برای مسلمانان مساجد از مهم‌ترین مکان‌ها برای عبادت است؛ همان‌طورکه برای سایر ادیان کلیسا، عبادتگاه، کنیسه و… مورد احترام و محل عبادت است. از زمانی که اسلام در ایران رواج پیدا کرد، ساخت مساجد به دستور حاکمان و سلسله‌های حکومتی آن زمان انجام شد. یکی از مساجدی که اوایل ظهور اسلام در ایران ساخته شد مسجد جمعه یا همان مسجد جامع تبریز است که نمونه بارز یک مسجد ایرانی، متعلق به زمان صدر اسلام است. البته طبق گفته عده‌ای، عمر این مسجد به زمان سلجوقیان گره خورده است. با من در نابرو همراه باشید تا سری به مسجد جامع از جاهای دیدنی تبریز بزنیم.
تاریخچه مسجد جامع تبریز
مسجد جامع معماری سنگی و ساده‌ای دارد، اما در عین حال یکی از زیباترین مساجد تاریخی ایران است که در تبریز قرار گرفته است. از نام‌های دیگر این مسجد می‌توان به مسجد جمعه یا مسجد کبیر اشاره کرد.
این مسجد زیبا در محلی ساخته شده که هم از داخل بازار هم خارج بازار می‌توان به آن دسترسی داشت. دورتادور مسجد جامع بازار تبریز کاروانسراهایی قرار دارند که امروزه تبدیل به بخشی از بازار بزرگ تبریز شده است.
زمان دقیق ساخت مسجد به طور دقیق مشخص نیست. بنا به شواهد و معماری آن که طاق‌ها و نمای سنگی دارد، پیش‌بینی می‌شود این مسجد زمان صدر اسلام ساخته شده و با گذر زمان گسترش پیدا کرده است.
این مسجد ابتدا به شکل یک ایوان ساخته شده بود؛ اما با گذشت زمان توسعه پیدا کرد و دو ایوانه شد. بیشتر تغییرات مسجد جامع تبریز زمان سلجوقیان و عمدتا در بخش نمازخانه بوده است.
چند سال پیش زلزله‌ای در تبریز رخ داد و خسارت‌هایی به مسجد وارد شد. این مسجد زمان حکومت قاجار مجدد بازسازی شد.
بخش کتابخانه و تالار بزرگ مسجد هم چند سال بعد به آن اضافه شد. همین‌طور گنبد فیروزه‌ای با کاشی‌کاری‌های معرق در بخش شمالی مسجد زمان آق‌قیونلوها ساخته شد که مناره‌های بلند آن از سایر بخش‌های مسجد جذابیت بیشتری دارد.
از دیگر بخش‌های قدیمی که بعدها اضافه شد، محراب سنگی در بخش انتهایی شبستان مسجد است که زمان ساخت آن متعلق به سلجوقیان است.
مسجد جامع تبریز از گذشته تا امروز
مسجد جامع تبریز ابتدا یک مسجد کوچک یا نمازخانه بود. با مرور زمان و در اثر مرمت‌ها و بازسازی‌ها قسمت‌های دیگری به آن اضافه شد.
تا به امروز که این مسجد به غیر از بنای اصلی و شبستان قدیمی دارای سه مسجد دیگر از جمله مسجد حجت‌الاسلام، مسجد خاله‌اوغلی و مسجد میرزا و یک مدرسه علمیه برای طلاب و عالمان دینی و هم‌چنین مرکز پرسش و پاسخ به سوالات شرعی و دینی است.
سبک معماری مسجد جامع تبریز
بخش اصلی مسجد جامع یک شبستان، محراب سنگی و تالار بزرگ است. تالار در گذشته مدرسه دینی بوده است. شبستان که بخش اصلی مسجد است، طاق‌های بلند هشت ضلعی با گچ‌بری‌های ساده دارد. پایین ستون‌ها هم سنگی و بالای آن‌ها تا طاق مسجد آجری است. نمای داخلی مسجد از آجر و سنگ با پنجره‌های ارسی رنگارنگ ساخته شده است.
مساحت مسجد جامع تبریز حدود ۶۲ متر است. انتهای مسجد هم یک محراب سنگی با سنگ مرمر ساخته شده که گچ‌بری‌ها و کنده‌کاری‌هایی به شکل گل مارپیچ دارد. به گفته خیلی‌ها این سبک معماری متعلق به ۳۰۰ سال پیش و زمان ایلخانیان است.
تالار کناری مسجد مانند شبستان طاق‌های آجری هشت ضلعی و ستون‌های سنگی پهن و قطور دارد. تالار مسجد جامع تبریز بسیار بزرگ‌تر از شبستان آن است. این تالار حدودا ۶ در ورودی دارد.
گشتی در مسجد جامع
برای رفتن به مسجد جامع تبریز از آخر راسته بازار وارد کوچه مسجد شوید. سپس از ورودی مسجد که با گنبدهای بلند فیروزه‌ای و کاشی‌کاری‌های زیبا ساخته شده، عبور کنید. پس از این باید از مدرسه علمیه و باغ میان مدرسه بگذرید، بالاتر از مسجد حجت‌الاسلام در ورود مسجد قرار دارد.
از در ورود چوبی قدیمی داخل شوید. مسجد سمت چپ مخصوص نمازگزاران است. پس از ورود به فضای داخل مجسد، سمت راست یک در چوبی ارسی‌کاری شده خواهید دید که مسیر ورود به شبستان، محراب سنگی و تالار از این‌جاست.
در ابتدای ورود پنجره معروف و زیبای تمام قد ارسی‌کاری شده شبستان را خواهید دید. اگر امتداد شبستان که با سقف و طاق‌های آجری است حرکت کنید، اواسط مسیر شبستان کتابخانه قرار گرفته است. انتهای آن محراب سنگی با سنگ‌های مرمر سفید و گچ‌کاری‌های گل فضا را بیش از پیش زیبا کرده است.
البته بخشی از آن بازسازی شده ودورتادور محراب با حفاظ شیشه‌ای محصور شده است. کل شبستان هم با لوسترهای بزرگ و زیبا تزیین شده که فضا را نورانی و درخشان کرده‌اند.
از شبستان به تالار چند در ورود قرار دارد. اگر از در کناری محراب وارد راهرو شوید، داخل تالار خواهید شد.
تالار در عین سادگی بسیار با عظمت و با شکوه است. همه‌جای تالار و هرطرف که سر بچرخانید، طاق‌های آجری و ستون‌های سنگی می‌بینید.
یک طرف تالار را پنجره‌های ارسی و رنگارنگ احاطه کرده است. جلوی تمام پنجره‌ها سکوهایی قرار دارد که می‌توانید مدتی روی آن‌ها بنشینید و از خلوت محیط لذت ببرید.
در گذشته که برق نبود، از سوراخ‌هایی که روی طاق‌های هشت ضلعی سقف تالار و شبستان وجود داشته، برای نورگیری استفاده می‌کردند. نور خورشید از این سوراخ‌ها به داخل هدایت شده و باعث روشنایی مسجد در روز می‌شدند که هم‌چنان باقی مانده‌اند.
آدرس و دسترسی به مسجد
مسجد جامع در بازار تبریز قرار دارد و برای رفتن به آن می‌توان ابتدا به میدان نماز، خیابان راسته کوچه یا شهید مطهری بروید. انتهای بازار راسته کوچه مسجد قرار دارد.
راه دیگر رفتن به مسجد از بازار تبریز است. انتهای بازار و کنار مدرسه علمیه مسجد جامع تبریز قرار دارد.
