یکی از جاهای دیدنی شیراز سر زدن به آرامگاه‌های افراد مشهوری است که در شهر شعر و ادب در خاک آرمیده‌اند. مشهورترین آرامگاه های شیراز هرکدام بنا به دلایلی نزد علاقه‌مندان به این جنبه از گردشگری شهرت یافته‌اند. حال و هوای منحصربه‌فرد یک آرامگاه، شرکت در اجتماعات و از نزدیک دیدن برگزاری مراسم‌های ادبی، عرفانی، مذهبی و دیگر مراسم‌های خاص در جوار آرامگاه‌ها، آشنایی با تاریخ و فرهنگ معاصر دفن شدگان و چندین و چند علت دیگر ازجمله دلایل انتخاب آرامگاه‌ها به‌عنوان یک مقصد گردشگری است. جدا از اینکه عمده شهرت هر آرامگاه وابسته به شخص دفن شده درون آن است، یک آرامگاه ازلحاظ نوع معماری به کار گرفته‌شده برای ساخت نیز علاقه‌مندان خاصی دارد.
در این مطلب از نابرو قصد دارم شما را با مشهورترین آرامگاه های شیراز آشنا کنم. آرامگاه‌هایی که هر یک از آن‌ها میزبان فرد بزرگی از گذشتگان شهر بهارنارنج است، آرامگاه‌هایی که با سر زدن به آن‌ها ممکن است برای ساعت‌ها و شاید برای مدتی طولانی‌تر خود را در عالم عرفان و ملوک احساس کنید.
1- آرامگاه سعدی
سعدیه مدفن شاعر بزرگ و برجسته پارسی‌زبان یعنی شیخ اجل سعدی شیرازی است که ازجمله آثار ثبت‌شده ملی ایران به‌حساب می‌آید. سعدیه در زمان حیات سعدی به‌خصوص در اواخر عمر او، خانقاه و محل زندگی این شاعر بزرگ بوده است و هم‌اکنون در نزدیکی باغ دلگشا و در انتهای بلوار بوستان شهر پررمزوراز شیراز قرار دارد. ابومحمّد مُشرف‌الدین مُصلِح بن عبدالله بن مشرّف (سعدی) تنها فرد دفن شده در سعدیه نیست و در گوشه‌کنار این بنای تاریخی چندین شاعر و ادیب بزرگ شیرازی دیگر نیز به خاک سپرده‌شده‌اند.
از حوض ماهی سعدیه می‌توان به‌عنوان پرطرفدارترین جای این مکان فرهنگی-تاریخی نزد گردشگران می‌توان نام برد که هرساله در چهارشنبه آخر سال بسیار شلوغ می‌شود. همچنین در روز سعدی یعنی روز اول دومین ماه فصل بهار نیز سعدیه میزبان شاعران و دوستداران این شاعر بزرگ است.
هزینه بازدید از سعدیه برای ایرانی‌ها سه هزار تومان و برای خارجی‌ها 20000 تومان است. آدرس: شیراز، بلوار هفت‌تنان، انتهای بلوار بوستان.
نشان دادن مکان روی نقشه
2- آرامگاه حافظ
نمی‌شود به شیراز سفر کرد و آرامگاه شاعر بزرگ ایرانی یعنی خواجه حافظ شیرازی را از نزدیک ندید. حافظیه نامی است که برای محل دفن این شاعر بزرگ قرن هشتم انتخاب کرده‌اند. حافظیه بسیار زیباست، با قدم گذاشتن در این فضا آرامشی عجیب و عرفانی برای آدمی ایجاد می‌شود که به‌سختی بتوان این حال و هوا را در جای دیگر یافت. از نکات جالب حافظیه طراحی و معماری آن توسط یک معمار غیر ایرانی به نام آندره گدار است.
بنا به دلایل زیادی حافظیه ازجمله مشهورترین آرامگاه های شیراز به‌حساب می‌آید که مهم‌ترین آن‌ها محوطه زیبا و عرفانی آن به همراه مجموعه فعالیت‌های فرهنگی است که در این آرامگاه‌ها برگزار می‌گردد. اگر دوست دارید مشهورترین شاعران ایران را از نزدیک ببینید برای سفر به شیراز و بازدید از حافظیه، تاریخ ۲۰ مهرماه را هماهنگ کنید. این روز بانام حافظ نام‌گذاری شده است و حافظیه در این روز یکی از عجیب‌ترین حس و حال‌ها را دارد.
در حافظیه نیز همانند سعدیه شاعران و عارفان بسیاری در دل خاک آرمیده‌اند. آدرس: شیراز، حدفاصل چهارراه حافظیه و ادبیات، روبروی مجموعه ورزشی حافظیه شیراز.
نشان دادن مکان روی نقشه
3- آرامگاه احمد بن موسی کاظم
حرم شاهچراغ اثری به‌جای مانده از زمان حکومت اتابکان در فارس یعنی قرن ششم است که امروزه به‌واسطه حضور آن در شیراز این شهر را سومین حرم اهل‌بیت ایران می‌نامند. آرامگاه زیبا و منحصربه‌فرد شاهچراغ در نزدیکی میدان احمدی شیراز واقع است و دسترسی به نسبت آسانی از هرکجای شهر دارد. برای ساخت این بنا از یک ایوان بزرگ که در مقابل ساختمان اصلی قرار دارد استفاده‌شده است و درون آن نیز چهار شاه‌نشین قرار دارد.
آینه‌کاری و کاشی‌کاری برجسته‌ترین فنون معماری برای تزیین این ساحت مقدس است و برای ساخت ضریح نیز از فلز نقره کمک گرفته‌اند. دو در اصلی شمالی و جنوبی و درب‌های فرعی رو به بازار و مسجد عتیق ورودی‌های، این مجموعه هستند. تقریبا در تمامی مراسم‌های مذهبی سال، حرم شاهچراغ به‌شدت شلوغ است و مراسم‌های مذهبی در این مکان برقرار است. بااین‌حال ششم ذیقعده روز مخصوص شاهچراغ در تقویم نام‌گذاری شده است. نزدیکی به بازار و امکان تاریخی شیراز ازجمله گذر سنگ سیاه، وجود اقامتگاه‌های بوم گردی بسیار زیاد در نزدیکی حرم به همراه زیبایی‌های چشم‌نواز ساخت این بنا و بعد مذهبی آن از مهم‌ترین دلایل گردشگری بودن این مجموعه است. نکته دیگر در مورد شاهچراغ اینکه، برادر بزرگوار ایشان میر محمد نیز در این مکان به خاک سپرده‌شده است.
همچنین اگر در این منطقه از شیراز بودید، می‌توانید از آرامگاه بی‌بی دختران (بی‌بی خدیجه، ام عبدالله از فرزندان امام سجاد (ع) ) نیز دیدن کنید. آدرس: شیراز، میدان احمدی.
نشان دادن مکان روی نقشه
4- آرامگاه خواجوی کرمانی
خواجوی کرمانی بانام کامل کمال‌الدین ابوالعطاء محمود بن علی بن محمود یکی از مشهورترین شاعران قرن هشتم در ایران است که در نزدیکی دروازه قرآن شهر شعر و ادب به خاک سپرده شده است. آرامگاه خواجو به‌واسطه شهرت شاعر و محل قرارگیری آن یکی از مشهورترین آرامگاه های شیراز است. در نزدیکی این مدفن چشمه رکن‌آباد و سه غار تاریخی قرار دارد. از طرفی دیگر به دروازه قرآن نیز مشرف است. مزار خواجوی کرمانی در محوطه روباز ساخته‌شده و در کنار آن یک اتاق بانام فرهنگسرای خواجو قرار دارد.
آدرس: شیراز، ابتدای جاده شیراز-اصفهان (دروازه قرآن)، دامنه کوه صبوی، تنگ الله‌اکبر.
نشان دادن مکان روی نقشه
5- آرامگاه سیبویه
صاحب کتاب مشهور الکتاب در زمینه علم صرف و نحو زبان عربی یعنی ابوبشر عمرو بن عثمان بن قنبر البصری دیگر فرد مشهوری است که در شیراز آرمیده است. در میانه قبرستان باهلیه در محله قدیمی و تاریخی شیراز یعنی سنگ سیاه، بنایی به‌صورت طاق‌نما ساخته‌شده است که مزار سیبویه در زیر کاشی‌کاری زیبای آن قرار دارد. کاشی‌های معرق این یادبود اثری از خراسانی‌ها است. مزاری منتسب به سیبویه در شهر تاریخی سیراف استان بوشهر نیز ساخته‌شده است که نباید با این بنای کنونی واقع در شهر شیراز اشتباه گرفته شود. آرامگاه سیبویه کمتر از یک کیلومتر با بارگاه مقدس امامزاده سید تاج‌الدین غریب فاصله دارد و برای بازدید از آن لازم نیست هزینه‌ای پرداخت کنید. این آرامگاه یکی از مهم‌ترین آرامگاه های شیراز است.
آدرس: شیراز، بلوار سیبویه، محله سنگ سیاه.
نشان دادن مکان روی نقشه
6- آرامگاه شاه شجاع
مدفن یکی از دلاورترین شاه‌های آل مظفر و کسی که به‌عنوان بزرگ‌ترین دفع‌کننده حملات مغول‌ها به ایران شناخته می‌شود یعنی ابوالفوارس جلال‌الدین شاه شجاع در کنار بوستان کوهپایه شیراز قرار دارد. آرامگاه شاه شجاع یکی از آثار ملی ثبت‌شده ایران است و در زمره مشهورترین آرامگاه های شیراز قرار دارد، بااین‌حال این بقعه در وضعیت مناسبی به سر نمی‌برد. مزار شاه شجاع بر روی یک صفه که سه پله از زمین ارتفاع دارد، در زیر گنبد کاشی‌کاری شده و تزیین‌شده با اشعار خود او و حافظ قرار دارد. این گنبد توسط چهار ستون مایع نگه داشته شده است.
آدرس: شیراز، بلوار هفت‌تنان.
نشان دادن مکان روی نقشه
7- آرامگاه باباکوهی
آرامگاه دیگر شاعر شیرازی علی ابوعبدالله ابن باکویه یا به‌اختصار باکویه شیرازی که بانام باباکوهی نیز شناخته می‌شود، در نزدیکی دروازه قرآن قرار دارد. در شمال شیراز کوهی بانام صبوی یا همان باباکوهی قرار دارد که مدفن این شاعر قرن چهارم در آنجا واقع است. به سبب تفرج‌گاهی بودن مکان دفن باباکوهی و منظره بسیار زیبای آن، آرامگاه باباکوهی یکی از مشهورترین آرامگاه های شیراز و پرطرفدارترین آن‌ها است. وجود چندین درخت کهن‌سال، حوض آب، اتاق‌های مختلف و کاشی‌کاری‌های زیبای این مدفن از جاهای دیدنی باباکوهی است. ظاهراً قبل از مرگ باباکوهی، او در غارهای کوه صبوی مشغول به عبادت بوده است و پس از مرگ در این مکان دفن شده است. برای بازدید از باباکوهی نیز لازم نیست هزینه‌ای پرداخت کنید.
آدرس: شیراز، سمت چپ دروازه قرآن، جاده باباکوهی.
نشان دادن مکان روی نقشه
8- آرامگاه شیخ محمد لاهیجی
نویسنده کتاب مشهور مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز یعنی شمس‌الدین محمد اسیری لاهیجی از دیگر عارفان و شاعران بزرگ دفن شده در شیراز است. محل بقعه و مزار این عارف صوفی مسلک، در خانقاه، محل زندگی و محل عبادت او در محله لب آب شیراز قرار دارد. در زمان حکومت نوربخش‌ها بر فارس، شیخ محمد لاهیجی بانام کامل شمس‌الدین محمد بن یحیی بن علی لاهیجی نوربخشی از مریدان شیخ محمد نوربخش مؤسس این سلسله بوده است. در نزدیکی مزار این عارف بزرگ فرزند او نیز به خاک سپرده شده است. این بارگاه بیشتر در نزد عارفان و صوفی‌ها شهرت دارد و اگر علاقه‌مند به هم‌صحبتی با یکی از آن‌ها هستید، معمولا در کنار مزار شیخ محمد یکی از آن‌ها را خواهید یافت.
آدرس: شیراز، بلوار سیبویه، محله لب آب.
9- آرامگاه شیخ روزبهان
اگر در امتداد خیابان لطفعلی‌خان زند شیراز قدم بزنید، هر گوشه‌کناری از خیابان تابلویی وجود دارد که شمارا به سمت یک اثر تاریخی این شهر زیبا راهنمایی می‌کند. درواقع این خیابان شاهراه منتهی به نقاط گردشگری تاریخی شیراز است. خیابان روزبهان در انتهای شرقی خیابان لطفعلی‌خان زند میزبان آرامگاهی خانوادگی منتسب به روزبهانی‌ها است. شیخ روزبهان، شیخ شطّاح یا شطّاح فارس بانام کامل روزبهان ابو محمد بن ابی نصر بن روزبهان بقلی فسایی شیرازی یکی از علما و عرفای بزرگ فارس و واعظی والا مرتبه در قرن ششم بوده است که در این مکان به همراه فرزندان و نوادگان خود آرمیده است. این مقبره در قرن معاصر (حدود سال‌های ۱۳۵۰-۱۳۵۱) با شمایلی متفاوت نسبت به آرامگاه‌های دیگر در محل خانقاه شیخ ساخته‌شده است.
درواقع دو ایوان در امتداد هم و تودرتو، فضای کشیده در کنار کاشی‌کاری زیبای آرامگاه شیخ آن را به مزاری متفاوت در میان آرامگاه های شیراز تبدیل کرده است. نزدیک به ۳۰ اثر از شیخ روزبهان به‌جای مانده است. در هر جای دیوارهای این آرامگاه نگاه کنید نوشته‌هایی در زمینه معرفی شیخ و آثار او قابل‌مشاهده است. امروزه آرامگاه شیخ روزبهان یکی از پر رفت‌وآمدترین مکان‌های تاریخی شیراز به‌حساب می‌آید.
آدرس: شیراز، خیابان لطفعلی‌خان زند، خیابان روزبهان.
نشان دادن مکان روی نقشه
10- آرامگاه آبش خاتون
در محله قصاب‌خانه شیراز، آرامگاه یک ملکه قرار دارد که در زمان اتابکان بر فارس حکومت می‌کرد. درواقع او درگذشته تنها زن حاکم بر فارس بوده است. این ملکه آبش خاتون نام دارد و در قرن هفتم حاکم فارس بوده است. آرامگاه آبش خاتون بیشتر به یک ویرانه شباهت داشت و متاسفانه در معرض نابودی قرارگرفته بود که امروزه با تلاش‌هایی که انجام شده است، این آرامگاه به‌عنوان یکی دیگر از قطب‌های گردشگری شیراز شناخته می‌شود. رباط ابش نام دیگر این آرامگاه است و در زمان شکوه خود به‌صورت یک عمارت سه‌طبقه ساخته‌شده بود. حتی آثاری از وجود یک گنبد و معرق‌کاری زیبا برای آن گزارش‌شده است. البته امروزه بخش اعظمی از آن‌ها دیگر وجود خارجی ندارد.
آدرس: شیراز، بلوار سیبویه، نرسیده به میدان دفاع مقدس.
نشان دادن مکان روی نقشه
11- آرامگاه شاه داعی الی الله
در نزدیکی قبرستان دارالسلام شیراز در بلوار سیبویه، عارف والامقام قرن نهم سید نظام‌الدین محمود الحسینی که او را بانام شاه داعی الی الله می‌شناسند دفن شده است. برخلاف نام این عارف بزرگ او شاه نبوده است، بلکه درگذشته مردمان این خطه به بزرگان و عرفای خاص منطقه شاه می‌گفتند. به سبب اینکه شاه داعی الی الله یکی از نوادگان سادات است، آرامگاه او به شکل یک امامزاده ساخته‌شده است. کاشی‌کاری هفت‌رنگ و استفاده از مقرنس‌کاری ازجمله هنرهایی است که برای ساخت این یادبود مورداستفاده قرارگرفته است.
قدمت این اثر تاریخی در میان آرامگاه های شیراز به دوره زندیه برمی‌گردد. مزار دیگری که در جوار قبر شاه داعی الی الله قرار دارد، مربوط به فرزند اوست و این مکان نیز درگذشته خانقاه این عارف بوده است. این مکان امروزه به‌عنوان یک زیارتگاه مورداستفاده شیرازی‌هاست. آدرس: شیراز، بلوار سیبویه، جنب قبرستان دارالسلام، خیابان شاه داعی الی الله.
12- آرامگاه مشرقین
آرامگاه مشرقین در نزدیکی آرامگاه خواجوی کرمانی قرار دارد. در نزدیکی مزار خواجوی کرمانی در تنگ الله‌اکبر چند غار وجود دارد. آرامگاه مشرقین دریکی از این غارها واقع است، یا به‌عبارتی‌دیگر یکی از این غارها به این نام خوانده می‌شود. در مورد نام‌گذاری این آرامگاه دو روایت وجود دارد. یکی اینکه شیرازی‌ها می‌گویند در اینجا عارفی بانام مشرقی مشغول عبادت بوده و در اینجا پس از مرگ دفن شده است و روایت دیگر می‌گوید با توجه به جهت شرقی ورودی غار این نام‌گذاری انجام‌شده است.
بااین‌حال در اینجا قهوه‌خانه سنتی و مزاری سرخ‌رنگ متعلق به عمادالدین محمود که وزیر شاه شیخ ابواسحاق اینجو بوده است قرار دارد و جایی باصفا برای لذت بردن از آب‌وهوای کوهستانی شیراز مخصوصا در روزهای جمعه است. آدرس: شیراز، ابتدای جاده شیراز-اصفهان (دروازه قرآن)، دامنه کوه صبوی، تنگ الله‌اکبر.
13- آرامگاه عبدالله خفیف
اگر در سفر شیراز به دیدن بازار وکیل رفتید، کمی آن‌طرف تر در راسته شمالی این بازار قدیمی یعنی محله درب شاهزاده یکی دیگر از مفاخر شیراز و استان فارس در خاک آرمیده است. آرامگاه عبدالله خفیف از این بابت در زمره مشهورترین آرامگاه های شیراز قرار دارد که این مدفن درواقع میزبان بنیان‌گذار و مؤسس سلسله خفیفیه است. عبدالله خفیف در کتب تاریخ بانام‌هایی چون شیخ‌الاسلام، شیخ‌المشایخ و شیخ کبیر معرفی‌شده است و برای او نیز نزدیک به سی اثر در زمینه‌های مختلف علمی و عرفانی به ثبت رسیده است.
مزار عبدالله خفیف یک چهارطاقی تمام آجر است و عمری نزدیک به 60 و اندی سال دارد. کتابخانه‌ای که بانام عبدالله خفیف نام‌گذاری گردیده، ازجمله مکان‌های فرهنگی نزدیک به این مزار است. آرامگاه عبدالله خفیف نزدیک به خیابان زند است، لذا می‌توانید پس از بازدید از این آرامگاه به این خیابان رفته و گشتی در بازارهای این منطقه که اجناس خوب باقیمت مناسب دارند بزنید.
آدرس: استان فارس، شیراز، خیابان طالقانی به سمت راسته شمالی بازار وکیل.
14- آرامگاه شوریده شیرازی
کسانی که به بازدید از سعدیه رفته‌اند حتما متوجه یک رواق متصل به این آرامگاه شده‌اند. در زیر این رواق یکی دیگر از شعرای برجسته این خطه از کشور عزیزمان آرمیده است. فصیح الملک، حاج محمدتقی که در بین شاعران به‌عنوان شوریده شیرازی شناخته می‌شود، فردی است که در نزدیکی مزار سعدی در سعدیه به خاک سپرده‌شده است. شوریده شیرازی در اوایل قرن حاضر در شیراز وفات یافت و در این مکان دفن شد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید شوریده شیرازی قبل از مرگ خود، اشعاری را برای حک کردن بر روی سنگ‌قبر خود سروده است.
آدرس: شیراز، بلوار هفت‌تنان، انتهای بلوار بوستان.
15- آرامگاه وصاف شیراز
نویسنده کتاب تاریخ وصاف یا همان تجزیه الامصار و تزجیه الاعصار مربوط به دوره حکومت ایلخانان یعنی شرف‌الدین عبدالله شیرازی مشهور به وصاف شیرازی در جوار آرامگاه حافظ آرمیده است. وصاف ازجمله مورخان و تاریخ نویسان شیرازی است که مزار او آن‌چنان موردتوجه مسئولین نبوده است و امروزه تقریباً چیزی از آن باقی نمانده است. اگر به قسمت شمالی حافظیه بروید، مقبره محقر این ادیب بزرگ را خواهید یافت.
وصاف شیراز تنها فراموش‌شده‌ای که در حافظیه به خاک سپرده‌شده است نیست. در نزدیکی آرامگاه خواجه حافظ، مزار افراد مشهور دیگری نیز وجود دارد که کمتر در مورد آن‌ها اطلاعاتی در دسترس عموم است. به‌طور مثال اگر به ضلع غربی این مجموعه بروید مقبره‌الشعرا قرار دارد که درون آن شاعران معاصر بسیاری دفن شده‌اند. اهلی شیرازی و فرصت الدوله شیرازی ازجمله دیگر افراد مشهوری است که در جنب مزار حافظ دفن شده‌اند. همچنین آرامگاه وصاف شیرازی با آرامگاه شاعر بزرگ وصال شیرازی (محمد شفیع شیرازی) اشتباه نگیرید. وصال شیرازی در حرم شاهچراغ دفن شده است.
آدرس: شیراز، حافظیه.
شما نیز اگر به شیراز سفر کردید و در برنامه سفرتان بازدید از آرامگاه های شیراز قرار دارد، حتما تجربه‌های خود را در طی بازدید از این آرامگاه‌ها با نابرو به اشتراک بگذارید.
