خانه تاریخی ناظران مشهد؛ یادگاری پنهان در بافت تاریخی این شهر

اگر به فضاهای قدیمی و خاطره‌­انگیز علاقه‌مندید و به دنبال مکان­‌های کشف‌ نشده‌ در شهر هستید، بازدید از خانه‌های تاریخی یکی از بهترین پیشنهادها است. شما می‌­توانید ساعتی در آن‌جا خلوت کنید؛ عکس بگیرید و حال و هوای گذشته را حس کنید. در بافت تاریخی مشهد خانه‌های تاریخی بسیاری وجود دارد. بسیاری از آن‌ها با زیبایی‌ و اصالت خود، میان شلوغی‌های شهر و ساختمان‌های بلند و بدقواره‌ از دید عموم پنهان مانده‌اند. خانه‌هایی که حوض کوچک آن­‌ها با پستوهای دنج و آرامش­‌بخش، شما را به دوران کودکی و خانه‌ مادربزرگ خواهند برد. یکی از همین خانه‌های تاریخی ارزشمند که یادگاری از دوران قاجار و مشهد قدیم به شمار می‌رود، خانه تاریخی ناظران است. با من در این مطلب از نابرو همراه باشید تا با ویژگی‌های این خانه زیبا بیشتر آشنا شوید.

موقعیت مکانی خانه تاریخی ناظران در شهر مشهد

خانه تاریخی ناظران از جاذبه های گردشگری مشهد پایین خیابان مشهد و داخل خیابان نواب صفوی واقع شده است. این خانه تاریخی ‌و زیبا درست روبروی تکیه یزدی‌ها قرار دارد. تکیه یزدی‌ها در کوچه‌ای به نام کوچه سرحوضو واقع شده که به آن عسکریه هم می‌گویند. کوچه سرحوضو شمال این منزل قرار گرفته است. این خانه جنوبی است و درحال‌حاضر‌ ورود و خروج از غربِ آن انجام می‌شود. امتداد کوچه هم از سمت شرقی به خیابان نواب11 و از سمت غربی به بازار عباسقلی‌خان منتهی می‌شود.

این خانه  هنوز حس‌وحال گذشته‌‌ها را حفظ کرده است. با ورود به خانه انگار وارد بخش کوچکی از تاریخ به یادماندنی مشهد قدیم خواهید شد. شما می­‌توانید آرامشی فراموش شده را میان هیاهوی اطراف خود تجربه کنید.

تاریخچه خانه تاریخی ناظران

خانه تاریخی ناظران در در سال ۱۳۸۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. تاریخچه خانه قدیمی ناظران و نحوه ساخت آن به اواخر دوران قاجار بازمی‌گردد. خانه قدمتی معادل 100 سال دارد و از روی فرم بنا و تشابه آن، به ساختمان‌های دوره قاجار شبیه است. وجه تسمیه این اثر از نام فامیلی صاحب آن برداشته شده است. این منزل ابتدا در مالکیت آقای ناظران بود. آقای ناظران رزانی برنج فروشی داشت. وضعیت مالی خوب او از مساحت زیاد بنا و قرارگیری آن در مکانی مناسب، قابل مشاهده است. همچنین منزل کوچکی کنار خانه تاریخی ناظران قرار دارد که قبلا با این خانه، یکی بود و حالا جدا شده است.

این منزل توسط استاد رضایی بنا، در حدود 100 سال پیش برای آقای ناظران ساخته شده است. سپس حدود 30 سال پیش توسط آقای انصاری خریداری شد. در حال حاضر این بنا در مالکیت فرزندان آقای انصاری است.

خانه ناظران از زمان ساخت تا قبل از این که توسط آقای انصاری خریداری شود، کاربری مسکونی داشت. در حال حاضر این خانه علاوه بر کاربری مسکونی، به‌عنوان مسافرخانه نیز استفاده می‌شود. همچین بازدید از آن برای عموم امکان‌پذیر است. اگر با در بسته روبرو شدید، اصلا نگران نباشید. کافی است زنگ خانه را بزنید تا با خوش‌رویی از شما استقبال شود.

ویژگی‌های خانه تاریخی ناظران

مهم‌ترین ویژگی خانه تاریخی ناظران وسعت زیاد و قدمت بالای آن است. از دیگر ویژگی‌های مهم این بنا می‌توان به معماری درون‌گرای آن اشاره کرد. ایوان زیبایی که جلوی اتاق پنج دری طبقه دوم، در ضلع غربی خانه قرار دارد نیز فوق‌العاده است. همچنین این فضا قوس‌های کمانی بی‌نظیری دارد که روی ستون هشت ضلعی که تا سطح زمین امتداد دارند، قرار گرفته است.

تزیینات و مقرنس‌کاری‌­های قسمت بالایی بنا خط آسمان زیبایی را ایجاد کرده است. این مورد سبب ایجاد نمایی زیبا و متناسب با بنا شده که نشان از سبک معماری دوره قاجار دارد. با تماشای این معماری فوق‌العاده، به وجد خواهید آمد و همه بناهای اطرافتان را که به صورتی ناموزون سر به فلک کشیده‌­اند و آرامش آدمی را برهم زدند، برای لحظاتی فراموش خواهید کرد.

معماری خانه تاریخی ناظران

منزل مسکونی آقای ناظران (در حال حاضر انصاری)، در دو طبقه ساخته شده است. قسمت عیانی بنا، سه طرف حیاط قرار دارد. این بنا دو ورودی دارد. یکی ضلع شرقی بنا و دیگری ضلع جنوبی آن قرار دارد. در حال حاضر ورود و خروج از ضلع شرقی صورت می‌گیرد. ضلع شرقی حیاط و در طبقه دوم، ایوانی جلوی اتاق پنج دری وجود دارد که دو ستون بلند، تزیین شده (آجر کاری) و دو طبقه جلوی ایوان قرار دارد. سمت جنوب حیاط، بیشترین تعداد اتاق قرار دارد. این ضلع ساختمان تنها ضلعی است که دو راه پله به طبقه دوم دارد و راه پله سمت چپ نیز به پشت‌بام می‌رسد.

نمای غربی حیاط، دیوار جدا کننده منزل همسایه است. قبلا هر دوی این منازل یکی بوده و این دیوار بعدها کشیده شده است. در همین قسمت یک سکو به ارتفاع 50 سانتی‌متر قرار دارد که قبلا کاربری یک نشیمن بزرگ را داشت. ضلع جنوبی حیاط، فقط یک طبقه دارد. این حیاط به جز یک اتاق بزرگ سمت چپ، به بقیه درها و انبارهای کوچک باز می‌شده است. البته این بخش درحال‌حاضر به‌عنوان سرویس­‌ بهداشتی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

تزیینات این بنا، آجرکاری‌های زیبا بالای پنجره‌ها و قسمت انتهایی نمای ساختمان و سر ستون­‌ها است. فضاهای مختلف خانه به پیروی از نقشه کلی بنا، عرض یکسان داشته و تنها در طول با یکدیگر متفاوت هستند. در فضاهای بزرگ‌تر که برای نشیمن استفاده می‌شوند، این طول تا 5 متر نیز می‌رسد. بخش‌های خصوصی‌تر خانه بیش از 2 متر طول ندارند. فضاهای ارتباطی و پله­‌ها نیز طول زیادی را اشغال نمی‌کنند، زیرا ارتفاع پله‌ها زیاد است و به صورت پیچ اجرا شده‌اند.

با توجه به هندسه‌ مربع شکل پلان و نحوه قرارگیری فضاها، می‌توان دید که پلان از سه طرف نسبت به حیاط مرکزی خود که نقش مرکز بنا را دارد، متقارن است. معمار این خانه در ساخت بنا، از تناسبات هندسی اصولی و زیبایی پیروی کرده است.

مصالح مورد استفاده در خانه ناظران

استفاده از مصالح مورداستفاده در جرزها ارتباط مستقیمی با جغرافیا، شرایط محیطی، مکان قرارگیری، بومی بودن، دوره تاریخی و اجرا داشت. به همین دلیل در قالب دیوارهای این خانه، از مصالح آجر، ملات گچ و خاک استفاده شده است. نحوه آجرچینی جرزها هشت و گیر است.

علاوه‌بر آن پوشش سقف در خانه تاریخی ناظران به‌صورت تخت تیر چوبی است و فقط قسمت شمالی بنا در اتاق‌های زیر ایوان کوچک، پوشش طاقی از نوع کلیل دیده می‌شود. در پوشش سقف طبقه همکف و اول بنا، تیرهای چوبی با لمبه کوبی به کار برده‌اند. کف بنا در طبقات همکف و اول آجرفرش، در راهروها موزاییک و در حیاط شن و ماسه است. عمده مصالح استفاده شده در خانه‌ تاریخی ناظران شامل آجر، سنگ، شن و ماسه، گچ، موزاییک، آهک و خاک هستند.

تزئینات خانه تاریخی ناظران

در خانه تاریخی ناظران از آجرکاری‌های زیبایی در نمای داخلی خانه استفاده شده است. این آجرکاری‌ها  از حیاط دیده می‌شوند. طاق‌های آجری زیبایی دورتادور حیاط ساخته شده و نمونه‌های مشابه گچی آن‌ها، اطراف فضای داخلی خانه تکرار شده‌اند. در سقف چوبی بعضی از فضاهای خانه، لمبه­‌کاری‌های زیبایی کار شده که به‌دلیل کوتاهی سقف چشم هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. در راه‌پله‌ها از نرده‌های چوبی ابزار خورده‌ استفاده شده است. این راه‌پله‌ها در پاگرد بالایی به چایخانه‌های چوبی منتهی می‌شوند.

پنجره‌هایی که رو به فضای بیرونی خانه باز می‌شوند، با نرده‌های آهنی طرح‌­داری که ساخته‌ دست هنرمند آهنگران زمان خود هستند، به زیبایی چشم‌نوازی می‌کنند.

مکان‌های دیدنی و زیارتی اطراف خانه

از مکان‌های دیدنی و زیارتی که نزدیک خانه تاریخی ناظران مشهد قرار گرفته‌اند، می‌توان به حرم امام رضا (ع)، خانه‌های تاریخی کرمانی، امیری، داروغه، توکلی، غفوری، حسینیه رحیمیان، آرامگاه نادرشاه افشار، بازار سرشور، بازار فرش و بازار رضا اشاره نمود. با مراجعه و بازدید از آن‌ها، لذت گذر در تاریخ مشهد کهن را حس می‌کنید و سفر به این شهر برای شما جالب‌تر و به یادماندنی‌تر خواهد بود.

کلام آخر

وجود خانه تاریخی ناظران در کوچه‌ باغ حسن‌خان، هم‌جواری با بناهای دیگر در محله قدیمی‌ پایین‌خیابان و استفاده از آن به‌عنوان مسافرخانه، سبب شده این مجموعه ارزشمند، وضعیت مطلوب‌تری داشته باشد. با شناخت این مجموعه بسیاری از مخاطبان با هویت و اصالت شهر مشهد آشنا می‌شوند و از بناها نیز حفاظت می‌شود.

اگر شما هم به شهر مشهد و بناهای به‌جا مانده در بافت تاریخی آن علاقه‌مند هستید، بازدید از خانه زیبای ناظران را از دست ندهید. لحظات خوشی در این مکان انتظار شما را می‌کشد و می‌توانید خاطرات به یادماندنی را با عکس‌هایی زیبا در حیاط پر درخت این خانه تاریخی به ثبت برسانید.

آدرس خانه تاریخی ناظران

مشهد، محله پایین خیابان، خیابان نواب صفوی، نواب صفوی 11 (کوچه عباسقلی خان)، کوچه عسگریه، مقابل تکیه یزدی­‌ها، نبش اولین بن بست سمت راست.