
آتشکده نطنز ساسانی؛ عبادتگاه باستانی اصفهان
در آن دوران آتش را به نماد پاکی و نشانی از وارستگی و قداست خداوندی مورد احترام و ستایش قرار میدادند و موبدان با افروختن آتش در این مکان مراسم دعا برگزار میکردند. مهمترین نیایشهای دینی در آتشکده و در مقابل آتش انجام میگرفته است. اگر میخواهید آتشکده ساسانی نطنز را بیشتر بشناسید، با من در نابرو همراه شوید تا با یکی از دیدنیهای اصفهان آشنا شویم.
معماری چهارطاقی
از نظر سازهای، بقایای بنای چهارطاقی آتشکده نطنز روی سکویی به ارتفاع حدود 2.5 متر از زمین قرار گرفته است. در گذشته دو ستون شمالی بهصورت منفرد و دو ستون جنوبی همراه با یک طاق قرار داشتند و چهارطاقی، محوطهای در حدود 122 متر را اشغال کرده است. از چهارطاق، چهار ستون آن روی دو سکو دیده میشود که یکی برفراز دیگری ساخته شده است. ارتفاع مجموع دو سکو 2.15 متر و ابعاد ستونها 2.67 در 2.78 است که هرکدام بهابعاد 67 سانتیمتر عقبنشینی دارد. روی آن، در قسمت ساقه گنبد، گوشواره بنا (پیشآمدگی کنج داخلی بنا که به کمک آن میتوان فضا را به چند ضلعی و درنهایت به دایره تبدیل کرد) قرار گرفته است.
سالمترین قسمت بنا ضلع جنوبی آن بوده که در آنجا دو گوشواره از چهارطاق و یکی از طاقهای چهارگانه باقی مانده است. بخش جنوبی بنا به دیوار خانههای مجاور چسبیده و در دیوار غربی آن هنوز آثار یکی از منازل که به آن متصل بوده دیده میشود؛ اما بخش شمالی و غربی بهصورت آزاد مانده و توسط باغ و زمین کشاورزی و خانههای خالی از سکنه احاطه شده است.
مصالح بهکار رفته در ساخت آتشکده
آتشکده ساسانی یا آتشکده نطنز از مصالحی همچون قلوه سنگ رودخانهای در اندازههای بزرگ و نامنظم و ملات گچ و خاک ساخته شده است. در کلافکشی طاقها، الوار چوبی بهکار رفته و از اندود گچ در پوشش سطح داخلی بنا استفاده شده است. برخی ستونها نیز دارای پوششی خاص از گچ و گل هستند. آثار موریانه حاکی از حمله آنها به الوارها است که با از میان رفتن الوارها، براثر تکان زلزله، متاسفانه گنبد این اثر گرانبها تخریب شده است. روی لایه نازکی از گچ، آثار رنگآمیزی وجود دارد.
زیر این لایه گچی، اندود کلفتی از کاهگل دیده میشود و کاه درون اندود را موریانه خورده است. احتمالا این آثار رنگآمیزی متعلق به دورههای بعدی بودهاند که آتشکده کاربرد اولیه خود را ازدست داده بود. درواقع شاید بتوان گفت، مربوط به زمانی است که مسجد دوره آلبویه در نزدیکی آن ساخته شد. نزدیک بودن این مکان و مسجد حاکی از آن است که مسجد در اراضی آتشکده ساخته شده است.
در سال ۱۳۲۰ هنگام نوسازی خانه شخصی به نام حاج جعفر مهربانی واقع در جنوب آتشکده نطنز، چاهی در حیاط حفر شد. این چاه به کانال زیرزمینیای که ابتدا و انتهایش نامعلوم بود راه پیدا کرد. در گودبرداری حیاط نیز به گودالی با پوشش گچ رسیدند که مجددا آن را با خاک پر کردند.
کهنسالان محل به نقل از گذشتگان خود اظهار داشتهاند که داخل محوطه آتشکده، آثار قبوری وجود داشته که مالکین زمینهای اطراف آنها را محو نمودهاند. پس بعید نیست که از این مکان در دوران آل بویه به عنوان آرامگاه استفاده میشد.
بازسازی آتشکده نطنز
تا قبل از بهار سال 94 تنها ستونهای چهار گانه و طاق جنوبی و اندکی از لبه گنبد این آتشکده باستانی برجا مانده بود. سه طاق دیگر و سقف آتشکده براثر عدم رسیدگی سقوط کرده بودند. تنها دو ستون شمالی بهصورت منفرد و دو ستون جنوبی همراه با یک طاق استوار باقی مانده بودند.
با توجه به ارزش و اهمیت این بنای تاریخی در سنوات گذشته، خانههای مخروبه اطراف این اثر تاریخی به منظور آزادسازی توسط اداره میراث فرهنگی شهرستان نطنز خریداری و تخریب شد. با حمل بیش از 200 کامیون خاک به خارج از محوطه این اثر تاریخی، اطراف آن آزاد شد.
بازسازی بنای تاریخی آتشکده نطنز با یک میلیارد ریال از محل اعتبارات ملی انجام گرفت. مراحل بازسازی به این ترتیب صورت گرفته است. آوار برداری، پاکسازی درون و محدوده بیرونی بنا، طرح برداری از لنگه موجود و اجرای سه لنگه دیگر، استحکام بخشی دیوارهای سنگی، تزریق ملات، اجرای گریو سنگی (گریو در واقع ساقه گنبد است، بخشی است که گنبد بر آن سوار میشود و ارتفاع آن را معمار تعیین میکند) مرمت و سنگفرش سطح طاقها انجام گرفت. در سال 96 بازسازی دو قوس از چهار قوس آتشکده به اتمام رسید.
مسئولان محلی در نظر دارند، گنبد سنگی آتشکده نطنز را نیز در صورت تخصیص اعتبارملی در سالهای آتی بازسازی و احیا نمایند. این اثر در سال 1311 با شماره ثبت 187 بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.