شهری مثل شیراز با آن همه زیبایی و تنوع فرهنگی و طبیعی و هنری یکی از آن جاهایی است که حتما تا مدت‌ها بعد از سفر ذهنمان درگیر زیبایی‌ها و خاطرات خوشی که برایمان رقم زده است. در چنین شهری حتما خرید سوغات و صنایع دستی شیراز همان چیزی است که خوشی‌هایمان را تکمیل می‌کند و رد پای شیراز را تا مدت‌ها در خانه‌مان نگه می‌دارد.
با این حساب شاید این سوال پیش بیاید که در سفرمان به شیراز چه چیزهایی بخریم؟ بین آن همه سوغاتی کدام یک بهتر است؟ کدام را در هیچ شهر دیگری نمی‌توانیم پیدا کنیم؟ کدام یکی بیشتر با ذائقه ما جور در می‌آید؟ در این یادداشت چند سوغاتی مشهور و صنایع دستی شیراز را با هم مرور و از ویژگی‌های منحصر به فردشان می‌گوییم. حالا می‌توانید راحت‌تر و بنا بر سلیقه خودتان بعضی‌هایشان را انتخاب کنید.
1- کلوچه مسقطی
کلوچه مسقطی از آن ترکیب‌های شگفت‌انگیز از سوغات شیراز است. نه آن کلوچه به تنهایی طعمی که باید را دارد و نه آن مسقطی‌ها بدون کلوچه می‌توانند اینقدر لذید باشند. برای خوردنش باید یک مسقطی را روی کلوچه بگذارید، هردو را همزمان در دهانتان قرار دهید و نوش جان کنید. عطر هل و گلاب و زعفران هر دو با هم ترکیب می‌شود، نرمی و تری مسقطی‌ها خشکی کلوچه را می‌گیرند و در نهایت چیزی که فرو می‌برید تبدیل به یکی از طعم‌های فراموش نشدنی زندگیتان می‌شود.
برای خرید کلوچه مسقطی نباید راه دشواری را در شیراز طی کنید. در بازار وکیل، شیرینی فروشی‌ها و حتی در سطح شهر می‌توانید خیلی راحت کلوچه مسقطی با کیفیت پیدا کنید. فراموش نکنید حتما سعی کنید از قبل یکی از کلوچه‌ها را تست کنید تا هنوز نرم و تازه باشند. مسقطی‌ها هم باید حسابی زرد باشند و بوی زعفران بدهند. اگر مسقطی کمی بی رنگ و رو بود یا بوی زعفرانش کافی نبود بدانید که بک جای کار می‌لنگد.
2- کلوچه فسایی
کلوچه فسایی یا نان فسایی همانطور که از نامش پیداست مربوط به یکی از شهرهای نزدیک شیراز به نام فسا است. اما طی قرن‌ها آنقدر جای خودش را در دل شیرازی‌ها باز کرده است که امروزه کمتر شیرینی فروشی در شهر نان یا کلوچه فسایی ندارد و به یکی از محبوب‌ترین سوغات شیراز تبدیل شده است.
کلوچه فسایی گرد است. از کلوچه‌ای که با مسقطی می‌خورند پهن‌تر و نازک‌تر است و رنگ زرد غلیط زعفرانی دارد. بهتر است کلوچه فسایی را حتما با چای یا یک نوشیدنی داغ دیگر نوش جان کنید. چون طبیعت خشکی دارد و به تنهایی خوردنش کار ساده‌ای نیست.
بیشتر وقت‌ها روی نان فسایی را با تخم خرفه تزیین می‌کنند. آن تخم‌های خرفه هم مزه متفاوت و خوبی به کلوچه می‌دهند.
3- فالوده
چه به شیراز سفر کرده باشید و چه هرگز آنجا را ندیده باشید، حتما آوازه فالوده شیرازی را شنیده‌اید. فالوده شیرازی امروز در بسیاری از شهرهای ایران هم پیدا می‌شود ولی هنوز که هنوز است، فالوده‌ای که در خود شیراز مخصوصا پشت ارگ پیدا می‌شود نظیر ندارد.
البته شهرهای دیگری مانند یزد و کرمان هم فالوده‌های مخصوص خودشان را دارند. فالوده‌های آن شهرها کمی آبکی‌تر با دانه‌های ضخیم‌تر است در حالی که رشته‌های فالوده شیرازی نازک و مایع آن کمتر و خشک‌تر است. حتما در سفرتان به شیراز حسابی فالوده می‌خورید اما می‌توانید کمی هم به عنوان سوغات شیراز با خود به شهرتان بیاورید.
برای خریدن فالوده مهم است که بدانید با چه وسیله نقلیه‌ای به خانه برمی‌گردید. اگر با هواپیما سفر می‌کنید باید کاملا فالوده‌تان یخ زده باشد و حتی یک کم هم آب نداشته باشد تا در تحویل بار به مشکل برنخورید. اما اگر با قطار، اتوبوس یا ماشین شخصی سفر می‌کنید کارتان ساده‌تر است. کافی است فالوده را بخرید و در یخدان نگهداری کنید تا به خانه برسید.
4- بنه
به این دانه مقوی و خوشمزه بنک، پسته کوهی یا گلخنک هم گفته می‌شود. بنه از آن خوراکی‌هایی است که اگر از شیراز نخرید احتمالا در مناطق دیگر به همین راحتی پیدایش نمی‌کنید. طبیعت بنه گرم است و روغن زیادی دارد. ساده‌ترین راه استفاده از آن این است که مانند آجیل و تنقلات آن را روی میز و توی جیبتان بگذارید و نوش جان کنید. اما خود شیرازی‌ها با این دانه خوشبو و خوش طعم غذاهایی مانند آبگوشت بنه هم درست می‌کنند.
اگر در زمستان به شیراز سفر می‌کنید، کارتان برای خرید بنه ساده است. کافی است در بازار وکیل و یا هر خیابان و محله دیگری از دستفروش‌ها یا مغازه‌های خشکبار سراغ بنه را بگیرید. اما اگر در سایر فصلها برای خرید بنه بروید کمی ماجرا متفاوت است. در این فصلها فقط برخی از آجیل‌فروشی‌های بزرگ بنه می‌فروشند.
5- آبلیمو
مرکبات شیراز و استان فارس یکی از بهترین‌ها در سراسر جهان هستند. وجود چشمه‌های آب شیرین و شور در دشت‌های منطقه باعث به وجود آمدن انواع اقسام مرکبات اعلا شده است. یکی از این مرکبات که بیش از همه طرفدار دارد لیمو است. آبلیموهای شیراز از قدیم‌الایام معروف بوده‌اند و یکی از بهترین سوغات شیراز هستند.
هم به خاطر نوع لیموهای شیرازی و هم به خاطر اینکه شیرازی‌ها خیلی بیش از مردم شهرهای دیگر آب لیمو می‌گیرند و در سالادها، غذاها و دسرهایشان استفاده می‌کنند. همین نیاز زیاد به آبلیمو باعث می‌شود در فصل لیمو همه کوچه‌ها و خیابان‌ها را بوی مطبوع آن بردارد و همه مغازه‌ها آب لیمو بفروشند.
منظره آبلیموگیری و آبلیموفروشی با آن بوی منحصربه‌فردش یکی از جاذبه‌های شیراز در اوایل تابستان است. اگر در این فصل به شیراز سفر می‌کنید فراموش نکنید آبلیمو بخرید و با خودتان به خانه بیاورید.
6- آبغوره
شیراز به جز مرکبات اعلا به باغات انگور هم مشهور است. این انگورها انواع و اقسام نوشیدنی‌های خوشمزه را به شیرازی‌ها هدیه می‌دهند. اما این انگورها قبل از رسیدن محصول خوشمزه‌ی دیگری به نام غوره دارند. غوره‌های شیراز در تمام ایران به عنوان غوره‌های درجه یک شناخته می‌شوند. دو نوع شیوه در گرفتن و نگهداری آبغوره مرسوم است. اول اینکه بعد از گرفتن آبغوره‌ها آنها را جلوی آفتاب می‌گذارند تا رنگشان تغییر کند و دوم اینکه آبغوره‌ای که گرفته‌اند را می‌جوشانند تا غلیظ شود.
در شیوه دوم هر شیشه چهار برابر شیشه‌های آفتاب خورده آبغوره غلیظ دارد. به هر حال هر کدام از این شیوه‌ها را که می‌پسندید انتخاب کنید و از شیراز آبغوره شیرازی بخرید. فراموش نکنید که این آبغوره‌ها بعدا سر سفره‌های شیرازی چاشنی سالاد معروف و خوشمزه‌شان می‌شوند و شما هم با داشتنش می‌توانید در خانه سالاد شرازی درست کنید.
7- عرقیات گیاهی
شهری که به بهارنارنج‌هایش مشهور باشد و هر بهار کوچه‌هایش پر از بوی خوش بهارنارنج شود، نمی‌تواند از این محصول پرآوازه نوشیدنی‌های متنوع نداشته باشد. یکی از انواع نوشیدنی‌هایی که در شیراز با بهارنارنج درست می‌شود عرق بهارنارنج است.
البته بهارنارنج تنها عرق گیاهی سوغات شیراز نیست. شیرازی‌ها از اغلب گیاهانی که در باغ‌های انبوهشان می‌روید عرقیات تهیه می‌کنند. از مهم‌ترین این عرقیات بعد از بهارنارنج، عرق نسترن، بیدمشک، شاتره و کاسنی است. اگر در روزهای گرم تابستان به شیراز سفر کنید، می‌بینید که در هر کوی برزنی شربت‌هایی با کاسنی و نسترن درست کرده‌اند و می‌فروشند. این عرقیات شما را از گرما و آفتاب داغ شیراز حفظ می‌کند.
اگر به مغازه‌دارن بگویید که مسافرید عرقیات را متناسب با شرایط شما بسته‌بندی می‌کنند. برای آوردن عرقیات با هواپیما باید کمی بیشتر دقت کنید. تنها راهی که می‌توانید آنها را به بار تحویل دهید این است که داخل چمدان بگذاریدشان. بردن مایعات به کابین ممنوع است و اگر عرقیات را در بار تحویل ندهید زمان سوار شدن به هواپیما از حمل آن جلوگیری می‌کنند.
8- فرش عشایری
اگر در بازار وکیل شیراز قدم زده باشید چشمتان به فرش‌های زیبا و نقش‌های متنوع آنها افتاده است. در شیراز فرش یکی از مهم‌ترین صنایع دستی است. یکی از اقوامی که بهترین فرش‌های شیراز را می‌بافند، ایل قشقایی هستند. ترک‌هایی که از آناتولی کوچیده‌اند و حالا قرن‌هاست در استان فارس و شیراز زندگی می‌کنند.
ایل قشقایی اغلب کوچگر هستند و کمتر در میانشان افراد یکجانشین پیدا می‌شود. از میان قشقایی‌ها اقوام کوچگر قالی‌های عشایری ذهنی بافت دارند. به این معنا که زنان و دختران قشقایی برای بافت قالی‌ها از هیچ نقشه از پیش کشیده شده‌ای پیروی نمی‌کنند. آنها در لحظه حس و حال خودشان را در قالب گره‌های رنگارنگ ثبت می‌کنند تا به یکی از بهترین سوغات شیراز تبدیل شود.
تمام غم‌ها، شادی‌ها و اتفاقات مهم زندگی عشایر در قالی‌های ذهنی‌بافت مثل یک دفتر خاطرات بروز و ظهور پیدا می‌کنند. همین است که این قالی‌ها را از باقی قالی‌ها متمایز می‌کند. قالی‌هایی که هنر محض هستند و خلاقیت و ذهن هنرمند در شکل‌گیریشان نقش اساسی‌تری نسبت به منافع تجاری ایفا می‌کند.
اگر به شیراز سفر می‌کنید حتما سراغ قالی عشایر بروید و با خرید این قالی‌ها به اقصاد این اقوام کمک کنید. برای اینکه مطمئن باشید یک فرش اصل عشایری می‌خرید، می‌توانید مستقیما سراغ خود اقوام قشقایی بروید. آنها در دامنه کوه‌ها و دشت‌های اطراف شیراز در چادرهایشان زندگی می‌کنند. بسیار مهربانند و حتما شما را به حضور می‌پذیرند و اگر قالی‌هایی برای فروش داشته باشند در اختیارتان قرار می‌دهند.
9- یوخه
یکی دیگر از شیرینی‌های خوش طعم شیرازی یوخه است. اگر قبلا به کرمانشاه سفر کرده باشید با خودتان می‌گویید این که همان کاک کرمانشاه است. اما یوخه شیراز در جزییات طبخش تفاوت‌هایی با کاک دارد. همین است که طعمش را کمی متفاوت می‌کند.
یوخه از آن شیرینی‌هاست که اگر صبور نباشید از خوردنش لذت نمی‌برید. چون مدام خرد می‌شود و روی لباس‌هایتان می‌ریزد. اما اگر در هنگان خوردنش فقط به اصل لذت بردن توجه کنید حتما تجربه‌تان از خوردنش متفاوت‌تر و شیرین‌تر است.
مثل اغلب شیرینی‌های ایرانی مواد تشکیل دهنده یوخه آرد، شکر و روغن حیوانی است. اما طعم بی‌نظیر هل و گلاب یوخه را از بقیه متمایز می‌کند. برای خرید یوخه شیراز می‌توانید به شیرینی‌فروشی‌ها و حتی سوپرمارکت‌ها مراجعه کنید. آنقدر سوغات مشهوری است که کمتر جایی در شهر دست رد به سینه‌تان می‌زند.
10- معرق
معرق نوعی چیدمان هنرمندانه از قطعه‌های ریز چوب در کنار یکدیگر است. برای خلق یک اثر هنری معرق آمیزه‌ای از هنر و علم ریاضیات به کمک هم می‌آیند. ایرانیان مبدعان معرق هستند. آنها ابتدا ظرافت را در ساخت کاشی‌های معرق به کار می‌بردند اما به تدریج آن را به عنوان یک هنر تزیینی در ساخت صنایع دیگر به کار گرفتند.
این هنر سنتی یکی از صنایع دستی و سوغات شیراز است که تحت عنوان میراث ناملموسشان شناخته می‌شود. هنرمندان معرق‌کار شیرازی شهرت جهانی دارند. می‌توانید با کیفیت‌ترین معرق‌ها را از این شهر بخرید و به خانه ببرید. برای خریدن معرق شاید بازار وکیل بیش از بقیه مشهور باشد.
البته که هنرمندان زیادی در سراسر شهر فروشگاه‌هایی برای عرضه محصولاتشان دارند و شما با سر زدن به هر کدام آنها می‌توانید اثر هنری مورد نظرتان را تهیه کنید.
بی شک شیراز زیبا و دل‌فریب بیش از این‌ها سوغاتی دارد. اما ما تلاش کردیم چکیده‌ای از مهم‌ترین و دوست‌داشتنی‌ترین‌هایش را در یک مطلب کوتاه به شما ارائه کنیم باشد که در سفرهایتان الهام بخش باشد.
شما چه سوغاتی دیگری برای خریدن در سفر شیراز پیشنهاد می‌کنید؟ اگر شیرازی هستید یا تازه به شیراز سفر کرده‌اید از تجربه خریدتان برایمان بنویسید و این لیست را تکمیل کنید.
