دیدنی‌های سیراف؛ بندری باستانی در بوشهر

سیراف بندری زیبا و تاریخی بوده که در جنوب ایران و بوشهر قرار دارد. این بندر از جاهای دیدنی بوشهر، هرسال میزبان گردشگران بسیاری از ایران و همه نقاط دنیا است. بندر سیراف بازمانده‌ای از زمان حکومت ساسانیان بر ایران به‌شمار می‌آید که برای گسترش تجارت دریایی ساسانیان با تمدن‌های بزرگ آن زمان ساخته شد. پس از زلزله‌های بزرگ اواخر سده چهارم و اوایل سده پنجم هجری شمسی بخش بزرگی از سیراف زیر آبرفت. رفته‌رفته این بندر بزرگ و باستانی به فراموشی سپرده شد. درنهایت جای خود را به بندرهایی چون کیش و هرمز در خلیج‌فارس داد. امروزه بندر سیراف را می‌توان الماس گردشگری جنوب کشور و استان بوشهر نامید. برای آشنایی بیشتر با این بندر فوق‌العاده زیبا و دیدنی، مطلب من در نابرو را بخوانید.

سیراف از گذشته تاکنون

دوران اوج و شکوفایی سیراف را می‌توان به دو دوره‌ حکومت ساسانیان و پس از ورود اسلام تقسیم‌بندی کرد. بندر سیراف از آثار به‌جای مانده دوران ساسانیان است. امروزه از آن به‌عنوان یکی از کهن‌ترین بنادر بین‌المللی ایران یاد می‌شود. ناامنی جاده ابریشم در جنگ‌های ایران با امپراتوری روم شرقی از مهم‌ترین دلایل بنیان‌گذاری سیراف برای ادامه تجارت بود. سیراف در دوران شکوفایی خود یکی از شهرهای تابع شهر گور و ساخته‌شده توسط اردشیر بابکان بود. عده‌ای بر این باور هستند که سیراف در ابتدا اردشیرآب نامیده شد و بعدها بانام‌هایی چون سیرآب و صیراف مشهور بوده است.

یکی از مهم‌ترین دلایل رونق و پرجمعیتی بندر سیراف، آزادمنشی دینی در این بندر بوده است. درواقع حاکمان این دیار به پیروان همه دین‌ها از جمله زرتشتیان، یهودیان، مسیحیان و… برای انجام اعمال دینی خود آزادی و اختیار داده بودند. علاوه بر این آثاری در سیراف کشف شده که نشان می‌دهد مردمانی از دیگر کشورها مانند یونان، روم، چین و… کنار ایرانیان در این بندر ساکن بوده‌اند.

پس از ورود اعراب مسلمان به ایران و شکست ساسانیان، سیراف برای مدتی جایگاه خود را میان مهم‌ترین بندرها از دست داد. تا اینکه رفته‌رفته به‌جایگاه اصلی خود برگشت. متاسفانه طی زلزله‌ای بزرگ، سیراف به خرابه‌ای از سنگ و خاک تبدیل شد و بخش اعظمی از آن زیر آب رفت. امروزه بازمانده‌های آن زلزله بزرگ و دیگر آثار تاریخی این بندر، سیراف را به یکی از مهم‌ترین قطب‌های گردشگری جنوب تبدیل کرده است. سیراف امروزی جمعیتی کمتر از ده هزار نفر دارد و وسعت آن زیاد نیست. بخش اعظمی از کشفیات تاریخی سیراف در دوره قبل از انقلاب اسلامی توسط گروهی متشکل از باستان شناسان ایرانی و انگلیسی طی هفت سال از دل خاک استخراج شد.

بندر سیراف کجاست

بندر سیراف امروزه بانام بندر طاهری هم شناخته می‌شود. این بندر در استان بوشهر، شهرستان کنگان و دهستان طاهری قرار دارد. البته بندر طاهری و بندر سیراف دو بندر نزدیک به هم و مجزا هستند. ساکنان سیراف در زمینی باریک میان کوه و خلیج‌فارس با تنها یک خیابان اصلی زندگی می‌کنند. بندر سیراف در فاصله 243 کیلومتری شرق بوشهر و 485 کیلومتری غرب بندرعباس کنار خلیج‌فارس قرار گرفته است. به‌صورت دقیق‌تر این بندر در فاصله‌ای میان دو شهر مهم استان بوشهر یعنی کنگان و عسلویه است. فاصله بندر سیراف تا کنگان تنها 38 کیلومتر و تا بندر عسلویه 47 کیلومتر است. همچنین با پیمودن 312 کیلومتر مسیر جاده‌ای از شیراز به سمت جنوب می‌توانید به بندر سیراف برسید.

چگونه به بندر سیراف بروید

برای سفر به سیراف و بازدید از آثار تاریخی این بندر زیبا می‌توانید به‌صورت زمینی و هوایی به این شهر سفر کنید. اگر از سمت بوشهر به سمت بندر سیراف سفر می‌کنید، همه مسیر جاده به‌صورت اتوبان و یک‌طرفه است. در طول این مسیر شهرهای مهمی مانند خورموج، دیر و کنگان قرار دارند که هریک از آن‌ها دارای جاذبه‌های گردشگری فراوانی هستند. پس از رسیدن به کنگان، مسیرتان را به سمت عسلویه ادامه دهید. در طول مسیر دوراهی بندر سیراف را خواهید دید.

مسافرانی که از سمت شهر بندرعباس به بندر سیراف سفر می‌کنند، به‌طورتقریبی نیمی از مسیر را در جاده‌های یک‌طرفه و نزدیک به ساحل نیلگون خلیج‌فارس طی خواهند کرد. همچنین مسافرانی که قصد دارند از سمت شیراز به سیراف سفر کنند، می‌توانند از مسیر فیروزآباد-جم خود را به عسلویه سپس به بندر سیراف برسانند. بااین‌حال به دلیل فاصله 45 دقیقه‌ای فرودگاه بین‌المللی خلیج‌فارس عسلویه تا بندر سیراف، می‌توان از مسیر هوایی هم به این منطقه سفر کرد. فرودگاه عسلویه تقریباً به همه شهرهای مهم کشور پرواز مستقیم دارد.

جاذبه‌های گردشگری بندر سیراف

عمده جاذبه‌های گردشگری سیراف به آثار تاریخی دوران ساسانیان مربوط است. جاده باستانی و سنگ‌فرش شده که توسط لویی واندنبرگ در سال 1338 کشف شد، معتبرترین سند درباره ارتباط شهر تاریخی گور (بنای اولیه ساسانیان) با بندر سیراف است. بخش دیگر آثار این منطقه به دوران حکومت مسلمانان برمی‌گردد. این آثار تاریخی را با توجه به موقعیت مکانی، می‌توان به آثار موجود در منطقه شهری سیراف و آثار موجود در خارج از سیراف (ارتفاعات سیراف، دره لیر و دره شیلو) تقسیم‌بندی کرد. بااین‌حال جاذبه‌های طبیعی فراوانی هم در این منطقه وجود دارد. علاوه‌براین امروزه پارک‌های آبی مجهزی در بندر سیراف راه‌اندازی شده است. در ادامه با هریک از این جاذبه‌های گردشگری منحصربه‌فرد بندر سیراف بیشتر آشنا می‌شویم.

عمارت یا قلعه شیخ جبار نصوری

این عمارت یا قلعه که بانام‌هایی مانند عمارت شیخ جبار، قلعه نصوری و عمارت نصوری هم شناخته می‌شود، در منطقه شهری بندر سیراف و روی یک بلندی مشرف ‌به دریا واقع است. قلعه شیخ نصوری قدمتی دویست‌ساله دارد و از آثار دوره قاجار محسوب می‌شود. قلعه نصوری دو بنای دوطبقه و چهار طبقه، دو حیاط داخلی و خارجی و قسمتی به‌عنوان شاه‌نشین دارد. قلعه متعلق به خاندان نصوری به علت بی‌مهری بازماندگان آن در حال تخریب کامل بود. این بنا پس از ثبت به‌عنوان آثار ملی کشور، مورد تعمیرات اساسی قرار گرفت. اگر حوصله بالا رفتن از این بنا و رفتن به پشت‌بام آن را داشته باشید، با صحنه‌ای بی‌نظیر از ساحل و منطقه مسکونی سیراف مواجه خواهید شد. اگر به هنر هم علاقه دارید، می‌توانید هجده تابلو برگرفته از شاهنامه فردوسی را در قسمت ایوان غربی قلعه شیخ نصوری مشاهده کنید.

مسجد سیراف

این مسجد هم بانام‌هایی مانند مسجد امام حسن بصری یا به‌اختصار مسجد امام حسن به گردشگران معرفی می‌شود. آثار این مسجد را می‌توانید کنار منطقه مسکونی سیراف و روی تپه‌ای مشرف‌به گلزار شهدای سیراف ببینید. کاوش‌های باستان‌شناسی در این منطقه نشان داد، مسجد در دوره ایلخانان روی یک دژ یا قلعه قدیمی با کاربردی غیرنظامی متعلق به ساسانیان ساخته‌ شده است. درواقع باستان شناسان با پیدا کردن ورودی و برج‌های قلعه در قسمت شمال‌شرقی مسجد، متوجه شدند که این مسجد روی قلعه سوریانچ (سوریانج) پایه‌گذاری و ساخته ‌شده است.

گورستان صخره‌ای سیراف

برای مجموعه آثاری که در دره لیر واقع در ارتفاعات شمالی بندر سیراف قرار دارد، نامی کلی با عنوان گورستان صخره‌ای سیراف به کار برده می‌شود. این گورستان در لیست آثار ملی کشور ثبت شده است. در این مجموعه گور تمدن‌ها، دخمه‌های فراوان، چاه‌های عمیق، حوضچه‌های آب، سنگ ‌قبرهای متعلق به دوره اسلامی، غارهای دست کنده و طبیعی، آتشکده و … وجود دارد که هر یک از این آثار به‌اختصار معرفی می‌شوند.

حوضچه‌های آب یا گورستان دست جمعی!

تنگ لیر یا لیل در قسمت شمال‌غربی بندر سیراف قرار دارد. این منطقه نام خود را از درختان داخل خود گرفته است. با اندکی گشت‌وگذار و کوه‌نوردی در این منطقه و اطراف گودال‌هایی حفره شده بر پهنه کوهستان و در دل‌سنگ شما را شگفت‌زده خواهد کرد. در شش منطقه مختلف از این مکان با تعداد زیادی دست کنده‌های گور مانند مواجه می‌شوید. طبق برآوردها حدود هفت هزار حفره در این منطقه وجود دارد. تعداد این سازه‌های قبر مانند و ظرافت به کار برده شده در تراشیدن آن‌ها از عجایب این منطقه است. این گورها به‌طور میانگین طول دو متر و ده سانتیمتر، عرض نیم متر و عمقی مابین 40 تا 80 سانتیمتر دارند.

عده‌ای بر این باور هستند که این سازه‌ها حوضچه‌های آب بوده‌اند و برای جمع‌آوری آب و تزریق آن به سفره‌های زیرزمینی کنده‌ شده‌اند. این گروه برای گفته خود استدلال‌هایی هم دارند. این عده حوضچه‌ها را باعنوان آبگیر دره لیر معرفی می‌کنند. اندازه‌ی نامتعارف بعضی از این گورها، وجود سرریز و سیستماتیک بودن انتقال آب میان یک دست کنده و دست کنده زیری، کمبود آب آشامیدنی در منطقه و وجود چاه‌های آب میان این سازه‌ها از دلایل این گروه برای کاربری این حوضچه‌های آب است. عده‌ای دیگر هم بر این باور هستند که این حفره‌ها با کاربرد جمع‌آوری آب ساخته شد، ولی در طول سالیان بعد به گور دست جمعی برای دفن مردگان زلزله و بیماری طاعون تبدیل شده است.

اما گروهی دیگر معتقد هستند این آثار دخمه‌هایی بازمانده از ساسانیان برای مراسم تدفین مردگان بوده است. دخمه یا برج خاموشان به مکانی گفته می‌شود که زرتشتیان مردگان خود را درون آن قرار می‌دهند تا توسط عوامل طبیعی و جانوران متلاشی شوند. بااین‌حال جهت شرقی-غربی اکثر این دست کنده‌ها فرضیه کاربرد این دست کنده‌ها به‌عنوان قبر در زمان مسلمانان را تا اندازه زیادی باطل می‌کند. به‌صورت کلی هنوز کاربرد این مجموعه عجیب به‌روشنی معلوم نیست و این بر مرموزی منطقه سیراف اضافه کرده است.

چاه آب یا استودان!

میان قبرهای سنگی دره لیر چند چاه وجود دارد. در منابع مختلف تعداد آن‌ها را چیزی در حدود 70 تا 100 حلقه ذکر کرده‌اند. بعضی از این چاه‌های عمیق دارای آب و بعضی دیگر بدون آب هستند. وجود نگه‌دارنده‌های چرخ چاه بالای بعضی از این چاه‌ها به‌معنای این است که این چاه‌ها زمانی برای تامین آب حفر شده‌اند. از عجایب این چاه‌ها نحوه حفاری و عمق زیادشان است. برای برآورد عمق این چاه‌ها کافی است هم‌زمان با رها کردن یک سنگ‌ریزه به درون چاه کرنومتر گوشیتان را روشن کنید.

با شنیدن صدای برخورد سنگ به ته چاه زمان را ثبت کنید. این عدد را در خودش و در عدد پنج ضرب کنید. از دیدن نتیجه شگفت‌زده خواهید شد. این عدد عمق تقریبی چاه با واحد متر است. چاه‌ها دست کنده هستند. بااین‌حال زمانی که درون آن‌ها نگاه می‌کنید، ردی مارپیچ مانند را خواهید دید. به‌طوری‌که انگار با یک دریل بزرگ دل‌سنگ را تراشیده و پایین رفته‌اند!

حفره‌های کنده‌شده در کوه

در دامنه کوه و امتداد دو طرف دره لیر و شیلو حفره‌هایی وجود دارد. ارتفاع ورودی حفره‌ها هم در جایی نزدیک به زمین و در بعضی نقاط در بلندی است. ارتفاع بعضی حفره‌ها به قدری زیاد است که برای دیدن داخل آن‌ها به نردبان نیاز خواهید داشت. به‌طور میانگین فضای داخل این دخمه‌های غار مانند یک در دو متر است.

فضای داخلی این حفره‌ها به محلی برای استراحت و محلی برای قرارگیری وسایل تقسیم شد است. همچنین محلی‌های سیراف آن را با نام خانه گوری یا خانه گبری معرفی می‌کنند. وجود استخوان و اسکلت مردگان درون این دخمه‌ها نشان می‌دهد در بعضی از آن‌ها انسان‌هایی زندگی می‌کردند. در مورد کاربرد این حفره‌ها هم اختلاف‌نظر وجود دارد. عده‌ای آن را دخمه نگهداری از مردگان می‌دانند. عده‌ای دیگر بر این باور هستند که این مکان یک قرنطینه بوده است. بیماران لاعلاج را در این حفره‌ها قرار می‌دادند و از آن‌ها تا پایان مرگ یا بهبودی کامل مراقبت می‌کردند. به‌این‌ترتیب از گسترش بیماری­های واگیردار میان ساکنان سیراف جلوگیری می‌شد. عده‌ای دیگر معتقد هستند این مکان به‌عنوان خانه سالمندان بوده و سیرافیان پیران خود را در این حفره‌ها قرار می‌دادند.

آتشکده

یکی ار آتشکده­های مهم عصر ساسانی پس از آتشکده‌های فیروزآباد (شهر گور) و آذر فرنبغ کاریان لارستان، آتشکده‌ای است که در سیراف وجود دارد. این آتشکده به‌صورت یک اتاق کوچک بر بلندای یک تپه در منطقه دره لیر واقع است و هنوز پس از 2500 سال پابرجاست. پلکان سنگی و مربعی این بنا از جمله ویژگی­های آن است.

قلعه لگ لوگه

این قلعه در قسمت شمال‌شرقی منطقه قرار دارد. هرچند بخش شرقی قلعه تخریب شده؛ قسمت غربی قلعه تا حدودی سالم مانده است. در این بخش حداقل آثار 5 اتاق را می‌توان دید. از این قلعه به علت اشراف به ورودی سیراف برای دیده‌بانی و حفاظت استفاده می‌شد. به علت کمبود اطلاعات، تاریخ دقیق ساخت و بنیان‌گذاران این قلعه به‌روشنی مشخص نیست. اما از بازمانده‌های ساختمان دوطبقه این قلعه و فرم طاق گهواره‌ای آن می‌توان به این موضوع پی برد که این اثر در عصر ساسانیان ساخته شده است.

قلعه کهنه و قلعه کنارک

قلعه کهنه در قسمت شمال‌شرقی عمارت نصوری بر فراز کوه و مسلط به دریا قرار دارد. به دلیل سختی مسیر و وجود دامنه‌هایی با شیب تند، رفتن به مکان این قلعه برای همه‌ی افراد مقدور نیست. قلعه کنارک هم چیزی در حدود نیم کیلومتر دورتر از منطقه سیراف باستانی و کنار رودخانه کنارک واقع شده است. در مورد تاریخچه‌ این قلعه هنوز ابهاماتی وجود دارد. مشخص نیست که این اثر در دوران صفویه ساخته‌ یا مربوط به دوران قاجار است.

آرامگاه سیبویه

آرامگاه فاضل بزرگ اهل تسنن (ابوبشر عمربن عثمان معروف به سیبویه) در دره لیر واقع است. بد نیست بدانید که آرامگاهی منتصب به این عالم بزرگ صرف و نحو در استان فارس و شهر شیراز هم وجود دارد!

آرامگاه قطب‌الدین

مقبره عالم فرهیخته و بزرگ قطب‌الدین محمود بن مسعود بن مصلح کازرونی (آرامگاه قطب‌الدین سیرافی) به همراه فرزند پسرش هم کنار گلزار شهدای بندر زیبای سیراف واقع است.

امامزاده سید ابراهیم

این امام‌زاده که از نوادگان امام هفتم شیعیان است، در منطقه‌ای بانام چاه مجنون قرار دارد. چاه مجنون روستایی با کمتر از 150 نفر جمعیت است که کنار بندر سیراف قرار دارد.

بنو

بنو در منطقه‌ای نزدیک به پمپ‌بنزین بندر سیراف واقع است. این منطقه از جاذبه‌های طبیعی سیراف با آب و درختان فراوان است.

موزه باستانی و مردم‌شناسی بندر سیراف

کاشف بزرگ دکتر وایت هاوس تلاش‌های زیادی برای کشف تاریخچه‌ سیراف انجام داد. به‌همین دلیل محل زندگی ایشان را به مکانی برای نگهداری آثار به‌جای مانده از سیراف قدیم شامل ظرف سفالی، سکه‌ها و… تبدیل کرده‌اند. این مرکز در ابتدا توسط اهالی سیراف راه‌اندازی و بعدها تجهیز شد. درحال‌حاضر صنایع‌دستی و صنایع دریایی هم در این موزه به نمایش گذاشته شده است.

بازار بندر سیراف

این بازار با بافتی سنتی و باستانی یکی از بهترین مکان‌ها برای خرید سوغاتی‌های سیراف است.

ساحل و دیگر مناطق گردشگری سیراف

نزدیکی بیش‌ازحد بندر سیراف به خلیج‌فارس، جلوه‌ای بسیار زیبا به ساحل آن داد است. امروزه در امتداد این ساحل پارک‌های ساحلی با امکانات فراوان برای استفاده گردشگران ایجاد شده است. از این پارک‌ها می‌توان به پارک‌های ساحلی غدیر، بنگسار و  نگارستان اشاره کرد. به‌تازگی هم یک کلوپ گردشگری، تفریحات دریایی و غواصی در بندر سیراف افتتاح شده است. همچنین در سیراف می‌توان نمونه‌های بسیار قدیمی حمام مسلمانان را مشاهده کرد.

بهترین زمان سفر به بندر سیراف

بندری بودن سیراف و قرارگیری آن در جنوب کشور باعث شده این منطقه در اغلب ایام سال آب‌وهوای مرطوبت یا شرجی داشته باشد. بنابراین درصورتی که می‌خواهید در بهترین شرایط آب‌وهوایی به سیراف بروید، اواخر پاییز و دو ماه اول زمستان زمان مناسبی است. چراکه در این بازه زمانی از شدت رطوبت هوا کم می‌شود. همچنین منطقه خنکی و هوای معتدل‌تری خواهد داشت.

ره‌آورد سیراف

عمده غذاهای سنتی بندر سیراف، غذاهای دریایی پخته شده با ماهی و میگو هستند. اگر به سیراف سفر کردید میگو پلو، ماهی سرخ‌کرده و قلیه ماهی سیراف را امتحان کنید. گلابتون و منجوق‌دوزی میان سیرافیان بسیار محبوب است. همچنین از این منطقه می‌توانید آویزه‌های زیبایی که با صدف‌ها ساخته‌شده‌، وسایل حصیری و وسایل ساخته‌شده با چوب را به یادگار تهیه کنید. بهترین نوع ماهی‌های خلیج‌فارس، میگو و خرما هم در سیراف یافت می‌شود. امیدوارم در این مطلب توانسته باشم اندکی از زیبایی‌های بندر سیراف را برایتان بازگو کنم. چنانچه بندر سیراف را برای سفر انتخاب کردید خوشحال می‌شویم تجربیات خود را با نابرویی­‌ها به اشتراک بگذارید.