بوده است و چون بیشتر بزرگان شهر از آن استفاده می‌کردند به آن حمام خان می‌گویند.
معماری حمام
معماری حمام ترکیبی از سادگی و زیبایی است. در بدو ورود به حمام راه‌پله که در گذشته تاریک بوده، حالا چراغانی شده و با پاگردهای تزیین‌شده شما را به‌سمت ورودی اصلی حمام و رستوران هدایت می‌کند.
جنس دیوارها از سنگ یا آجر با شفته آهک است و در جاهایی مثل گاورو و طویله از خشت استفاده شده است. حمام قسمت‌های مختلف داشته است که عبارتند از گاورو، سربینه، میان‌در، گرمخانه، استخر و تون و خزینه.
قسمتی که حوض در آن قرار دارد، سربینه یا رختکن امروزی است. دالان‌هایی که دورتادور سربینه قرار دارند هم برای نگهداری وسایل و کفش و لباس مردم استفاده می‌شده‌اند. سربینه فضایی بوده وسیع و سرپوشیده که برای کندن و پوشیدن لباس و بستن و افکندن لنگ و آماده‌شدن برای ورود به گرمخانه استفاده می‌شد.
«میان‌در» فضای بین حدفاصل سربینه و گرمخانه است و گرمخانه فضایی است تقریبا شبیه سربینه با چهار ستون در وسط و سقفی گنبدی که دورتادور رستوران را احاطه کرده است.
استخر بعد از گرمخانه قرار دارد و فضایی سرپوشیده و بزرگ برای استحمام اهالی محله داشته است. خزینه فضایی سرپوشیده پر از آب گرم بین گرمخانه و تون بوده است که مراجعان در آن استحمام می‌کردند.
تون زیرزمینی است دخمه‌مانند که کنار خزینه آب گرم بوده است و برای گرم‌کردن آب حمام در آن هیزم می‌سوزاندند. بالای سربینه سقفی گنبدی شکل قرار دارد که نور حمام از آنجا تامین می‌شده است.
قسمت شاه‌نشین که مخصوص استراحت خان بوده است، با نقاشی‌های دوران قاجاریه تزیین شده است که معمولا موضوعشان حماسی و نظامی و متاثر از شاهنامه است.
