از زمانی که اسلام وارد سرزمین ایران شد، مساجد تجلی‌گر شوق و ذوق و هنر‌دوستی ایرانیان شدند. کاربرد هنر معماری در مساجد، زیبایی‌های خاص و معنوی این مکان مقدس را چندین برابر کرد و رنگ و نقش‌های به‌کاررفته در آن، آرامشی را برای مخاطب به ارمغان آورد که فراموش‌نشدنی و لذت‌بخش بود. امروزه مساجد بسیاری در سراسر جهان و ایران، به‌عنوان جلوه‌گاه هنر اسلامی و ایرانی معرفی شده‌اند و چندین مسجد نیز به‌عنوان شاهکار هنر و دین در سطح جهان مطرح شده‌اند که از آن جمله‌اند: مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد امام، مسجد جامع، مسجد حکیم و مسجد سید در اصفهان. یکی از مساجد عمده در هنر معماری و هویت دینی در شهر اصفهان، مسجد و مدرسه علمیه رکن الملک در تخت فولاد است. با من در نابرو همراه باشید تا به معرفی این اثر باشکوه که یکی از دیدنی های اصفهان است، بپردازیم و زیبایی‌هایش را از نزدیک نظاره کنیم.
رکن الملک شیرازی کیست؟
مسجد و مدرسه علمیه رکن الملک را فردی به‌نام سلیمان‌خان رکن الملک شیرازی که در زمان خود به نیکوکاری و خوش‌نامی شهرت داشت، ساخت.
میرزا سلیمان‌خان در سال ۱۲۱۷ در شیراز متولد شد و در سال ۱۲۷۶ در ۲۳ سالگی، به‌عنوان کارگزار ایران در بحرین، بوشهر و نواحی آن منصوب شد. پس از دو سال به دلیل کارایی بالای وی، به‌سمت منشی دفتر ظل‌السلطان برگزیده شد و به اصفهان آمد.
یکی از خدمات او در آن زمان، ساخت مسجد رکن الملک بود که کانون فعالیت‌های خداپسندانه‌اش در آن دوره بود. او بخشی از باغ بزرگ «واله» (که بخشی از تخت فولاد بود) را خریداری و این مسجد را بر پا کرد. ساخت مسجد رکن الملک، از سال ۱۳۱۶ هجری‌قمری (اواخر دوره قاجاریه و در زمان سلطنت مظفرالدین‌شاه)، آغاز شد و در سال ۱۳۲۵ هجری‌قمری به پایان رسید.
فضای مسجد و مدرسه علمیه رکن الملک
به‌طور کلی، این بنا ترکیبی از مسجد و مدرسه است که شامل سردر ورودی، هشتی، صحن بزرگ و کوچک، ایوان‌های چهارگانه، شبستان‌های ستون‌دار و حجره‌هایی در اضلاع صحن مسجد، مدرسه و آرامگاه است.
مساحت این مسجد، 6000 مترمربع است. در بدو ورود به مسجد، صحنی بزرگ در برابر چشمانتان قرار می‌گیرد که گنبد دوپوش بسیار زیبایش با کاشی‌های خشت و زمینه لاجوردی و نقوش اسلیمی خودنمایی می‌کند. این نقوش زیبا، شبستان و حوض را نیز در بر گرفته است. در صحن کناری در سمت چپ، پله‌هایی وجود دارد که با پایین‌رفتن از آن‌ها به آب‌انبار قدیمی مسجد رکن الملک راه پیدا می‌کنید.
صحن مدرسه از سمت شمال و شرق، دارای شش حجره بدون ایوان است. در ضلع جنوبی نیز دیواری قرار دارد. سردر ورودی مسجد در ضلع غربی صحن مدرسه واقع شده و از طریق یک هشتی به صحن مدرسه می‌رسد. عمده تزیینات در این بنای تاریخی، کاشی‌کاری است.
از نکات قابل ذکر در مسجد این است که کتیبه‌های واقع در جاهای مختلف مسجد، هریک تاریخ ساخت این بنا را متفاوت از دیگری ذکر می‌کند. این مسئله نشان می‌دهد که مسجد به‌مرور و در چند دوره تکمیل شده‌است.
آرامگاه بسیار زیبا و باصفای سلیمان‌خان رکن الملک و اتاقک چوبی‌اش، بخش دیگر این بنا است. بر سنگ قبر آن سال ۱۳۳۱ هجری‌قمری به‌عنوان تاریخ فوت این عالم بزرگ حک شده و در سردر آن، تصویری از رکن الملک نقاشی شده‌است.
تعمیرات و احیای مسجد در سال‌های مختلف توسط آیت‌الله اسماعیل کلباسی، آیت‌الله صدرالدین کلباسی و آیت‌الله فخرالدین کلباسی و با کمک مردم و علاقه‌مندان به میرزا سلیمان انجام شده است.
مشاهیر مدفون در مسجد
علاوه بر حاج میرزا سلیمان‌خان رکن الملک، حاج شیخ اسماعیل کلباسی، حاج آقا صدرالدین کلباسی، حاج آقا فخرالدین کلباسی و دکتر حسن کلباسی در این خطه مدفون شده‌اند که هریک در زمان خود افرادی صاحب تالیف، نفوذ و برجسته بوده‌اند.
موقعیت جغرافیایی مسجد رکن الملک
این مسجد از سمت شرق به خیابان فیض، از غرب به منازل مسکونی، از جنوب به کوچه تکیه میرفندرسکی و از جنوب شرق به تکیه آباده‌ای می‌رسد.
حرف آخر
برای دیدار این مسجد و زیبایی‌های کم‌نظیرش فرصت را از دست ندهید. با سفر به شهر اصفهان، قدم‌گذاشتن در تخت فولاد آن و پرسه‌زدن و آرامش‌گرفتن در آرامگاه علمای معروف و مشهور این خطه (که تعدادشان هم کم نیست)، گردشی متفاوت را تجربه کنید و بدانید زیبایی‌ها و جاذبه‌های این شهر سراسر تمدن و هویت هنوز هم ادامه دارد.
