مسجد شاه یا مسجد امام تهران، که به مسجد سلطانی نیز معروف است، یکی از مساجد معروف و دیدنی تهران به حساب می‌آید. این مسجد در اول مهر سال ۱۳۶۳ شمسی ثبت ملی شده است. مسجد شاه که در مجموعه بازار تهران قرار دارد، یکی از آثار تاریخی و جاذبه‌های شهر تهران است که معماری اصیل و تزیینات زیبایش گردشگران را به سمت جلب می‌کند. با من در نابرو همراه باشید تا با مسجد شاه تهران بیشتر آشنا شوید.
تاریخچه مسجد شاه تهران
مسجد شاه تهران مسجدی قاجاری است که در زمان فتحعلی‌شاه ساخته شده است. فتحعلی‌شاه هم‌زمان با ساخت این مسجد، مساجد سلطانی بروجرد و قزوین را نیز ساخته است. مسجد سلطانی بروجرد نسبت به دو مسجد دیگر از قدمت و مساحت بیشتری برخوردار است. مسجد شاه تهران ۱۸۰ سال قدمت دارد و در سال ۱۳۰۷ قمری به‌دستور ناصرالدین‌شاه قاجار، قسمت شمالی آن تعمیر شده است.
همچنین در آن زمان دو مناره در دو طرف گلدسته‌های مسجد ساخته شده‌اند. پس می‌توان ناصرالدین‌شاه قاجار را بانی اصلی این مسجد نامید. این مسجد ساعتی دارد که در عصر ناصرالدین‌شاه ساخته شده و در جای خود قرار داده شده است و از معدود مساجدی به شمار می‌آید که از ساعت برای زیبایی آن استفاده شده است.
وجه تسمیه این مسجد
نام مسجد شاه پس از انقلاب اسلامی به مسجد امام خمینی تغییر پیدا کرده است. واژه «شاه» در نام این مسجد معطوف به پهلوی دوم نیست؛ بلکه منظور از آن فتحعلی‌شاه قاجار است که درواقع او این بنا را پایه‌ریزی کرده است. طبق شواهد تاریخی، مسجد شاه تهران در زمان ساختش دومین مسجد بزرگ تهران بود که پلان آن از مسجد وکیل شیراز الگوبرداری شده است. اینک نیز یکی از مساجد باشکوه پایتخت ایران است.
ساختار معماری و تزیینات مسجد شاه تهران
این مسجد چهار ایوان دارد. فضاهای اصلی مسجد شاه این‌ها هستند: صحن میانی، ایوان‌های چهارگانه، گنبدخانه، شبستان‌های ستون‌دار، رواق‌ها، سردرها و جلوخان شمالی. کاشی‌کاری، گچ‌کاری، مقرنس‌کاری و کتیبه‌ها، که زیبایی آن را دوچندان کرده‌اند. مسجد شاه همچنین دو سردر دارد که در قسمت‌های شمالی، شرقی و غربی قرار دارند. سردری که در بخش غرب مسجد قرار گرفته به بازار بزرگ و سردری که در قسمت شرق ساخته شده است به بازار صحافان ختم می‌شود.
اصلی‌ترین سردر سردر شمالی است که ورودی مسجد به حساب می‌آید و در خیابان ۱۵ خرداد واقع شده است. این سردر ۱۷ پله سنگی دارد که پایین‌تر از خیابان قرار گرفته است. در مسجد دولنگه است و جنس آن چوبی است. این در چهار متر ارتفاع و سه متر عرض دارد.
جنوب مسجد شاه شبستان‌های اصلی قرار دارند و معماری شبیه به مسجد وکیل شیراز دارد. فضای مسجد مربعی‌شکل و ساختارش به‌صورت تقارن نقطه‌ای است. حیاط مرکزی نیز دارد. این مسجد برای استقرار در امتداد قبله، چهار ایوان در وسط چهار ضلع، گنبدخانه در ضلع جنوبی، سه شبستان اصلی در کنج‌ها، و حوض مربعی در وسط حیاط با چرخشی ملایم نسبت به بافت شهر دارد.
آجرهای نخودی‌رنگ و کاشی‌های چندرنگ در ساخت مسجد شاه تهران استفاده شده‌اند. کاشی‌کاری مسجد به دو صورت خشتی و معقلی است. مسجد شاه نمای آجری و کاشی‌کاری‌های زردرنگ زیبا با طرح‌هایی از شیروخورشید دارد. صحن مسجد حالت مربعی‌شکل دارد و ابعاد آن ۶۵ در ۶۵ متر است. سطح آن سنگ‌فرش شده است و در وسط آن حوضی بزرگ وجود دارد.
از دیگر نشانه‌های ظاهری مسجد شاه این است که در نمای اطراف صحن و در چهار جهت اصلی، چهار ایوان با نمای کاشی‌کاری‌شده و طاق‌بندی قرار دارند و در اطراف آن‌ها رواق‌ها و دهانه‌های شبستان جای گرفته‌اند. بزرگ‌ترین ایوان بنا ایوانی است که در قسمت شمالی مسجد قرار دارد که از آن به‌عنوان شبستان تابستانی برای نمازگزاران استفاده می‌شده است. بالای این ایوان گلدسته‌های کاشی‌کاری‌شده قرار دارند و بین آن‌ها ساعتی بر پایه کاشی کاری که به همراه دو گلدسته هست. این ساعت در زمان ناصرالدین شاه به این مسجد اضافه شده است.
پشت ایوان جنوبی مسجد، گنبدخانه ساخته شده است که فضایی مربع‌شکل دارد و در بالا به‌وسیله گوشه‌سازی، به کثیرالاضلاع تبدیل شده و بالای آن گنبدی قرار گرفته است. ویژگی خاص گنبد این بنا طوقه یا گنبد کوچک‌تر با روزنه‌هایی در ساقه‌اش است که آن را بر راس گنبد اصلی بنا کرده‌اند.
پوشش آن از ورقه‌های زرین است. همچنین فضای زیر گنبد به‌وسیله کاشی و گچ‌کاری آذین شده است. در ضلع جنوبی آن محراب و در سمت‌های دیگر، درگاه‌هایی وجود دارند که به ایوان جنوبی و شبستان‌های ستون‌دار جانبی راه پیدا می‌کنند. منبر مسجد شاه ۱۲ پله دارد و جنس آن از سنگ مرمر است. دو محراب در دو شبستان وجود دارند که در دو طرف گنبدخانه ساخته شده‌اند.
دسترسی
بهترین مسیر برای رسیدن به این مسجد تاریخی و زیبا در قلب تهران، خط یک متروی تهران و ایستگاه متروی ۱۵ خرداد است.
حرف آخر
حضور در این بنای مقدس، که در وسط بازار تهران و مرکز شهر قرار دارد، باعث می‌شود تا کمی از شلوغی‌های اطراف دور شوید و آرامش معنوی را حس کنید. شاید برای علاقه‌مندان به تاریخ جالب باشد که دو واقعه بسیار مهم تاریخی، یعنی به‌چوب‌بستن بازرگانان (که باعث اعتراض شدید علما و تسریع انقلاب مشروطه شد) و نیز ترور مرحوم سرلشکر حاج علی رزم‌آرا، در این مسجد اتفاق افتادند. همچنین اسدالله لاجوردی نیز در همین مسجد به لقاءالله پیوست.
پیشنهادم این است ابتدا خریدهای خود را در بازار قدیمی و تاریخی تهران انجام دهید و سپس برای نماز و دیدن مسجد به‌سمت آن بروید. با بازدید از این مسجد درواقع چند کار هم‌زمان انجام خواهید داد. این مسجد با قرارگرفتن در دل بازار تهران، موقعیتی بسیار عالی برای گردشگران ایجاد کرده است تا علاوه‌بر بازدید از این مسجد، به گشت‌وگذار و خرید در بازار نیز مشغول شوند.
