در کوچه‌پس‌کوچه‌های این شهر شلوغ، محله‌هایی هستند که پشت تمام خیابان‌های اصلی شهر در فرعی‌ترین حالت ممکن به زندگی‌شان ادامه می‌دهند. کوچه‌ها و معابری که انگار فرهنگ خودشان را دارند و دنیای خودشان را زندگی می‌کنند. خیابان‌های سنگ‌چین شده و مغازه‌های هم‌اندازه و یک طبقه، انگار صف کشیده‌اند تا محله‌ای را زنده نگه دارند. در انتهای کوچه، بازارچه‌ای کوچک با سقفی شیروانی جا خوش کرده است. انگار میان زمانی که به سرعت در حال حرکت است، محله و تمام تعلقاتش هنوز در دهه چهل زندگی می‌کنند. پیش از اینکه به بازارچه برسید، حواستان را جمع کنید؛ چراکه میان این همه رفت‌وآمد و آجر، حمامی تاریخی و خاطره‌انگیز متواضعانه از تاریخ حمام‌های عمومی می‌گوید. حمام نواب که با سردری آبی و خطی نستعلیق بازدیدی خاطره‌انگیز را نوید می‌دهد. با من در نابرو همراه شوید تا سری به این حمام تاریخی، از جاهای دیدنی تهران بزنیم.
طاق بلند و آب قنات
از پله‌های آجری و کوچک که پایین بروید، وارد هشتی حمام می‌شوید. راهرویی حدودا به طول چهار متر و عرض یک متر را روبروی‌تان می‌بینید. ته راهرو به فضای بیرونی و پشت بام حمام راه دارد؛ چرا که این حمام برای خنکی و دسترسی به آب قنات و چشمه، پایین‌تر از سطح زمین ساخته شده است. همچنین باید بگویم این گرمابه قدیمی و تاریخی از قنات حاج علیرضا تغذیه می‌شد.
حمام نواب با مساحتی بیش از 1000 مترمربع پیش روی‌تان است. پیش از ادامه مسیر باید یادآوری کنم در هیچ قسمت مجموعه از سقف غافل نشوید. تمام بخش‌های این موزه اثری هنری است. در سمت چپ راهرو حدودا پانزده پله به صورت مورب وجود دارد که به داخل حمام راه دارد . کل فضای اصلی این حمام، بیست پله از کف بازار پایین‌تر است. همان‌طورکه از پله ها پایین می‌روید، حوض کوچک و شش ضلعی با فواره‌اش را می‌بینید و دیوارهایی که تا نصف با کاشی آبی و لاجوردی پوشیده شده‌اند. انتهای پله‌ها سقف آجری و منظم قطعا نظرتان را جلب خواهد کرد که با حاشیه‌های گچی اشکالی لوزی مانند ساخته‌اند. این مسیر به گنبد کوچکی با شیشه‌های رنگی منتهی می‌شود. این گنبد به‌عنوان نورگیر و هواکش این بخش مورداستفاده قرار می‌گیرد. این گنبدهای دوتایی با شیشه‌های رنگی را در قسمت‌های مختلف حمام خواهید دید.
حمام علاوه‌بر هشتی بخش‌هایی چون سرپینه، تنظیف گرم‌خانه، سرویس بهداشتی، خزینه، استخر و ستون دارد. بخش سرپینه در اصل همان رختکن امروزی است.
خزینه‌های حمام نواب
حمام نواب سه خزینه و یک چال‌حوض داشته است. چال‌حوض حمام نواب یکی از بزرگ‌ترین چال‌حوض‌های تهران به‌شمار می‌آمد. چال حوض استخری بزرگ بود که با آب سرد پر می‌شد و برای غسل‌های ارتماسی یا در تابستان‌های داغ برای فرار از گرما گزینه خوبی بوده است. این حمام بخش واجبی‌خانه هم برای خانم‌ها داشت.
بیشتر ورودی بخش‌های مختلف حمام طاق‌گونه هستند؛ حتی اتاقک‌هایی که در سرپینه وجود دارد. در بعضی از این طاق‌ها که بزرگ‌تر هستند، سکوهایی برای نشستن مشتریان نیز تعبیه شده بوده است. روی بعضی دیوارها تصاویری از نقاط مختلف ایران وجود دارد. این تصاویر یادگار دورانی است که حمام نواب به‌عنوان بازارچه صنایع دستی تغییر کاربری داده بود؛ اما حالا موزه‌ای برای عموم است.
از سمت راستتان که به اولین ورودی پا بگذارید، با فضاهای متعددی روبرو خواهید شد؛ حتی ممکن است کمی سردرگم شوید. از کنار چند اتاق کوچک با همان کاشی‌های آبی و دیوارهای گچی عبور می‌کنید و به فضایی بزرگ‌تر می‌رسید که بخش خزینه و چال‌حوض است. در این قسمت اولین چیزی که به چشم‌تان می‌آید، بخشی شیشه‌ای با چراغ‌های قرمز کف زمین است که برای دیده شدن بافت زیر حمام ایجاد شده‌اند. برای اینکه حمام همیشه گرم باشد، حدودا تا یک متر زیر حمام با مهندسی خاص و حفره‌هایی برای انتقال گرما از گرم‌خانه به تمام بخش‌های حمام طراحی شده بود.
از آن سه خزینه فقط یکی به جا مانده است، البته اواخر دورانی که این مکان هنوز به‌عنوان حمام استفاده می‌شد، به دلایل بهداشتی خزینه را پر می‌کنند؛ اما چال‌حوض هم‌چنان شکل و شمایل قدیمی خود را حفظ کرده است. این خزینه محیطی مستطیلی و بزرگ و صد البته عمیق با کاشی‌های آبی و پله‌هایی آجری دارد که تا کف چال‌حوض می‌رود. همچنین سقف این بخش گنبدی بزرگ‌تر دارد که به‌طورکامل بالای حوض را فرا گرفته و دو حفره لوزی شکل برای نورگیری و تعویض هوا روی گنبد ساخته شده است.
سمت چپ خزینه ورودی دیگری وجود دارد. باگذر از آن به بخشی کوچک‌تر وارد می‌شوید و چند فضای اتاق مانند و طویل را آنجا می‌بینید. داخل یکی از این اتاقک‌ها پوسترهای فیلم قیصر به کارگردانی مسعود کیمیایی روی دیوار چسبانده شده است. بله اینجا لوکیشن فیلم قیصر است و یکی از صحنه‌های مهم فیلم در سال 48 در این حمام فیلمبرداری شد. تا زمان فیلمبرداری، این حمام هیچ دوشی نداشت و مراجعه‌کنندگان به‌صورت سنتی حمام می‌کردند؛ اما برای فیلمبرداری، چهار دوش به این سالن که در آن سال‌ها دارای اتاقک‌های کوچ بوده، اضافه شد.
از میان اتاقک‌ها که عبور کنید، مسیری دیگر را پیش‌روی‌تان می‌بینید. با عبور از این در طاق‌دار وارد بخش دیگری خواهید شد. شاید فکر کنید این قسمت چقدر شبیه بخش رختکن است. باید بگویم اینجا دقیقا همان بخش ورودی است! حمام‌های قدیمی طوری طراحی می‌شدند که استحمام به ترتیب انجام شود و درنهایت مشتری به رختکن برسد. به‌این‌ترتیب نیازی نبود دوباره از محیط‌های شستشو برای خروج از حمام عبور کند.
حمام نواب از گذشته تاکنون
جالب است بدانید دوران گذشته، حمام‌ها را افراد خیر می‌ساختند تا افراد محله یا حتی یک منطقه از آن بهره‌مند شوند. حمام نواب که در محله عودلاجان چند خیابان بالاتر از امام‌زاده یحیی قرار دارد، زمان قاجار توسط دو خواهر به نام‌های سارا سلطان خاتون و سارا حاجر خاتون ساخته شد. این دو خواهر فرزندان مردی به نام نواب بودند که بعدها حمام نیز به اسم پدرشان شهرت یافت. مصالح به کار رفته در حمام شامل آجر، آهک، ساروج، سنگ و کاشی است. در این بنا پس از مرمت، از سیمان هم استفاده شد. البته باید یادآور شوم تزیینات و گچ‌کاری‌های زیادی هم در این بنا وجود داشته که زمان مرمت‌های اولیه از بین رفته است. باید بگویم کتیبه کاشی‌کاری شده‌ای هم وجود داشته که در صحنه‌هایی از فیلم قیصر می‌توان آن را دید؛ اما متاسفانه در سال‌های پیش به سرقت رفته است.
حمام نواب در دوره پهلوی اول هم مورداستفاده برخی بزرگان قرار می‌گرفت و تا میانه دهه 80 فعال بود؛ اما با بیشتر شدن حمام‌های خانگی، متصدیان حمام توانایی تقبل هزینه‌هایش را نداشتند. شهرداری منطقه 12 در سال 1385 حمام خوش‌اقبال نواب را خرید. پس از مدتی در سال 1390 همراه با تغییر کاربری بازگشایی و به بازارچه سنتی و کافه رستوران حمام نواب تبدیل شد. درحال‌حاضر این حمام فقط به‌عنوان موزه حمام نواب به روی بازدیدکنندگان باز است.
این حمام اثری از دوران قجر تا امروز محسوب می‌شود که روزگاران و داستان‌های زیادی را از سر گذرانده است. این حمام درواقع گرمابه‌ای است که به خیر‌خواهی دو خواهر بنا شد و حالا موزه‌ای برای یادآوری تهران قدیم است.
پشت بامی روی زمین
برای خروج از این ساختمان از همان مسیری که وارد حمام شده‌اید، خارج می‌شوید. قطعا نور انتهای راهرو وسوسه‌‌‌تان می‌کند به دیدارش بروید. گرچه بیش از نصف راهرو سقف دارد؛ اما در قسمت‌های انتهایی سقف برداشته شده و دیواره با چند پنجره طاقی شکل و آجری سمت چپ و گلدان‌های شمعدانی در حاشیه قاب‌ها یادآور روح ایرانی سازه است. اینجا پشت بام حمام است که قبلا خشتی بوده و مشتریان اجازه ورود به آن را نداشتند. این بخش زمان مرمت با آجرها و شیشه‌های رنگی به شکل امروزی در آمده است. از محوطه مستطیلی و دو بخش که عبور کنید، گنبدهایی با شیشه‌های رنگی و گرد را خواهید دید که به‌صورت نامنظم کنار هم قرار گرفته‌اند. گنبدهای کوچک و بزرگ که با دو ردیف آجر و حاشیه‌هایی طاقی شکل انگار پیراهنی به تن و کلاهی با نگین‌های شیشه‌ای بر سر دارد.
آدرس حمام
تهران، خیابان ری، محله عودلاجان شرقی، انتهای خیابان شهید محمدرضا ملاباقری، شمال میدان باغ پسته بک، کوچه بیک دامغانی (بازارچه حمام نواب سابق).
برای دسترسی به این حمام، از سه‌راه امین حضور داخل خیابان ری بشوید. کوچه‌ای سمت راست این خیابان، معروف به «دردار غربی» وجود دارد. با ورود به این خیابان تابلوی حمام را خواهید دید.
همچنین درصورتی‌که قصددارید با استفاده از مترو به مکان تاریخی بیایید، در ایستگاه پانزده خرداد پیاده شوید و به سمت عودلاجان مسیر را ادامه دهید.
در هرکدام از این مسیرها اگر از ساکنین محله سوال کنید، با رویی گشاده راهنمایی‌تان خواهند کرد.
ساعت بازدید
هر روز از ساعت 9 صبح تا 19
