شهرستان تالش، در شمال‌غرب استان گیلان قرار دارد و نامش از قوم تالش گرفته شده که به استناد منابع بسیار، بازمانده اقوام کادوس باستان و از همسایگان دیرین قوم گیل هستند. تالش‌ها، ساکنین عمده این سرزمین، با تاریخی کهن، نقش مهمی در فرهنگ و تاریخ این خطه داشته‌اند. تالش آثار باستانی، تاریخی و جاذبه‌های طبیعی فراوانی دارد، از این رو مورد توجه گردشگران بسیاری است. یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی تالش، قلعه لیسار معروف به دژ یا قلعه سلسال در روستای لیسار است که از قلعه‌های مهم گیلان محسوب می‌شود. اگر اهل گردشگری تاریخی آن‌هم در قلعه‌ها هستید، برای آشنایی با قلعه تاریخی سلسال از جاهای دیدنی گیلان با من در نابرو همراه باشید.
قلعه سلسال کجاست؟
قلعه لیسار که به دژ یا قلعه سلسال نیز معروف است در 15 کیلومتری شمال شهر تالش و در جنوب شهر لیسار، نزدیک به روستای نومندان واقع شده است. قلعه سلسال بر فراز تپه‌ای به ارتفاع 90 متر، با برج و بارویی مستحکم، چشم هر گردشگری را به خود جلب می‌کند.
این قلعه، با چشم‌اندازی رویایی از دشت تا ساحل دریا، با معماری خاص و بی‌نظیرش، چون تابلویی تاریخی، چشم‌ها را می‌نوازد. قلعه سلسال از جاده آسفالته لیسار، پس از طی حدود 1000 متر از طریق شرق قابل دسترسی است.
معنای سلسال و علت نامگذاری
سلسال در لغت به معنی «آب خنک و خوشگوار» است. داشتن آب‌انبار در قلعه یکی از مهم‌ترین ملزومات محسوب می‌شد. در مورد حمل آب خنک و خوشگوار این قلعه از زمان‌های دور از طریق سوله‌های سفالین که از ییلاق سوباتان به آب انبار می‌رسید، نظریه‌هایی وجود دارد.
برخی هم معتقدند که نام اصلی این قلعه با نوشتار « صلصال» صحیح است که در لغت به معنای « گِل خشکیده ورز داده شده برای کوزه‌گری و سفال‌گری است» که با توجه به طبیعت این منطقه و خاک‌های رسی قرمز و زرد رنگ حاصل از فرسایش دامنه‌های کوهستانی تالش، خیلی دور هم به نظر نمی‌رسد.
پیشینه تاریخی قلعه سلسال
با توجه به اسناد و شواهد باستان‌شناسی، قدمت این قلعه را به دوره سلجوقی نسبت داده‌اند. این اثر سال ۱۳۸۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قسمت خارجی قلعه سلسال
این قلعه، بر بستر صخره‌ای سنگی قرار گرفته و دارای دو قسمت داخلی و خارجی است. با کاوش‌های صورت گرفته، بقایایی از پی اتاق‌ها و مسیر آبرسانی قلعه مشخص شده که نشان از کاربری مسکونی و تدافعی بودن قلعه دارد.
این قلعه با بارویی بسیار مستحکم بر فراز تپه‌ای به ارتفاع حدود صد متر از زمین‌های اطراف در فاصله حدود چهار کیلومتری دریا بنا شده است.
دیوارهای این دژ با سنگ یا آجر همراه ملاط یا ساروج استوار شده است. بخش خارجی قلعه، محوطه نسبتا وسیعی را در بر می‌گرفته و توسط دیوار محکمی از زمین‌های اطراف جدا شده است. از این دیوار خارجی که از سنگ رودخانه‌ای قرمز و تقریبا یک دست ساخته شده، اکنون چیزی به جای نمانده و تنها بقایای سنگ‌های به کار رفته در حصار خارجی در گوشه‌وکنار آن به صورت توده‌های انبوه دیده می‌شود.
بخش داخلی قلعه سلسال
بخش داخلی قلعه که روی صخره سنگی قرار دارد، دومین قسمت این دژ است که درحال‌حاضر بقایای آن بر جای مانده است. ساختمان قلعه به شکلی است که که در تمام جهات اصلی و فرعی به اطراف اِشراف داشته و ساکنان قلعه از بالای آن می توانستند کلیه اتفاقات خارج قلعه را زیر نظر داشته باشند.
بخش داخلی قلعه، شامل: ارگ، آب‌انبار، فضاهای نگهبانی، اتاق فرمان‌روا، سرویس‌های بهداشتی، شبکه آبرسانی و دروازه ورودی قلعه بوده که در حال حاضر فقط آثار کمی از این فضاها باقی مانده است.
مصالح ساختمانی دیوارها، سنگ بادبر و ساروج است. «ارگ قلعه« که در بالای تپه قرار دارد، امروزه فقط دیوارهایی از آن بر جای مانده است، مدخل ارگ نیز قبلا طاقی با هلال شکسته داشته که امروزه این دو از بین رفته‌اند. مصالح ساختمانی ارگ نیز آجر و ساروج است.
با هر گام زیبایی‌‌های قلعه و اطرافش، بیشتر مبهوت‌مان می‌کند. دشت‌ها و مزارع وسیع، با آن دورنمای رویایی و قلعه‌ای تاریخی که حرف‌های بسیاری از گذشته این سرزمین را در دل خود پنهان کرده است. بیشتر بخش‌های داخلی تخریب شده‌اند و به سختی می‌توان مکان‌‌های قلعه را از یکدیگر مجزا کرد، اما در این میان آب انبار گویی با راز‌‌های فراوانی از آب و آبادانی استوار نشسته است.
«آب انبار قلعه» خارج از ارگ و داخل بارویی اصلی قرار دارد و طول آن حدود پنج متر و عرض آن سه متر و ارتفاع از کف موجود چهار متر است. شبکه انتقال آب در قسمت داخلی دیوارهای دژ، آبراهه‌های باریکی به صورت یک شبکه لوله کشی است که با مهارت خاصی ساخته شده‌اند.
بر اساس گفته‌های اهالی محل، آب انبار این قلعه تا دو دهه قبل پر از آب بود، تا جایی که برای آبیاری مزارع اطراف استفاده می‌شد. کهنسالان محلی روستا نیز عقیده دارند که قلعه سلسال در زمان اسماعیلیان از قلعه های مهم بوده است، شباهت ساختمانی قلعه «لیسار» با قلعه «الموت» یا قلعه‌های دیگر اسماعیلیه از یک سو و ارتباط نزدیک پیروان این فرقه با افرادی در تالش از سوی دیگر، احتمال صحت این موضوع را بیشتر می‌کند.
کاوش‌های باستان‌شناسی در قلعه سلسال
در کاوش‌های انجام شده در این قلعه، نکات بسیار جالبی وجود دارد که یکی از آنها ارتباط مستقیم و عمیق میان نقوش سفالینه و ظروف بدست آمده در قلعه با نقوش دست بافته‌های سنتی منطقه قدیمی تالش است که شامل نقوش کاج‌ها، گل‌ها، حیوانات و اشکال هندسی است.
در سال 1382 طی کاوشی در این قلعه، سه شیء با ارزش شامل پیکان فلزی، ظرف مسی نقره‌کوب و یک سکه مسی مربوط به قرن پنجم و ششم هجری به دست آمد. حفاری‌های صورت گرفته و اطلاعات به دست آمده از روی سکه‌ها و سفال‌ها نشان از آن داشت که این قلعه، مربوط به دوره سلجوقی بوده و دارای قدمت هزار ساله است. با این کاوش، می‌توان این قلعه را قدیمی‌ترین بنای استان گیلان دانست.
این قلعه تاریخی باشکوه، برای آن دسته از گردشگرانی که به هنر معماری، تاریخ و تمدن این سرزمین علاقه‌مندند، بسیار جذاب و دیدنی است. اگر تا به حال، قلعه سلسال را از نزدیک دیده‌اید، تجربیات و حس و حال حضورتان را در آن، در بخش دیدگاه‌های این مقاله با ما به اشتراک بگذارید.
