اگرچه امروزه شتاب تغییرات دنیای جدید و ظهور فناوری‌های نو جایی برای مرور خاطرات گذشته باقی نمی‌گذارد، اما گاه رخدادی این چرخه شتاب‌زده را متوقف می‌کند. جهان همیشه بر یک مدار نمی‌چرخد و گاهی ازدست‌دادن عزیزی یا گشتن به‌دنبال کاغذپاره‌ای قدیمی ما را وامی‌دارد تا به‌سراغ خاطرات دفترچه‌های یادداشت روزانه یا آلبوم عکس‌های قدیمی برویم و نوشته‌های قدیمی و عکس‌های قرمزشده‌ای را تماشا کنیم که در آن مادرمان هنوز جوان بود و شاید ما هنوز به دنیا نیامده بودیم. اگرچه امروزه سنت چاپ و نگهداری عکس در آلبوم دیگر آنقدرها رواج ندارد، اما هنوز آلبوم‌ها بخشی از هویت ما و نسل‌های پیش از ما هستند.
حالا بیایید به خانواده‌ای بزرگ‌تر فکر کنیم؛ خانواده‌ای از ساکنان یک شهر، قوم یا حتی کشور! بیایید فرض کنیم که جمعی از آدم‌ها هم می‌توانند آلبومی داشته باشند تا بتوانند در آن تاریخ زندگی قومی، بومی و ملی خود را نظاره کنند؛ جایی شبیه به موزه؛ اما این بار موزه‌ای که از عکس، دوربین و خاطرات مشترک میان هزاران انسان، پدران و مادران پدر و مادرهای ما پرده برمی‌دارد. با من در نابرو همراه باشید تا با موزه عکسخانه شهر که یکی از دیدنی‌های تهران است، بیشتر آشنا شوید.
شروع سفر به دنیایی از خاطرات
از خیابان بهارشیراز در ضلع شمالی میدان هفت‌تیر به‌سمت بالا بیایید. کمی در این خیابان پیاده‌روی کنید تا به پارک کوچکی که در آن کلی مرد و زن سالمند نشسته‌اند و با هم گپ می‌زنند و شطرنج بازی می‌کنند، برسید. اینجا یکی از محله‌های قدیمی تهران است و انتهای این پارک جایی است که آلبوم و عکس‌های قدیمی ملت ایران را نگهداری می‌کنند. عکسخانه شهر همین‌جا قرار دارد.
سفر به تاریخ عکاسی با قدم‌گذاشتن در موزه عکسخانه شهر
موزه عکسخانه شهر ساختمانی کوچک و یک‌طبقه در منطقه مرکزی شهر است؛ اما این ساختمان کوچک 250متری درون خودش دنیایی بزرگ را جای داده است که سفری در بعد زمان را به ما پیشکش می‌کند. اولین بار محمدشاه قاجار از دولت‌های روس و انگلیس درخواست ارسال ابزاری را کرد که از آن به‌عنوان فتوگراف یا همان دوربین عکاسی یاد می‌شد.
روس‌ها پیش‌دستی کردند و امپراتور روس یک دوربین عکاسی را به‌همراه دیپلمات جوانی به‌نام نیکلای پاولوف به دربار محمدشاه فرستاد. این اتفاق، یعنی ورود دوربین عکاسی به ایران، فقط سه سال بعد از اختراع آن در جهان صورت گرفت. دستگاه فتوگراف همه را شیفته خود می‌کرد؛ ابزاری که تصاویری واقعی از موجودات واقعی را روی کاغذی ثبت می‌کرد و به تماشاچی عرضه می‌داشت.
عکس‌گرفتن و شروع ثبت خاطرات
اوایل کار، ثبت عکس بیش از همه در اختیار شاه، شاهزادگان و درباریان بود؛ اما این رویکرد به اینجا معطوف نشد. موزه عکسخانه شهر همان جایی است که تاریخ تصویری جمعی را از خلال تصاویری از نسل‌های پیشین ما به ما یادآور می‌شود.
موزه نمایشگاه‌های دوره‌ای بسیاری دارد که می‌توان به عناوین بعضی از آن‌ها مثل گزیده‌ای از تعزیه‌ها و تکایای قدیمی تهران، دروازه‌های قدیمی تهران، هولیود اصفهان و عکس‌های تاریخی و بقعه‌های قدیمی اشاره کرد.
این موزه نه‌فقط از تاریخ، که از روند تکامل دوربین‌های ورودی به ایران نیز پرده برمی‌دارد و بخش مهمی از آن به نمایش انواع و اقسام دوربین‌ها از دوربین قطع بزرگ گرفته تا دوربین‌های سبک‌تر و جدیدتر می‌پردازد.
جزییات ساخت این موزه خاطره‌انگیز
ساخت موزه عکسخانه شهر از سال ۱۳۷۳ آغاز و در اردیبهشت ۱۳۷۴ در روز جهانی موزه و به‌همت یکی از عکاسان مطرح ایران، زنده‌یاد بهمن جلالی انجام شد. موزه عکس خانه شهر اولین موزه تخصصی‑کاربردی در ایران و خاورمیانه است. سال ۱۳۹۴ این موزه بازسازی و مرمت شد و کتابخانه‌ای به آن اضافه شد که مساحت موزه را به ۲۷۵ متر افزایش داد.
سبک و سیاق
این بنای کوچک اما دلپذیر به‌سبک خانه‌های قدیمی طراحی شده و با یک هشتی دلپذیر شما را با خود به قلب تاریخ می‌برد. پس از هشتی ورودی، نوبت به هشتی عبوری می‌رسد که شما در آن با اطلاعاتی روبه‌رو می‌شوید و باید برای ورود، بلیتی 2000تومانی تهیه کنید. موزه عکسخانه شهر از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که کتابخانه، استودیوی قدیمی، گالری شماره یک و شماره دو و تاریک‌خانه از مهم‌ترین بخش‌های آن به حساب می‌آیند.
متاسفانه فضای این مکان مثل بسیاری از فضاهای فرهنگی، خلوت، ساکت و بی‌رونق است. آدم‌های محدودی به اینجا سر می‌زنند و با این که تحت‌نظر شهرداری تهران اداره می‌شود، تلاشی برای رونق‌بخشیدن به آن وجود ندارد. به نظر می‌رسد بیشتر دانشجویان و هنرستانی‌ها از علاقه‌مندان به این موزه باشند؛ گرچه این موزه می‌تواند حرف‌های زیادی برای همه اقشار جامعه داشته باشد.
گالری شماره یک
آنچه شما در وهله اول با آن مواجه می‌شوید گالری شماره یک است. در این گالری دوربین‌های قطع بزرگی از ابتدای قرن بیستم به‌همراه سایر ادوات ظهور و چاپ و داروهای شیمیایی در معرض دید قرار دارند. بزرگ‌ترین قطع این نوع از دوربین‌ها دوربینی است که ابعاد نگاتیو آن ۲۰ در ۳۰ سانتی‌متر است، چیزی معادل یک ورقه A4. در این گالری به‌شکل دوره‌ای عکس‌هایی از مجموعه‌های خصوصی و عمومی تاریخ ایران به نمایش درمی‌آید و بسیاری از مجموعه‌داران عکس‌هایشان را برای نمایش‌های دوره‌ای به این موزه ارایه می‌دهند.
گالری شماره دو
اما گالری شماره دو به فضای متاخرتری در عکاسی می‌پردازد. این بخش از دوربین‌های قطع متوسط شبیه همان دوربین‌های لوبیتری که منظره‌یاب آن از بالا باز می‌شد و بسیاری از پدران و مادران ما آن را به خاطر دارند تا دوربین‌های قطع کوچک را دربرمی‌گیرد. این گالری دوربین‌هایی از سال ۱۹۰۰ تا سال ۱۹۷۰ را در خود جای داده است.
در این بخش یک استودیوی قدیمی هم وجود دارد که متاسفانه رفتن روی سن آن ممنوع است، اما شما را کاملا به حال‌وهوایی خواهد برد که پدربزرگان و مادربزرگان ما در آن عکس‌هایی سیاه‌وسفید از خود برمی‌داشته‌اند. در این بخش شیشه‌های قدیمی نگاتیوهای ایرانی به‌علاوه شیشه‌های محتوای داروهای ظهور و ثبوت نیز دیده می‌شوند.
سایر ادوات عکاسی
علاوه‌بر این‌ها، سایر ابزار و ادوات عکاسی ازجمله آگراندیسمان، کاغذهای عکاسی، مواد چاپ و ظهور، مخازن فیلم و قیدهای کنتاکت، انواع نورسنج، سه‌پایه، لنز، فلاش و ابزار رتوش و همچنین تعداد محدودی از اولین نمونه‌های دوربین فیلم‌برداری و نیز پروژکتورهای پخش فیلم و اسلاید نیز در این مجموعه باارزش دیده می‌شوند.
نکته‌ای جالب و خواندنی!
شاید برایتان جالب باشد که بدانید قبل از ورود برق به‌طور سیستماتیک، بسیاری از دستگاه‌های چاپ عکس از چراغ نفتی به‌عنوان منبع نور خود استفاده می‌کرده‌اند تا تصویر نگاتیو را روی کاغذ عکاسی بتابانند و عکس را به ظهور برسانند! جالب‌تر این که برای این چراغ‌های نفتی دودکشی هم در بالای محل چراغ تعبیه شده بود! این نوع از دستگاه‌های چاپ عکس بیش از 100 سال پیش استفاده می‌شدند.
لابراتواری برای علاقه‌مندان
موزه عکسخانه شهر لابراتواری برای علاقه‌مندان به سیستم سنتی و دانشجویان عکاسی دارد. افرادی که هنوز از نگاتیو برای ثبت عکس‌های خود استفاده می‌کنند می‌توانند در ساعات مشخصی از لابراتوار این موزه استفاده کنند و عکس‌های خود را با استفاده از تجهیزات آن به چاپ برسانند. کنار این نمایشگاه دایمی، موزه به‌طور مستمر نمایشگاه‌های عکس تاریخی را نیز در این فضا برگزار می‌کند.
انتشارات موزه
موزه با کمک استادان و تاریخ‌نگاران، به‌نام عکاسانی همچون شهریار عدل، محمد ستاری و محمدرضا طهماسب‌پور، کتاب‌های ارزشمندی را به چاپ رسانده است. ازجمله آن‌ها می‌توان به آقارضا عکاسباشی، گنجینه موزه عکسخانه شهر، سیمای تهران در سده ۱۳ هجری‌قمری، آیین‌های سرور و شادمانی ملی و مذهبی و سوگواره عکس عاشورا اشاره داشت. دو مجموعه کارت‌پستال 12عددی نیز ازجمله دستاوردهای انتشارات موزه شامل به شمار می‌روند. این دو مجموعه شامل کارت‌پستال طهران قدیم و کارت‌پستال مشروطه‌اند.
بازدید از این موزه زیبا
موزه عکسخانه شهر همه‌روزه از ساعت 9:30 تا ۱۸ در شش ماه اول سال و 9:30 تا ۱۷ در شش ماه دوم سال پذیرای علاقه‌مندان به تاریخ و هنر این مرزبوم است. موزه روزهای شنبه تعطیل است و سایر روزهای هفته در انتظار افرادی است که به شوق شناخت خود و تاریخشان پا به این سرای ساده و صمیمی می‌گذارند. از موزه که بیرون بیایید، شلوغی و شتاب روزگار دوباره شما را از اجدادتان جدا خواهد کرد. پیرمردانی را خواهید دید که شطرنج بازی می‌کنند و زنان و مردانی که نه می‌دانند از کجا آمده‌اند و نه به کجا می‌روند.
