ایران را می‌توان مهد کاروانسراهای قدیمی دانست؛ علت اصلی آن هم قرارگرفتن بخش زیادی از سرزمین ایران در راه تجاری ابریشم است. اولین‌کاروانسراها، در دوران هخامنشیان احداث شده‌اند و در طی تاریخ، به‌تدریج از لحاظ فضا و معماری تکامل یافته‌اند. در‌‌واقع عصر صفویه دوران شکوفایی و سیر تحول کاروان‌سراها در ایران بوده است. تعداد کاروانسراهای ساخته‌شده در دوران صفویه 999 تا بیان شده است. در‌حال‌حاضر، فقط دو کاروانسرا در استان البرز از آن دوران باقی مانده است. یکی از این بناها، کاروانسرای شاه عباسی از جاهای دیدنی کرج است که در مرکز شهر کرج قرار دارد و از معدود کاروانسراهای درون‌شهری کشور است. در این مطلب سری به کاروانسرای شاه عباسی کرج می‌زنیم. با من در نابرو همراه باشید.
آشنایی با تاریخچه کاروانسرای شاه عباسی
کاروانسرای شاه عباسی کرج یکی از کاروانسراهایی در دوره صفویه بوده که برای آسانی سفر و حمل کالا در یکی از شریان‌های اصلی ارتباطی کشور ساخته شده است. اینکاروانسرا به‌‌دلیل موقعیت قرار‌گیری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و در راه اصلی ری، طالقان و مازندران بوده است. با قدم‌زدن در محدوده مرکزی شهر کرج این سازه تاریخی را می‌بینید. بنای مذکور با نمای سنگی و آجری، در دوره شاه سلیمان صفوی و بین سال‌های 1078 تا 1109 ساخته شده است.
کاربری اینکاروانسرا، در دوران قاجار و پهلوی، به پادگان و مدرسه تغییر یافته بود. همچنین، اولین مدرسه کشاورزی ایران در اینکاروانسرا تاسیس شده است. بنای یادشده در سال‌های گذشته و قبل از بازسازی انبار غلات بوده است که بیشترین‌آسیب به ساختمان این مجموعه، در همین دوره خورده است. زمانی این بنا محل اتراق کاروان‌ها بود؛ اما حالا و پس از بازسازی، به رستورانی سنتی تبدیل شده است. این مکان تاریخی، در سال 1356 و به‌شماره 1268 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
معماری کاروانسرا
بنای کاروانسرای شاه عباسی کرج همانند دیگر کاروانسراهای دوره صفوی، در شکل ساخت، دارای قاعده‌ای یکسان نیست. بنای اینکاروانسرا مربع‌شکل است که مساحت کلی آن شش هزار متر‌مربع است و مساحت زیربنای آن 2500 متر‌مربع است. همچنین دو شاه‌نشین، 22 حجره برای اسکان مسافران و پنج بارانداز داشت. گرداگرد بنا، در گذشته، اصطبل قرار داشته است. از ویژگی‌های ممتاز اینکاروانسرا، قرارگرفتن ورودی در ضلع شمال شرقی است. در کاروانسراهای دیگر معمولا ورودی در ضلع جنوبی است. در وسط حیاط کاروانسرا یک حوض سنگی وجود دارد که در گذشته قنات شمال به جنوب به آن آب‌رسانی می‌کرد و جلوه زیبایی به کاروانسرا بخشیده است.
یک حلقه چاه در وسط حیاط کاروانسرا قرار دارد که مربوط به عبور همین قنات بوده است. مصالح استفاده‌شده در ساخت این بنا، سنگ، آجر و ملات ساروج بوده‌اند. یکی دیگر از ویژگی‌های جالب‌توجه اینکاروانسرا نبودن برج در اطراف بنا و همچنین نبود اتاق محافظان بوده است که نشان‌دهنده این است که معمار این بنا کم‌تر نگران امنیت آن بوده و این کاروانسرا از همان ابتدا در منطقه مسکونی بنا شده است. همچنین در بالای در ورودی کاروانسرا جای خالی یک کتیبه دیده می‌شود که شاید حاوی نوشته‌ای درخصوص سال ساخت و سازنده بنا بوده است. در سال 1385، با تاسیس صندوق احیا و بهره‌برداری از مکان‌های تاریخی، این بنای ارزشمند به‌منظور بازسازی اصولی و بهره‌برداری به بخش خصوصی واگذار شد. به‌این‌ترتیب روند احیای کاروانسرا در سال 1386 آغاز شد و در سال 1394 همه مراحل احیا، مرمت و بازسازی به پایان رسید.
امکانات کاروانسرای شاه عباسی
اینکاروانسرا به‌عنوان یک جاذبه گردشگری امکاناتی نظیر چایخانه، رستوران، سرویس بهداشتی، کافه و بازارچه صنایع دستی را در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌دهد. همچنین می‌توانید برای اقامت از هتل‌ها و اقامتگاه‌های داخل شهر استفاده کنید که با‌توجه‌به بودجه و سلیقه‌تان، انتخاب‌های متفاوتی خواهید داشت. با اقامت در شهر می‌توانید از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی دیگر استان البرز و شهر کرج بازدید کنید.
راه دسترسی و بازدید
رسیدن به کاروانسرای شاه عباسی کرج بسیار راحت است. با ورود به شهر کرج خودتان را به بازار امامزاده حسن و میدان قدس فعلی (شاه عباسی سابق) برسانید و از این جاذبه تاریخی و فرهنگی دیدن کنید. می‌توانید هر روز هفته بین ساعات 10 تا چهار بعد‌از‌ظهر به‌طور رایگان از این مجموعه با‌شکوه و زیبا بازدید کنید. البته برای مراجعه به رستوران و چایخانه محدودیت زمانی وجود ندارد و این فضاها تا ساعت 12 شب بازند.
سخن آخر
کرج شهری زیبا و تماشایی است که میان رشته‌کوه البرز واقع شده است و می‌توانید ساعاتی خوش و خاطره‌انگیزی را آنجا سپری کنید. ساکنان شهر‌های تهران و قزوین می‌توانند در برنامه‌ای یک‌روزه به کرج سفر کنند و کنار بازدید ازآثار تاریخی و فرهنگی، طبیعت زیبای آن را هم ببینند. بازدید از شهر کرج و جاذبه‌هایش سفری متفاوت و به‌یاد‌ماندنی برایتان به جا خواهد گذاشت. پس شک نکنید و آن را در برنامه‌هایتان بگنجانید. در این سفر سری هم به کاروانسرای شاه عباسی بزنید و دقایقی را هم به بازدید از این جاذبه دیدنی اختصاص دهید.
