روستای زیبای سریزد تجلی‌گاه آثار تاریخی و ارگ باشکوهی است که از عهد ساسانی تاکنون بر جا مانده است. این روستا از توابع دهستان «خورمیز» بوده و در شهرستان مهریز و 30کیلومتری جنوب یزد قرار دارد. آنچه باعث شهرت این روستا شده، وجود فرهنگ مهرومحبت میان ساکنینش است و به همین علت، سریزد به «روستای دوستی» معروف است. علاوه‌بر چنین فرهنگ نیکویی، آثار تاریخی متعددی نیز باعث شهرت سریزد شده‌اند، مانند ارگ تاریخی، کاروان‌سراهای صفوی و سلجوقی، آب‌انبارها، دروازه شهر. در دوران کنونی، سریزد یکی از روستاهای مهم استان یزد به شمار می‌رود. نزدیکی این روستا به جاده بندرعباس‑تهران، موقعیت ممتازی به آن می‌بخشید. بیایید باهم به روستای سریزد قدم بگذاریم و در آن گذر کنیم؛ پس با من در نابرو همراه باشید، تا بیشتر با مکان‌های دیدنی یزد آشنا شویم.
مسیریابی روستا
سریزد در مسیر یزد‑کرمان قرار دارد. اگر از یزد خارج شوید و به‌سمت کرمان حرکت کنید، پس از پشت‌سرگذاشتن پلیس‌راه یزد‑مهریز، جاده را به‌سمت مسیر کرمان‑انار ادامه دهید. وارد شهر مهریز نشوید و مسیر خودتان را به‌سمت کرمان ادامه دهید تا به تابلوی دوربرگردان سریزد‑مهریز برسید. مسیر را دور بزنید و به‌سمت یزد بازگردید. بعد از طی‌کردن مسافتی بسیار کوتاه، به تابلوی ورودی روستای سریزد خواهید رسید. کنار جاده اصلی و قبل از ورودی سریزد، تابلوی باغ آهو و رستوران مهریز خودنمایی می‌کنند. مسیر ورودی روستا بسیار سرراست است. برای دسترسی به باغ آهو و ابنیه تاریخی، با وجود تابلوهای دقیق، مشکل چندانی نخواهید داشت.
معاشرت با سالخوردگان و افراد محلی برای پرسش مسیر و مکان‌های تاریخی، می‌تواند گاهی اطلاعات جالبی درباره نحوه زیست مردم روستا و تاریخچه پنهان و شفاهی‌اش به دست دهد. اهالی روستا به گفت‌وگو و معاشرت با گردشگران علاقه‌‍مند به تاریخ و فرهنگ روستایشان تمایل نشان می‌دهند.
نگاهی اجمالی به سریزد
سریزد به‌علت ویژگی‌های خاص طبیعی و تاریخی، باغ‌ها و مزارع سرسبز، باغ‌وحش، بناهای تاریخی متعدد و همچنین بافت تاریخی، در حوزه گردشگری حایز اهمیت است. این روستا حدود 530 نفر جمعیت دارد. وسعت روستا در حدود 143 هکتار است و به‌زبان فارسی با گویش یزدی سخن می‌گویند.
در زمان‌های دور، دروازه ورودی شهر تاریخی یزد در سریزد بوده است و به آن شهر، «فرافر» می‌گفته‌اند. این شهر آخرین نقطه جاده ابریشم بوده که از یزد می‌گذشته است. امروزه بخش‌هایی از بنایی وجود دارد که بعضی معتقدند همان دروازه ورودی شهر بوده است و اکنون گردشگران از آن بازدید می‌کنند.
اگر در مسیر اصلی روستا حرکت کنید، می‌توانید آثار تاریخی و بخشی از بافت روستا را ببینید. انتهای این مسیر، باقی‌مانده بنایی مشهور به دروازه فرافر و نیز مجسمه آرش کمان گیر وجود دارند. قبل از آن که وارد بافت اصلی روستا شوید، می‌توانید در مسیر ورودی روستا از باغ آهو یا همان باغ‌وحش سریزد دیدن کنید. به‌محض ورود به این مجموعه، باغی سرسبز در دل کویر مشاهده خواهید کرد که در گرمای شدید تابستان، محیط مطبوعی برایتان فراهم خواهد آورد.
از گونه‌های جانوری که در این باغ‌وحش وجود دارند می‌توان به آهو، گوزن ایرانی، قوچ، میمون، عقاب، کاسکو، عروس هلندی، پلیکان، قو و … اشاره کرد. این باغ اقامتگاهی برای مسافران دارد، به‌همراه رستوران و کافی‌شاپ که می‌توانید هنگام استراحت و صرف غذا، از منظره این مکان نیز لذت ببرید.
دروازه فرافر
می‌گویند یزد قدیم از اینجا شروع شده است؛ درواقع جایی که در آن بازمانده بنایی گنبددار وجود دارد و عده‌ای آن را گوشه‌ای از دروازه خروجی سریزد و دروازه ورودی به‌سمت شهر یزد می‌دانند. به این بنا دروازه فرافر می‌گویند و قدمتش را بیش از 1000 سال می‌دانند. از سوی دیگر برخی این بنا را باقی‌مانده گنبدخانه‌ای به‌جامانده از دوره اسلامی می‌دانند که سه وجه دیگرش فرو ریخته و به‌صورت فعلی باقی مانده است. محققان معتقد به این نظر قدمتش را حدود قرن‌های هشتم و نهم هجری قمری می‌دانند.
متاسفانه کاوش باستان‌شناسی در این منطقه انجام نگرفته است تا اطلاعات بیشتری از آن به دست بیاید. حتی بنا را مرمت و حفاظت نیز نکرده‌اند تا از تخریب و فرسودگی در امان باشد. این بنا در انتهای روستای تاریخی سریزد و در نزدیکی قبرستان روستا قرار دارد. کنار این بنا می‌توانید مجسمه آرش کمان گیر را ببینید که در دل کویر خودنمایی می‌کند.
قلعه سریزد
در مسیرتان، قلعه‌ای قدیمی را مشاهده خواهید کرد که به ارگ سریزد معروف است. اگر به آنجا بروید، اتاق‌های زیادی را در قلعه خواهید دید که روزگاری مردم، آن‌ها را اجاره می‌کردند و لوازم باارزششان را در آن می‌گذاشتند. درحقیقت، این قلعه یکی از صندوق امانات بانکی کهن و بزرگ ایران و جهان بوده است و قدمتش به دوره ساسانیان می‌رسد. درواقع، این بنا به‌منظور ذخیره‌سازی غلات و مواد غذایی استفاده می‌شده و در آن زمان ارزش خاصی داشته است. علاوه‌بر غلات، پول و طلا و غنیمت مردمان نیز در آن نگهداری می‌شده است.
این بنا در سه طبقه احداث شده است و مساحت کلی آن در حدود 8000 متر مربع است. در دو طرف مسیرهای عبوری، اتاق‌های متعدد حجره‌مانندی وجود دارند که هرکدامشان در و کلیدی مجزا داشته‌اند. درون این اتاق‌ها نیز طبقات و طاقچه‌هایی شبیه به صندوقچه‌های امانت امروزی مشاهده می‌کنید.
گرداگرد این بنا را خندقی به‌عرض تقریبی شش متر و عمقی بین سه تا چهار متر محصور کرده است که در گذشته، اولین لایه دفاعی قلعه محسوب می‌شده است. در مواقع خطر، این خندق با آب پر می‌شده است تا دسترسی مهاجمان به آن امکان‌پذیر نباشد. در این شرایط، پل متحرکی وجود داشته که درواقع، در اصلی قلعه نیز بوده است. هنگام بازشدنش، روی خندق پیرامون قلعه قرار می‌گرفته و به‌عنوان پل ارتباطی با قلعه استفاده می‌شده است. علاوه‌براین، قلعه دو دیوار متحدالمرکز تودرتو با برج‌های چهارگانه مدور در چهار گوشه‌اش دارد.
در حال حاضر، قلعه سریزد پا برجا است؛ اما گنبد‌های بسیاری از اتاق‌ها و نیز بسیاری از جزییات بنا تخریب شده‌اند. در دوره‌های مختلف، این بنا مرمت شده است. در داخل این بنا، رستوران، چایخانه محلی، کافی‌شاپ و محل اقامت موقت وجود دارند که در مواقع پربازدید، این مکان‌ها فعالیت دارند و می‌توانید با صرف چای یا غذاهای محلی و سنتی، از حضور در این محیط تاریخی لذت ببرید.
مراسم عاشورا در روستای سریزد
اگر در خیابان اصلی روستا حرکت کنید، در اواسط روستا گشودگی میدان‌مانندی خواهید دید که تاق‌هایی متوالی، دورتادورش را احاطه کرده‌اند. درواقع این مکان، حسینیه سریزد (حسینیه نخل سریزد) است. قدمت این بنا به دوران صفوی و مرمتش به دوران قاجار باز می‌گردد. از گذشته تا به امروز، از آن برای برگزاری مراسم تاسوعا و عاشورا و سایر مناسبت‌های مهم مذهبی و فرهنگی استفاده می‌شود. این حسینه مرکز روستا و محل تجمع اهالی‌اش در بیشتر اوقات محسوب می‌شود. اگر در روزهای تاسوعا و عاشورا از این روستا بازدید کنید، در این مکان شاهد مراسم باشکوه عزاداری و نخل‌گردانی اهالی روستا خواهید بود.
به‌جز این دو مکان در روستای سریزد، می‌توانید بناهای تاریخی زیادی را ببینید که از دوران‌های مختلف تاریخی بر جا مانده‌اند. چاپارخانه بازمانده از دوران ساسانی، رباط کهنه از آثار دوران سلجوقی، رباط نو یا کاروان‌سرای صفوی، مساجد تاریخی، حمام قدیمی، خانه‌های قدیمی و آب‌انبارهای تاریخی ازجمله آثار دیگر تاریخی مهم روستای سریزد به حساب می‌آیند.
امکانات تفریحی و اقامتی سریزد
اگر قصد دارید در این روستا اقامت کنید، می‌توانید به اقامتگاه بوم‌گردی فرافر یا همان کاروان‌سرای صفوی، واقع در پشت حسینیه بزرگ سریزد بروید. این کاروان‌سرا مرمت شده و کاربری گذشته را بازیافته و برای اسکان مسافران و مهمانان مجهز شده است. همچنین، در داخلش رستوران و کافی‌شاپ و حجره‌ای برای فروش صنایع‌دستی وجود دارند. حضور و اقامت در بنایی به‌جامانده از دوران صفوی که با حفظ اصالت و کاربری گذشته‌اش، پذیرای میهمانان و علاقه‌مندان است، تجربه منحصربه‌فردی برای شما است. هتل باغ آهو از دیگر مکان‌هایی است که می‌توانید برای اقامت در سریزد از آن استفاده کنید. این هتل در ورودی باغ‌وحش سریزد واقع شده است.
از امکانات تفریحی روستا می‌توان به شترسواری، آفرود، موتورسواری، رصد ستارگان در شب و کالسکه‌سواری اشاره کرد که همگی در محوطه ارگ سریزد برای مسافران و گردشگران فراهم شده‌اند؛ البته گویا به‌صورت دایمی دایر نیستند.
ویژگی‌های روستای سریزد
در مسیر کوچه‌های روستا به ساختمان‌هایی خشتی و گلی بر خواهید خورد که به‌صورت مخروبه‌اند و از گذشته باقی مانده‌اند. درواقع، بافت اصیل روستای سریزد، همین محدوده است. در قسمت‌هایی از روستا می‌توانید همان بافت اصلی روستا را به‌صورت دستنخورده مشاهده کنید و حال‌وهوای گذشته را بازیابید. امروزه به‌علت مظاهر زندگی مدرن و نیازهای جدید، متاسفانه به خانه‌ها و بافت سنتی روستا بیتوجهی شده است. آن‌ها یا رها شده‌اند یا تخریب شده‌اند و به‌جای آن‌ها ساختمان‌هایی با آجر و سیمان و بتن سر برآورده‌اند. در این قسمت‌ها، چهره قدیم روستا و هم‌خوانی با طبیعت را مشاهده نخواهید کرد.
از دیگر سو، وجود باغات و مزارع کشاورزی در دل کویر بر زیبایی این منطقه افزوده‌اند. برخی از این مزارع نیز امروزه به‌علت کم‌آبی و خشک‌شدن قنات‌ها از بین رفته‌اند. محصول کشاورزی این روستا انار است که کیفیت زیادی دارد. در سال‌های اخیر، به‌علت خشک‌سالی از کیفیت آن کاسته شده است. از دیگر محصولات باغی می‌توان به توت، بادام، گردو، انگور، آلوچه، سیب، زردآلو و هلو اشاره کرد که بیشتر به مصرف اهالی روستا می‌رسند.
مردم روستای سریزد در اعیاد و عزاداری‌های ملی‑مذهبی، مراسم خاصی برگزار می‌کنند که می‌توان به برگزاری مراسم نخل‌گردانی در روز عاشورا و دوبیتی‌خوانی اشاره کرد. اگر به این روستا آمدید، حتما غذاهای محلی و خوش‌طعم روستا، مانند کوفته برنجی، اشکنه، کله‌جوش، قورمه و حلوای یزدی را امتحان کنید. برگه‌های خشک‌شده زردآلود، هلو و سیب هم در سریزد کیفیت خوبی دارند.
سخن آخر
در سالیان اخیر، به روستای سریزد کمتر توجه شده است؛ اما این روستا جلوه‌گاه آثار تاریخی از دوره‌های مختلف تاریخ ایران و نیز ارگ باشکوهی است که از عهد ساسانی تا کنون بر جا مانده‌اند. این آثار شاید حکایت از این دارند که روزگاری، تمدنی بزرگ در این منطقه وجود داشته است. امروزه سریزد روستایی دنج است که می‌توان در آنجا، سکوت و آرامش را بدون درگیری زندگی پرشتاب امروز یافت؛ آرامشی که همراه با شب‌های پرستاره کویر دوچندان می‌شود.
خوشبختانه، مراکز بوم‌گردی در این روستا راه‌اندازی شده‌اند که سفر به سریزد را برای مهمانان بی‌دغدغه می‌کنند. کسانی که به‌دنبال گوشه‌ای دنج برای ساعتی آسودن و دوری از هیاهوی شهرند، سفر و اقامت در این روستا تجربه‌ای منحصربه‌فرد را برایشان به ارمغان می‌آورد.
