همه می‌دانیم که سمنان شهری خشک و کویری است و تصور اینکه مکانی شبیه شمال کشور در این منطقه وجود داشته باشد، اندکی دشوار است؛ اما باید بدانید در دل این سرزمین خشک، مکانی خوش‌آب‌وهوا و سرسبز وجود دارد. شهمیرزاد که نزدیک شهر تاریخی سمنان قرار گرفته است، یکی از شهرهای فوق‌العاده سرسبز ایران به حساب می‌آید و مردم و مسافران برای ییلاق و تفریح به این مکان می‌روند. با من در این مطلب نابرو همراه باشید تا بیشتر با این بهشت شگفت‌انگیز و خرم از جاهای دیدنی سمنان آشنا شوید.
موقعیت و ویژگی‌های جغرافیایی شهمیرزاد
در منطقه شهمیرزاد ارتفاع رشته‌کوه البرز از سمت مرکز به‌سمت شرق کم می‌شود، بنابراین کوه‌های نسبتا مرتفعی در شمال منطقه قرار گرفته‌اند. از جمله کوه‌هایی که در نزدیکی شهمیرزاد واقع شدهاند می‌توان به کوه پیغمبران در شرق، کوه شیرقلعه و کوه بشم در غرب و فیل‌کوه در جنوب شهمیرزاد اشاره کرد. این کوه‌ها در اطراف دشت قرار گرفته‌اند و شهمیرزاد را مثل کاسه‌ای دربرمی‌گیرند. این کوه‌ها از سلسله جبال البرز هستند و همچون مرزی بین سمنان و مازندران قرار گرفته‌اند.
به همین علت شهمیرزاد در سمنان و با آب‌وهوای استان مازندران برای هر بازدیدکننده‌ای عجیب است. این کوه‌ها مهم‌ترین عامل کنترل‌کننده دمای هوا در محدوده هستند و مانع نفوذ هوای مرطوب مازندران به سمنان شدهاند. این وضعیت سبب شده شهر شهمیرزاد از وضعیت اقلیمی خاصی بهره‌مند شود و علی‌رغم اقلیم گرم و خشک استان سمنان، اقلیمی نیمه‌مرطوب و سرد باشد و به بهشت میان کویر مشهور شود.
این شهر به‌علت داشتن آب‌وهوایی معتدل در فصول بهار و تابستان، ییلاقی برای شهرهای خشک و کویری اطرافش است. شهمیرزاد زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل و خوش‌آب‌وهوا دارد که سبب جذب گردشگر به این منطقه می‌شود.
آب، عامل اصلی طبیعت شهمیرزاد
به‌علت منابع متعدد تامین آب در شهمیرزاد این شهر به یکی از پرآب‌ترین شهرهای استان سمنان تبدیل شده است و وقتی در کوچه‌پس‌کوچه‌های سرسبزش قدم می‌زنید، حتما جوی آب یا نهری روان را خواهید دید و از صدای آب و آواز پرندگان به وجد خواهید آمد.
چشمه‌های فراوان و پرآب و چاه‌ها و قنات‌ها منابع آب شهمیرزاد زیبا هستند. از منابع پراهمیت تامین آب شرب و کشاورزی شهمیرزاد می‌توان به چشمه «شیخ چشمه سر» و «هفت چشمه» در شمال غربی این شهر اشاره کرد.
تاریخ شهمیرزاد
با بررسی شواهد و کتب تاریخی به‌جامانده، به‌نظر می‌رسد که شهر دوست‌داشتنی شهمیرزاد از سابقه تاریخی طولانی برخوردار است و شما با قرارگرفتن در این مکان و مشاهده بناهای تاریخی‌اش به ارزش و قدمت شهمیرزاد پی خواهید برد.
در هرکدام از گویش‌های محلی مردم شهرهای اطراف، نام این شهر را به‌گونه‌ای خاص تلفظ می‌کنند. برای مثال در سمنان شهمیرزاد را شُمرزِه، اهالی سنگسر آن را شامُرزا (شامزا) و بومیان شهمیرزادآن را شامرزا می‌‌نامند.
شهر خوش‌آب‌وهوای شهمیرزاد در کتب تاریخی آبادترین شهر طبرستان یاد شده و از همین روایات و اسناد می‌توان نتیجه گرفت تاریخ شهمیرزاد به سه‌هزار سال قبل و دوره اشکانیان بازمی‌گردد و هنوز آثار و نشانه‌هایی از دوران کهن شهمیرزاد در گوشه‌وکنارش به چشم می‌خورد، آثاری که در مواجهه با آن‌ها سفری را در دل تاریخ آغاز خواهید کرد و در هر محله‌اش با داستانی متفاوت درباره مردم خون‌گرمش، تحت‌تاثیر اصالت این شهر قرار خواهید گرفت.
روند شکل‌گیری و توسعه شهمیرزاد
شهمیرزاد در ابتدا منطقه‌ای روستایی با تعدادی خانوار بوده است که به کشاورزی و باغداری مشغول بوده‌اند. آنچه در این شهر اهمیت دارد، باغ‌های سرسبز و آب‌وهوای خوشش است؛ این ویژگی مهم سبب شد که شهمیرزاد در سال ۱۳۸۶به شهر نمونه گردشگری بین‌المللی تبدیل شود.
هسته آبادی اولیه این شهر دل‌نشین در منطقه حدودی «محرم‌دشت» و «دروازه» بوده است که «پیش‌کشف» (پیش‌کفش) نامیده می‌شود. شهمیرزاد در گذشته منحصر به منطقه پیش‌کفش (محرم‌دشت) بوده است و دروازه‌اش در این محدوده قرار داشته است.
هسته اولیه و قدیمی‌ترین قسمت شهمیرزاد، محله‌ای است به‌نام «آینه‌بندان» که در جنوب میدان اصلی شهر (میدان امام) واقع شده است و مردم بومی شهمیرزاد همچنان در این محله اصیل و قدیمی به زندگی خود ادامه می‌دهند. اگر به آثار تاریخی علاقه‌مند هستید، با مراجعه به این محله می‌توانید از آثار تاریخی بسیار دیدن و اوقاتی خوش و خاطره‌انگیز را در بهشتی متفاوت، تجربه کنید، آثاری همچون بازار سرپوشیده، قلعه شیخی، مسجد جامع، مقبره شیخ احمد سوسن عطا و گورستان قدیمی شهر و خانه‌های زیبای قجری که جاذبه گردشگری محسوب میشوند.
جالب است بدانید در گذشته محله‌های شهمیرزاد را «دَلّه» می‌نامیدند، مثلا شیخ دله و بازار دله و سید دله؛ اگر با پیرمرد یا پیرزنی محلی روبه‌رو شوید و درباره محله‌ای از او پرس‌و‌جو کنید، حتما به‌جای «محله» لفظ «دله» را خواهید شنید.
کوچه‌های معروف و قدیمی هنوز در شهمیرزاد وجود دارند و اهالی این کوچه‌ها را به همان نام‌های قدیمی می‌شناسند، مثل ترشون کیچه، مازندرون کیچه، چینون کیچه، معلمون کیچه و عالم کیچه. این مساله نشان‌دهنده توجه بومیان به هویت اصیل و تاریخی شهر است و سبب جذابیت بیشتر شهمیرزاد شده است.
فرهنگ و آداب‌ورسوم مردم شهمیرزاد
اکثر اهالی شهر دیدنی شهمیرزاد مهاجرانی هستند که به‌سبب خوش‌آب‌وهوابودن و موقعیت ممتاز این شهر در آن سکنی گزیده‌اند. محلی‌های شهمیرزاد از نقطه‌نظر فرهنگ با مردم مازندران اشتراک فراوانی دارند، زیرا در طی قرن‌ها با مردم این ناحیه بسیار در ارتباط بوده‌اند. مردم این منطقه شیعه دوازده‌امامی هستند؛ با کمی معاشرت با مردم مهربان و اصیل این منطقه متوجه پایبندی‌شان به اعتقاداتشان خواهید شد.
شهمیرزاد علاوه بر جاذبههای طبیعی و تاریخی، آثار مذهبی و فرهنگی و رفتارهای اجتماعی و فرهنگی خاص خودش را دارد. بعضی از این آداب‌ورسوم مهم مراسم عزاداری ماه محرم و صفر، مراسم عروسی، شب یلدا، مراسم شب‌‌های قدر و ماه مبارک رمضان، چهارشنبه سوری، پلادارِک (قاشق‌زنی)، لالِ چو، اَسیّوُ چَل و حسن کوُلِشَک هستند.
البته برخی از این مراسم بسیار شبیه مراسم سایر نقاط کشور هستند، اما ویژگی‌های خاص خود را هم دارند و اگر در زمان برگزاری هرکدام از این مراسم به این شهر مراجعه کنید، با صحنه‌هایی بی‌بدیل مواجه خواهید شد که بهترین سوژه برای عکاسی و خلق آثار هنری جذاب و بی‌مانند محسوب میشوند.
جاذبههای تاریخی و طبیعی
در شهمیرزاد جاذبههای تاریخی و طبیعی فراوانی وجود دارد که با بازدید از آن‌ها اوقاتی بسیار خاطره‌انگیز و خوش را سپری خواهید کرد. بعضی از این مناطق تماشایی و شگفت‌انگیز را در ادامه معرفی کرده‌ایم.
شیر قلعه شهمیرزاد
یکی از مکان‌های تماشایی و منحصربه‌فرد شهمیرزاد، «شیر قلعه» است. این قلعه در دوران اشکانیان بنا شده است و در دوران اسلامی نیز یکی از پناهگاه‌های عظیم و مستحکم اسپهبدان طبرستان بوده است. علاوه بر این، در اسناد و مدارک تاریخی ثبت شده که اسماعیلیان نیز از شیر قلعه استفاده می‌کرده‌اند.
ارتفاع کوهی که شیر قلعه بالایش بنا شده است، تقریبا ۲۵۰ متر است. فاصله شیر قلعه تا شهر حدود پنج کیلومتر است و باید از پای کوه حدودا ۳۰ دقیقه پیاده‌روی کنید تا به مجموعه برسید و از طبیعت زیبایش لذت ببرید. اهالی این منطقه اعتقاد دارند که ساکنان ابتدایی این قلعه با احداث بنایی برج‌مانند پای کوه و ساختن پله‌هایی مارپیچ، آب موردنیاز خود را از چشمه پای کوه به درون قلعه منتقل می‌کرده‌اند.
قلعه دژ وهل شهمیرزاد
«دژ وهل» بالاى کوهی مرتفع در نزدیکی باغ‌های میوه و گردوی شهمیرزاد قرار گرفته است و از آثار پیش از اسلام است. سنگ‌‌هاى به‌کاررفته در ساخت این قلعه از همان کوه جدا شدهاند. در حال حاضر چیز زیادی از این قلعه باقی نمانده است. از بخش‌های دیدنی این قلعه دو برج مدور است که برای دیده‌‌بانى بنا شده بودند.
قلعه شیخی
یکی از جاذبههای طبیعی و دیدنی شهر جذاب شهمیرزاد «قلعه شیخی» است. از این قلعه که روزگاری برای خود ابهتی داشته، تنها سنگچین‌هایی اندک به جا مانده است. این قلعه بسیار قدیمی است و به‌دست طرف‌داران حسن صباح بنا شده است. در قرن دهم و یازدهم هجری قمری هم حاکمان قومس (کومش) از این قلعه برای جلوگیری از حمله ترکمنان بهره می‌گرفته‌اند.
باغ گردوی شهمیرزاد
از جاذبههای پرطرف‌دار شهمیرزاد، کوچه‌باغ‌های پردارودرخت و نهرهای آب روان در آن‌هاست. شاید تعجب کنید، اما وسیع‌ترین باغ گردوی جهان در این شهر واقع شده است. اصلی‌ترین ویژگی گردوهای باغ‌های شهمیرزاد، خوشه‌ای‌بودنشان است. در بزرگ‌ترین باغ شهر تاریخی شهمیرزاد بیشتر از ۲۰هزار درخت وجود دارد که حدود ۵۰۰ درخت کهنسال بین این درختان با صلابت و ابهت خونمایی می‌کنند.
اهالی محلی منطقه گفتند که سن این درختان بیشتر از ۲۰۰ سال تخمین زده شده است، پس بازدید از این درختان هم می‌تواند جاذبه‌ای دیگر در شهمیرزاد به حساب آید. در این میان یکی از این درختان گردو از ۱۳ قرن پیش تاکنون در شهمیرزاد به زندگی خود ادامه داده است که ارتفاعش به ۱۵ متر می‌رسد.
این درخت گردوی کهنسال تاجی دوشاخه و متقارن دارد که در ارتفاع سه‌متری درخت شروع به روییدن کرده و با زیبایی منحصربه‌فردی جلوه‌گر شده است و نظر هر مخاطبی را به خود جلب می‌کند. به‌علت وجود همین تاج جذاب و خاص این درخت به کمان رستم مشهور شده و در سال ۱۳۹۰ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
درخت گردو چنان جایگاهی در فرهنگ اهالی شهمیرزاد دارد که آن را مهریه دختران شهر در نظر می‌گیرند تا برای همیشه ازدواجشان پایدار بماند. این درخت‌ها هرکدام شناسنامه و سند مالکیت دارند و هنوز هم در میان خانواده‌های اصیل شهر مرسوم است که درخت گردویی جزو مهریه دخترانشان باشد.
صنایع‌دستی
در قدیم گلیم و جاجیم صنایع‌دستی شهمیرزاد شناخته می‌شدند. همچنین تا زمانی که پارچه‌های ارزان‌قیمت هنوز به بازار نیامده بودند، اهالی خوش‌ذوق شهمیرزاد خودشان پارچه می‌بافتند و در بسیاری از خانه‌ها دستگاه‌های پارچه‌بافی مانند دستگاه کرباس‌بافی وجود داشت.
در آن زمان مردم شهمیرزاد حتی با نخ ابریشم که بازرگانان از مازندران و گیلان به این شهر می‌آوردند هم پارچه‌های ابریشمی می‌بافتند. در ده سال اخیر که پارچه‌بافی به‌تدریج از رونق افتاده است، کارگاه‌های قالی‌بافی در شهمیرزاد ایجاد شدهاند.
اگر تمایل به تهیه سوغاتی از این شهر دارید، علاوه بر تهیه محصولات محلی می‌توانید قالی‌های زیبای این شهر را نیز بخرید و از کیفیتشان اطمینان خاطر داشته باشید، زیرا به‌دست بومیان ماهر و کارآزموده در متنوع‌ترین طرح و نقش‌ها بافته شدهاند.
بازیها و سرگرمی‌های شهمیرزاد
در شهمیرزاد بازیهای مختلفی رواج داشته‌اند که مخصوص این منطقه بوده‌اند. برخی از این بازیها فقط در فصل‌های خاصی از سال برگزار می‌شدند وگرنه شرایط مطلوب برگزاری بازی ایجاد نمی‌شد.
بازیهای معروف شهمیرزاد بسیارند، مانند خوزک (گردوبازی)، الک دولک، توپ برک، هامُللی (هاملا علی)، خلاص، چَش‌دارک، هفت سنگ، پابزن بازی، دو سنگک، عروس‌بازی، اینک را اونک را و چوگنّم تاس.
اکثر این بازیها به فراموشی سپرده شدهاند، اما در سال‌های اخیر به‌همت گروهی از افراد علاقه‌مند منطقه جشنواره‌هایی فرهنگی در شهمیرزاد برگزار میشوند که در آن‌ها بازی خوزک یا گردوبازی احیا شده است و در برخی از کوچه‌های قدیمی شهر نیز با کودکانی روبه‌رو می‌شوید که هنوز با چنین بازی‌هایی خود را سرگرم می‌کنند و شما هم می‌توانید با تماشاکردنشان یا بازی‌کردن با آن‌ها، دقایقی را به خوشی سپری کنید.
غذاهای سنتی شهمیرزاد
از غذاهای سنتی مشهور شهمیرزاد که هر بازدیدکننده‌ای باید امتحانش کند، ته‌چین شهمیرزادی است. این ته‌چین با گوشت بره، سبزی، عدس، چغندر، سیب‌زمینی، بادمجان و آلوی شهمیرزادی درست می‌شود. از دیگر غذاهای سنتی معروف شهمیرزاد می‌توان به خورشت آلو اشاره کرد که با مرغ، پیاز، رب و شکر و آلو بخارا درست می‌شود. یکی از رستوران‌های درجه‌یک شهمیرزاد باغ‌رستوران آبشار است که در مسیر رودخانه زیبای شهر واقع شده است و انواع و اقسام غذاهای محلی را با بهترین کیفیت طبخ می‌کند. علاوه بر آن رستوران سنتی «شاطر عباس» نیز ته‌چین و خورشت آلوی لذیذی دارد که تاکنون موردتایید مسافران و اهالی شهمیرزاد بوده است و اوقات خوشی را برای مراجعان رقم زده است.
کلام آخر
شهمیرزاد قسمتی منحصربه‌فرد از طبیعت استان سمنان را در خود جای داده است و دیدنش به تمام افراد علاقه‌مند به طبیعت پیشنهاد می‌شود. در سال‌های اخیر برخی از بناهای تاریخی شهمیرزاد همچون خانه‌های قدیمی‌اش که قدمتشان به پیش از دوره قاجار برمی‌گردد، احیا شدهاند و مورداستفاده عموم قرار گرفته‌اند.
یکی از این مکان‌های ارزشمند خانه گل شهمیرزاد است که تبدیل به هتلی سنتی شده است و اگر بخواهید در این شهر پرنشاط اقامت کنید، می‌توانید در این خانه رویایی اتاق اجاره کنید. هتل‌خانه «گل» خانه‌ای زیبا و قدیمی و باصفاست که علاوه‌بر اتاق، اقامتگاه‌هایی با تمام امکانات رفاهی هم برای جلب رضایت و تامین آسایش مسافران دارد. اگر از بودن در این مکان تجربه‌ای دارید، آن را با نابرو به اشتراک بگذارید.
