اردبیل که به آرتاویل یا شهر مقدس معروف است، در دامنههای کوه سبلان و از مناطق سردسیری ایران است که تاریخی چند هزار ساله دارد. بعضی از مورخین بنای آن را به فیروز ساسانی (پادشاه ساسانی) نسبت میدهند. یکی از شهرهای بزرگ و مهم اردبیل، مشکین‌شهر است و یکی از اماکن تاریخی مشکین‌شهر که با صفویان پیوند دارد، آرامگاه شیخ حیدر است. در این مطلب با نابرو همراه شوید تا گشتی در این آرامگاه تاریخی که یکی از دیدنی های اردبیل است؛ بزنیم.
آرامگاه شیخ حیدر
در 92 کیلومتری شهر اردبیل، در بافت مرکزی و قدیمی شهر مشکین‌شهر، در باغی بزرگ و زیبا، برج آجری استوانهایشکلی قرار دارد که به آرامگاه شیخ حیدر معروف است. این برج در دامنه کوه سبلان، به شهر شکوه خاصی میبخشد. وارد باغ که می‌شوید، دورتادور آرامگاه را رواقهایی فراگرفته است؛ رواق‌های هلالی‌شکل بسیار زیبایی که شاید روزگاری برای آسایش و استراحت مسافران بوده است.
این برج دارای سرداب و قسمت فوقانی است که قسمت فوقانی به صورت مدور طراحی شده است. این بنا سقفی گنبدی شیروانی دارد؛ اما سقف اصلی بنا که آنهم به صورت گنبد بوده، سالها پیش در حمله روسها از بین رفته و بعدها سقف جدیدی بر آن ساخته شده است.
هرچند که نمای خارجی بنا مدور است، اما بنا از داخل دوازده ضلعی است و این دوازده ضلع شاید سمبلی از دوازده امام شیعیان بوده است که صفویان ارادت بسیار زیادی به آنان داشته‌اند.
در ورودی سرداب، در ضلع شمالی بنا است و در منتهیالیه آن قبر شیخ حیدر قرار دارد. مصالح به کار رفته در پی این برج، سنگ و در دیواره‌ها آن، آجر است.
همین پی سنگی، بنای آرامگاه شیخ حیدر را از چنان استحکامی برخوردار کرده که بعد از قرنها هم‌چنان استوار و پابرجا، زیبایی شهر مشکین‌شهر را دوچندان کرده است.
بدنه آجری این برج از بیرون دارای کاشیکاریهای زیبایی به رنگ آبی است که به آیات قرآن مزین شده است. هر چند این کاشیکاریها تمام بدنه بنا را نپوشانده و جای‌جای آن فرو ریخته، اما هم‌چنان قدمت و زیبایی خود را پس از سالها حفظ کرده است.
واژه «الله» به کار رفته در این بنا الگو گرفته از گنبد الله الله یا همان گنبد شیخ صفی‌الدین اردبیلی در اردبیل است؛ اما کاشیهای مقبره شیخ صفی، به علت توجه و مراقبت بیشتر، سالمتر و در نتیجه خواناتر از این مقبره است. علاوه بر کلمه الله، کلماتی مانند «هو»، «محمد» و «علی» نیز بر دیوارهای این گنبد تزیین شده که به علت بی‌توجهی و عدم حفاظت از آن‌ها، بیشترشان فروریخته است.
در ورودی و سه پنجره این بنا دارای مقرنسکاریهای گچی زیبایی است که هر چند رنگ کهنگی بر آن‌ها نشسته، اما چشمها از دیدنش حظی وافر میبرند.
طی یک طرح ساماندهی که برای بنای آرامگاه شیخ حیدر درنظر گرفته شد، بعضی خانههای اطراف آرامگاه در تملک این بنا قرار گرفت تا از فضای ایجاد‌شده استفاده شود. بعدها با نظارت دولت این فضای آزادشده به صورت پارکینگ، موزه کتابخانه و فضایی برای گردشگران بهوجود آمد. این باغ سرسبز و زیبا با آن برج استوانهای تاریخی، تجربه یک گردش تاریخی را برای مسافران رقم میزند.
طبق اسناد تاریخی، شیخ حیدر، فرزند شیخ جنید از صوفیان قرن هشتم بوده است. وی جنگها کرده و رشادتها نشان داده است. در آخرین نبردی که در شروان در آن شرکت کرد، کشته شد؛ نزدیکان و پیروانش جسد وی را از آنجا به مشکین‌شهر آوردند و در مکان مذکور دفن کردند.
هرچند 22 سال بعد از دفن شیخ حیدر، پسرش شاه اسماعیل که موسس سلسله صفوی بود، جسد پدر را به اردبیل منتقل میکند تا در جوار جد بزرگش شیخ صفی‌الدین، آرامش یابد؛ اما برای یادبود آن خاکسپاری اولیه، بنایی ساختند و برجی برپا کردند، با تزییناتی که همواره مورد‌توجه و زیارت مردم بوده است، به‌طوری‌که تا چندین سال پیش مردم به آن امامزاده میگفتند. این مقبره در سال ۱۳۱۱ با شماره ۱۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
. ویدئو از حبیب دادخواه
