شب یلدای زرتشتیان؛ جشن شب چله با نیایش اهورامزدا

زرتشتیان روستای نصرت‌آباد شهر یزد، هر ساله در اقامتگاه زیبا و سنتی باباخداداد دور هم جمع می‌شوند و طولانی‌ترین شب سال را با آداب و رسوم مختص خودشان کنار یکدیگر جشن می‌گیرند. آن‌ها هدف این مراسم و به طورکلی هر جشنی را، اول از همه نیایش پروردگار و شادی می‌دانند. هدف دیگر این اجتماعات، دور هم جمع شدن و با خبر شدن از احوال یکدیگر و هم‌چنین داد و دهش و پذیرایی است. با این مطلب در نابرو همراه شوید تا با آداب و رسوم جشن و نیایش یلدای زرتشتیان از جاهای دیدنی یزد در شب یلدا آشنا شوید.

علت نامگذاری شب یلدا

واژه‌ «یلدا» یک لغت سریانی () از ریشه‌ «تولد» و به معنی جشن ظهور میترا (نگهبان آفتاب برای رسیدن نور، بی هیچ کم‌و‌کاستی‌ و سبب تازگی جهان) یا همان نور و خورشید است. زبان سریانی، زبانی است که در محدوده‌ سوریه‌ امروزی مورداستفاده قرار می‌گیرد. اما نزد ایرانیان باستان، این شب به شب چله معروف بوده و در یلدای زرتشتیان زمستان را به دو بخش چله‌ کوچک و چله‌‌ بزرگ تقسیم می‌کرده‌اند.

چله‌ بزرگ از اول دی ماه شروع می‌شد و تا دهم بهمن ماه که جشن سده بود، ادامه داشت. سپس تا بیستم اسفند را چله‌ کوچک می‌نامیدند. از فردای این شب (شب چله) روزها طولانی‌تر می‌شود، به همین دلیل شب را که به معنای تاریکی و پلیدی است، باید به شادی سپری کرد.

آداب و رسوم یلدای زرتشتیان

ابتدای مراسم، موبد که همان روحانی مذهبی در دین زرتشت است، همراه دف‌زنان وارد مجلس می‌شود که نشان دهنده‌ همان هدف ذکر شده از جشن‌ها، یعنی شادی است. در ادامه مراسم یلدای زرتشتیان موبد شروع به خواندن نیایش گاهنبار می‌کند که برگرفته از کتاب مقدس اوستا است و در حین نیایش کمربندی به نام کشتی  (Koshti)را که زرتشتیان به کمر دارند، باز می‌کند و دوباره می‌بندد.

موبد شاخه‌ای از گیاه سرو را که نشان از یگانگی و واحد بودن خداست، رو به بالا می‌گیرد و هم‌زمان زرتشتیان دیگر انگشت اشاره را رو به آسمان می‌گیرند که باز هم تاکید بر یگانگی اهورامزدا دارد. همه‌ حضار یک صدا عبارت «آفرین نامه» را به زبان می‌آورند که به معنی درود بر یگانه خداوند عادل جهان است.

---

پیشنهاد مطالعه:

آیین پاسداشت آغاز زمستان، شب یلدا در گیلان

---

بخش دوم مراسمات

در مرحله‌ دوم یلدای زرتشتیان موبد دو شاخه‌ سرو را رو به بالا می‌گیرد و حضار هم دو انگشتشان را رو به آسمان می‌گیرند و این به معنی این است که اشوزرتشت، پیامبر و  فرستاده‌ خدا است. موبد شاخه‌ها را سه دور می‌چرخاند که اشاره به شعار‌های سه‌گانه‌ زرتشت یعنی «گفتار نیک، کردار نیک و پندار نیک» دارد. در آخر هم روحانی شاخه ها را به چهار نقطه از زمین می‌زند تا بین افراد نیک چهار نقطه‌ جهان، هماهنگی ایجاد شود.

نکته‌ زیبای نیایش‌های زرتشت در یلدای زرتشتیان در این است که موبد برای تمامی افراد، طلب خیر و مغفرت می‌کند، چه دوست و چه دشمن. فضای نیایش آن‌ها به قدری معنوی و زیباست که حتی مسلمانانی که زبان زرتشتی این نیایش را متوجه نمی‌شوند هم لذت می‌برند. هم‌چنین، زرتشتیان نیز مانند سایر ایرانیان شب یلدا را با شاهنامه‌خوانی، حافظ‌خوانی و قصه‌گویی سپری می‌کنند.

---

پیشنهاد مطالعه:

قهر ممنوع در کوچه های آشتی کنان یزد

---

در آخر، زرتشتیان و غیرزرتشتیان در کنار هم و با وحدت در حیاط اقامتگاه جمع می‌شوند، آتش روشن می‌کنند و تا پاسی از شب به شب‌زنده‌داری می‌پردازند و این شب را به نیکی و شادی سپری می‌کنند.

خوردنی‌های یلدای زرتشتیان

میوه و آجیل از خوردنی‌های اصلی شب یلدا هستند. در بین میوه‌ها، انار و هندوانه که رنگ قرمز دارند و یادآور قرمزی و نور خورشید در هنگام طلوع و غروب هستند، از اهمیت بیشتری برخوردارند و جزیی جدانشدنی از سفره‌های شب چله به حساب می‌آیند.

زرتشتیان نیز مانند همه‌ ایرانیان در این شب از آجیل مشکل‌گشا استفاده می‌کنند که به آن لرک یا آجیل هفت مغز می‌گویند. این آجیل مختص جشن‌ها است که به عنوان نذر بین دیگران تقسیم می‌شود و متبرک است. از غذا‌های لذیذ این شب می‌توان به آش شولی اشاره کرد که یزدی‌ها آن را با شلغم یا چغندر می‌پزند.

سیر و سداب هم، پای ثابت سفره‌های یلدای زرتشتیان است. زرتشتیان سیر، گیاه سداب و نعناع را با هم می سیر و سداب علاوه‌بر داشتن خاصیت فراوان درمانی و ضدعفونی‌کنندگی، هنگام آفرینگان‌خوانی پخته می‌‌شود تا عطر آن باعث شادی روان در‌گذشتگان شود. از دیگر خوراکی‌های خوش‌مزه‌ای که می‌توانید بر سر این سفره بیابید نان کماج و نان سوروک است که در واقع همان نان روغنی است. هر دوی این نان‌های سنتی و خوش‌طعم نیز در همان روز و توسط زرتشتیان پخته می‌شود.

اقامتگاه باباخداداد شهر یزد

اقامتگاه باباخداداد در منطقه‌ شاهدیه‌‌‌ شهر یزد، در روستای نصرت‌آباد و به فاصله‌ 9 کیلومتری از شهر واقع شده است. اهالی مهمان‌نواز و خون‌گرم این خانه همگی زرتشتی هستند. این خانه که با معماری خانه‌های سنتی بنا شده ‌‌است، دارای اتاق‌هایی برای اقامت مسافران، حیاطی وسیع برای شب‌نشینی، بادگیر، حوض و شاه‌نشینی با‌شکوه است.

همچنین در این اقامتگاه می‌توانید تمام غذا‌های محلی و سنتی را با طعمی لذیذ نوش‌جان کنید و شب‌نشینی‌هایی به یاد‌ماندنی را با بومی‌های منطقه تجربه کنید. از ویژگی‌های شاخص این بوم‌گردی، نزدیکی آن به کویری به نام پساب است که حتی بسیاری از یزدی‌ها از وجود آن بی‌خبر هستند؛ کویری که برکه‌های زیبا و بی‌نظیری را که از تجمع آب باران حاصل شده، در دل خود جای داده‌ است.

به‌علاوه، به دلیل نزدیکی اقامتگاه به شهر یزد، می‌توانید در شهر گشت‌و‌گذار کنید و از بنای‌های دیدنی آن هم‌چون باغ دولت‌آباد و مجموعه‌ امیرچخماق دیدن کنید و با کوله‌باری از خاطرات دل‌نشین و تجربیات زیبا راهی شهر خود شوید.