تصور کنید که اصفهان در ایران نبود؛ ایران به سان آدمی میشد که هیچ نقش و رنگی در صورتش نیست و شاید حتی صورتی ندارد! پس بی‌دلیل نیست که اصفهان به شبکه شهرهای خلاق جهان زیر نظر یونسکو پیوسته است. نمی‌شود پس از بازدید جاهای دیدنی اصفهان از این شهر زیبا دست خالی به شهرمان برگردیم و یادگاری از پایتخت فرهنگ و هنر ایران با خود سوغات نبریم! با نابرو همراه شوید تا از سوغات اصفهان و صنایع دستی اصفهان شناخت کافی پیدا کنید و بهترین سوغاتی‌ها را از آن خود کنید.
تنقلات و خوراکی‌های اصفهان با عطر وطعم بی‌نظیرش زبانزد همه ما ایرانیان است. گز، پولکی، سوهان عسلی، برشتوک و…. آن قدر شما مجذوب خود می‌کند که محال است بعد از چشیدنشان بتوانید چای را بدون این شیرینی‌ها نوش جان کنید.
1- گز
هنگامی که برای خرید سوغاتی اصفهان در بازار قدم می‌گذارید، بی‌شک شیرینی گز با طعم فوق‌العاده‌اش بخشی از سبد خریدتان خواهد بود. این شیرینی خوشمزه درطول تاریخ به قدری ارزشمند و محبوب بوده است که قرن‌ها پیش، پادشاهان ایرانی آن را به‌عنوان سوغات به پادشاهان دیگر هدیه می‌دادند. برای تهیه گزهای معمول، از گلوکز، گلاب، سفیده تخم مرغ، شکر، مغز پسته، بادام یا فندق و بید مشک استفاده میکنند. گز اصفهان در انواع مختلف: لقمه‌ای، سکه‌ای، برشی، بالایه‌ی شکلاتی و انگشت پیچ برای سلیقه‌های متفاوت در بازار به چشم می‌خورد.
2- پولکی
اغراق نکرده‌ایم اگر پولکی را یکی از اصیل‌ترین و بهترین سوغات اصفهان به حساب آوریم. ثبت این خوشمزه شفاف در فهرست معنوی کشور دلیلی‌بر این ادعاست. پولکی از خانواده آبنبات است و چون ظاهری نازک و شفاف شبیه پولک دارد، به این اسم شهرت یافته است. پولکی را می‌توانید با خیال راحت جایگزین قند کنید؛ چرا که از برتری‌های پولکی نسبت به قند، شیرینی کم‌تر آن است! در تهیه پولکی از شیره باقیمانده حاصل از فرایند ساخت نبات استفاده میکنند.
پس از آنکه بلورهای نبات متبلور شد، شیره‌های باقیمانده از نبات را با مقداری سرکه مخلوط میکنند تا شکرک نزند و به صورت شفاف باقی بماند. سپس آن را می‌جوشانند و پس از پهن کردن روی یک سینی بزرگ با دستگاه‌های مخصوص در قطعات نازک وگرد یا بیضی درست میکنند. پولکی اصفهان در طعم‌های متنوع زنجبیلی، زعفرانی، نارگیلی، لیمویی، نعنایی و … در بازار اصفهان خودنمایی می‌کند.
3- برشتوک
برشتوک از شیرینی‌های معروف سوغات اصفهان است. اگر نتوانستید به اصفهان سفر کنید خودتان را از طعم بی‌نظیر این شیرینی سنتی محروم نکنید؛ دست به کار شوید و آن را به راحتی در منزل و بدون نیاز به فر تهیه کنید. ویژگی منحصربه‌فرد برشتوک، سبک بودن و ماندگاری بالای آن است؛ زیرا تخم مرغ جز مواد تشکیل دهنده آن نیست.
مواد اولیه برشتوک آرد نخودچی، آرد گندم، پودرقند، هل و روغن جامد است. در بازار این شیرینی به دو صورت مستطیلی و لوزی برش و در بسته بندی‌های خاص عرضه می‌شود. جالب است بدانید برشتوک را برای پذیرایی در مناسبت‌های مختلف مانند: ایام نوروز، شب یلدا و در مراسم تعزیه به‌عنوان جایگزین حلوا استفاده میکنند.
4- جوز قندی
زمانی که دچار خستگی و بی حالی شده‌اید، جوز قندی درست مانند یک بمب انرژی و تقویت کننده عمل کرده و شما را سرشار از انرژی می‌کند. این شیرینی محلی از نوعی هلوی محلی به اسم الگ درست می‌شود و به‌دلیل نوع موادی که در تهیه آن به کار می‌رود و هم چنین دشوار بودن مراحل ساخت آن از گران‌ترین سوغات اصفهان است. برای درست کردن این شیرینی میوه هلو را پوست میکنند و سه روز در پشت بام قرار می‌دهند تا آفتاب بخورد و خشک شود. سپس هسته آن را خارج میکنند و یک روز دیگر در آفتاب می‌‌ماند. بعد داخل این میوه را با مواد مخلوط تشکیل شده از بادام، شکر، هل، مغز هسته زردآلو و خاک قند پر میکنند. جوز قندی از تنقلات ویژه‌ی شب یلدا به شمار می‌رود و خوشبختانه تا یک سال قابلیت نگه‌داری در فریزر یا حتی کمد را دارد.
5- سوهان عسلی
سوهان عسلی با مزه دل چسب و رنگ کاراملی گیرایش در شمار بهترین و معروف‌ترین سوغات اصفهان به شمار می‌رود. اگر مهمان اصفهانی‌ها شوید، حتما شما را با یکی از انواع سوهان عسلی پذیرایی خواهند کرد که تا مدت‌ها طعم شیرین و تردش از خاطرتان نرود. مواد اصلی تشکیل دهنده سوهان عسلی؛ عسل، کره، شکر،آب، گلاب و زعفران دم کرده است. در بازار طعم‌های مختلفی از آن مانند کنجدی، گردویی، بادامی و پسته‌ای دیده می‌شود. سوهان عسلی با خلال بادام رایج تر از دیگر انواع آن است. در صورتی که ذوق تهیه‌ی این شیرینی را در خانه دارید پیشنهاد ما این است که در ترکیبات آن از عسل طبیعی استفاده کنید.
6- شیرینی کرکی
کرکی، شیرینی سنتی و خاص اصفهان است که شبیه روزهای بهاری شیرین و لطیف است؛ به همین خاطر، در این فصل بیش از فصل‌های دیگر، در خانه‌ها و قنادی‌ها به چشم می‌خورد. این شیرینی مقوی با نام‌های کرکی، بهشتی و نخودچی در میان اصفهانی‌ها شهرت دارد. ویژگی مهم این شیرینی کرکی وجود چند نوع آرد از قبیل برنج، نخودچی وگندم در ترکیب اصلی آن است. از ویژگیهای فوق العاده شیرینی کرکی، مدت ماندگاری بالا و پخت آسان آن است.
7- میناکاری، نقاشی با آتش به رنگ آبی آسمان!
مینا در لغت به معنای آسمان آبی است. میناکاری از سوغات و صنایع دستی اصفهان و هنر نقاشی و تزیین فلزاتی همانند طلا، نقره و مس با مواد رنگین مات یا شفاف با یاری گرفتن از عناصر طبیعی هم چون آتش است. رایج‌ترین اشیایی که مینا سازان فعلی با هنرهای دیگر مانند طلا کاری و خاتم کاری و مینیاتور ترکیب میکنند. محصولات میناکاری شامل گوشواره، انگشتر، جعبه های بزرگ و کوچک آرایش زنانه، بشقاب مینا، گلدان مینا و تابلوهای بزرگ و کوچک میناکاری هستند.
8- خاتم کاری؛ معجزه نقش بندی مثلث‌ها!
خاتم‌کاری هنر آراستن سطح اشیا به صورتی شبیه موزاییک، با مثلث‌های کوچک است که اوج شکوفایی و تکامل این هنر در دوران صفویه دیده شده است. محصولات این هنر را از مهم‌ترین صنایع دستی اصفهان می‌دانند. قاب عکس، جعبه سیگار، عصا، پیپ، جعبه لوازم آرایش، جا کلیدی، جاقلمی و جلد آلبوم را به این هنر ارزشمند مزین میکنند و بر زیبایی و ارزش این وسایل کاربردی می‌افزایند. ورودی مدرسه چهارباغ اصفهان نفیس‌ترین اثر هنری استادان خاتم‌کاری در اصفهان است.
اگر می‌خواهید انتخاب آثار خاتم‌کاری را تخصصی‌تر انجام دهید، توجه و نگاه خود را به چند نکته معطوف کنید:
– سطح کار صاف و یکنواخت باشد و هیچ قسمتی از آن، از خاتم خالی نباشد.
– گل‌ها و اشکال هندسی در اثر خاتم‌کاری شده باید قرینه باشند.
– رنگ‌کاری اثر باید بدون خدشه و عیب باشد.
به طور کلی در یک اثر هنری خاتم‌کاری شده، نقش‌ها و مثلث‌ها هر چه ریزتر باشند، کیفیت و ارزش کار بیشتر است.
9- قلم زنی
دست و قلم با ضربه چکش اثری جاودانه خلق میکنند. قلم زنی، هنر حکاکی،کنده کاری و ایجاد نقش و طرح با قلم و ضربه چکش، روی اشیای فلزی مانند: طلا، مس، برنج، نقره وآلیاژ مس است. قلم زنی در کلان شهرهای تبریز و اصفهان به چشم می‌خورد؛ اما سبک قلمزنی در آن‌ها متفاوت است. تفاوت این دوسبک در این است که در سبک قلمزنی تبریز برای حرکت قلم و انجام قلمزنی از حرکات و فشار دست بهره می‌گیرند. به همین خاطر قلم زنی تبریز صاف و کم عمق می باشد. در سبک قلم زنی اصفهان از ضربات چکش استفاده میکنند، به همین سبب قلم زنی اصفهان عمیق‌تر است. این هنر را امروزه از بهترین سوغات و صنایع دستی اصفهان می‌دانند.
10- فیروزه کوبی
فیروزه کوبی هنری است که عشق، صلح، آرامش و دوستی را برای ما به ارمغان می‌آورد؛ چرا که سنگ فیروزه را نماد خوش‌یمنی، آرامش و محافظت در برابر نیروهای منفی می‌دانند. در اصفهان ظروفی مانند بشقاب، لیوان، کاسه و گلاب پاش و… به واسطه‌ی این هنر گران‌بها ارزشمندتر و زیباتر می‌شوند. در نظر داشته باشید که ارزش هنری ظروف فیروزه کوبی شده به آن است که فاصله زیادی در بین قطعات فیروزه دیده نشود و قطعات سنگ منظم‌تر در کنار یکدیگر نصب شده باشند. عامل مهم دیگری که در ارزشمندی فیروزه‌کوبی اثرگذار است کیفیت سنگ فیروزه به کار رفته در آن است.
11- قلم کاری
قلم کاری به معنای تصویر یا چاپ کردن نقوش و طرح‌هایی بر پارچه ساده از جنس کتان و کرباس است. در دوران صفوی از پارچه‌های قلم کار برای لباس‌های اشرافی به نام دلگه استفاده می‌کردند. در آن زمان در بازار قیصریه اصفهان پارچه‌های قلم کار به‌صورت قواره‌ای عرضه میشد. این پارچه‌ها را از مهم‌ترین سوغات و صنایع دستی اصفهان می‌دانند.
12- ظروف مسی
جلا و درخشش مس، همراه خواص خارق العاده آن برای آرامش و سلامتی بدن، ارزش صنعت مسگری را دو چندان کرده است. مسگری یکی از درخشانترین و کهن‌ترین صنایع دستی ایران است که پیشینه آن حداقل به پنج هزار سال پیش می‌رسد. امروزه مراحل تهیه ظروف مسی به‌طور عمده با کمک دستگاه‌های برقی انجام می‌شود. اصفهان با بیش از 500 کارگاه صنعتی و سنتی، بیش از 150 نوع ظرف مسی متنوع شامل: انواع قوری، سماور، ماهی تابه، دیگچه، سینی، ظروف آجیل خوری، شیرینی خوری، کاسه و گلدان را متناسب با سلیقه مردم تولید می‌کند و برترین رتبه تولید ظروف مسی را در ایران به خود اختصاص داده است.
از اصفهان شهر گنبدهای فیروزه‌ای سخن گفتن سخت است! آن قدر ابعاد زیبایی شناختی، هنری و فرهنگی غنی و وسیعی دارد، که در یک مقاله یا حتی چندین کتاب نمی‌گنجد. با این حال سعی کردم تا گوشه‌ای از سوغات، یادگارهای، شیرینی‌های دل‌چسب و مهم‌ترین صنایع دستی را مثل مینا کاری، مسگری ، قلم زنی، خاتم کاری، قلم کاری، فیروزه کوبی به تصویر بکشم! برای درک و کشف بهتر این کلان شهر دل‌نشین باید بارها و بارها به آن سفر کرد! ناصر‌‌خسرو در سفرنامه معروف خود، ملاحظاتش را از اصفهان در قرن پنجم هجری این‌گونه به دست می‌دهد:
«اصفهان شهری است بر هامون نهاده آب و هوای خوش دارد! در میان شهر مسجد آدینه بزرگ و نیکوست. اندرون شهر همه آبادان که هیچ از وی خراب ندیدم…. من در همه‌ی سرزمین پارسی شهری نیکوتر، جامع تر و آبادان تر از اصفهان ندیدم.»
شما کدام سوغات اصفهان را دوست دارید؟ صنایع دستی اصفهان یکی از بهترین صنایع دستی ایران است، حتما در سفر به این شهر، این سوغاتی‌ها را به خاطر بسپارید.
