در شهر تاریخی بشرویه که در استان خراسان‌جنوبی قرار گرفته است، جاذبه‌های تاریخی فراوانی برای گردشگری وجود دارد. این جاذبه‌ها برای همه مسافران و علاقه‌مندان به زیبایی‌های معمارانه و سفر در مقطع‌های مختلف تاریخی، مقصد بسیار جذابی محسوب خواهد شد. در این شهر جذاب و تماشایی آثار ارزشمند متعددی وجود دارد که خانه‌های تاریخی میان آثار آن، نشانه‌هایی شاخص‌تر هستند. میان این خانه‌ها، خانه مستوفی به‌عنوان نمادی اصیل از تاریخ و هویت ارزشمند این شهر جایگاه والایی دارد. در این مطلب از نابرو با ما همراه باشید تا سری به جاهای دیدنی خراسان جنوبی و خانه تاریخی مستوفی در شهر بشرویه بزنیم و با ویژگی‌های این اثر جاودانه آشنا شویم.
معرفی بافت تاریخی بشرویه
شهر تاریخی بشرویه یکی از قدیمی‌ترین و ارزشمندترین شهرهای استان خراسان‌جنوبی محسوب میشود. بافت تاریخی این شهر نسبت به سایر شهرهای این استان کم‌تر آسیب دیده و سالم‌تر نگه‌داری شده است. آثار تاریخی به‌جامانده در این بافت کهن دوره‌های زمانی تیموری تا اواخر پهلوی را دربرمی‌گیرند. قدمت بافت تاریخی این منطقه را بیش از ۶۰۰ سال تخمین زده‌اند.
بافت تاریخی بشرویه چهار محله اصلی و قدیمی با عناوین سرپل، میان ده، پایین محله و مقری دارد. در زمان‌های بسیار دور، گرداگرد این محله‌های تاریخی بارویی وجود داشت که به‌احتمال زیاد و براساس مطالعات انجام شده، این باروی عظیم در دوره زندیه احداث شده و به دیوار شهربند مشهور بود.
میدان اصلی این شهر در نقطه عطف و تلاقی این چهار محله تاریخی قرار داشت که تحت‌تاثیر تحولات شهری پیش‌آمده در دوره‌های مختلف تغییر کرده است. میدان اولیه مستطیل شکل بوده و در مکان میدان امام خمینی فعلی قرار داشت. معابر اصلی شهر مانند معبر رقه و معبر رباطی از آن منشعب می‌شدند.
معرفی خانه مستوفی بشرویه
یکی از زیباترین و قدیمی‌ترین بناهای ارزشمند بافت تاریخی شهر بشرویه در خیابان ملا عبدالله تونی و کوچه مستوفی واقع شده است. این بنای تماشایی باتوجه به داشتن معماری منحصربه‌فرد از بااهمیت‌ترین و خاص‌ترین بناهای محله میان ده محسوب میشود.
خانه مستوفی از بزرگ‌ترین و بی‌نظیرترین خانه‌های این محله است که در دوران قاجار ساخته شده و به یکی از بزرگان شهر به نام مستوفی تعلق دارد. در این خانه باشکوه بادگیرهای عظیمی ساخته‌اند که به‌عنوان نماد شهرهای کویری همچون نگینی باارزش سبب خاص شدن معماری شهر بشرویه میشود.
این بادگیرهای رفیع شش متر ارتفاع داشته و به گچ مزین شده‌اند. از دور که به آن‌ها نزدیک شوید، شکوه بی‌همتای آن‌ها در معماری، نوید اثری جذاب را به شما می‌دهند. مالک این بنا ابتدای احداث آن مامور جمع‌آوری مالیات بوده و به‌نظر می‌رسد که این خانه تاریخی نام خود را از پست مالکش گرفته است.
در شهرهای دیگری همچون شوشتر و شیراز خانه‌هایی با نام مستوفی وجود دارند که مالک آن‌ها هم در دوران خود مسئول جمع آوری مالیات بوده‌اند. این اثر ارزشمند، در تیرماه سال 1384، با شماره ثبت ۱۱۹۲۰، به‌ثبت فهرست آثار ملی ایران رسیده است.
معماری خانه تاریخی مستوفی بشرویه
خانه مستوفی اعیانی‌ترین و اشرافی‌ترین خانه بافت تاریخی شهر بشرویه به‌حساب می‌آید. مصالح به‌کار رفته در سبک معماری و تزئینات خانه تاریخی مستوفی شامل خشت خام، آجر با ملاگ گل گچ و اندود‌های آهکی و گچی میشود. این موارد نشانه‌های معماری دوره قاجاریه است.
شما هنگام مواجهه با خانه مستوفی از دری در جبهه جنوبی وارد آن می‌شوید. پلان این خانه شکلی مستطیلی دارد و پس از ورود و گذر از دالانی کم‌عرض و پر پیچ‌وخم به یک هشتی می‌رسید. این هشتی به دو مسیر منتهی میشود. این دو مسیر به اندرونی خانه و حیاط مرکزی متصل هستند.
ساختار هشتی به‌گونه‌ای است که از فضای هشتی هیچ‌گونه دیدی به داخل خانه وجود ندارد. به‌همین دلیل حریم اندرونی منزل حفظ میشود و مسیر دیگر نیز به حوض‌خانه و قسمت بیرونی بنا راه پیدا می‌کند. صحن حیاط این خانه وسیع است و آن را به‌صورت مستطیل شکل با آجر فرش کرده‌اند.
به ضلع شرقی خانه مستوفی که نگاهی بیندازید، با ایوانی بزرگ مزین به دو ستون هشت ضلعی، دو نیم‌ستون و سه قوس گهواره‌ای که سه بادگیر جذاب بالای آن‌ها احداث شده، روبه‌رو خواهید شد.
از طریق بادگیر مستطیلی وسطی، می‌توانید به ایوان دسترسی پیدا کنید. بادگیرهای جانبی هشت ضلعی هستند و از آن‌ها برای خنک کردن زیرزمین استفاده میشود.
در جبهه جنوبی و شمالی خانه مستوفی، ورودی چند اتاق زیبا و دنج وجود دارد که قسمت فوقانی و اطراف این ورودی‌‌ها، با طاقچه‌‌ها و طاق‌نماهایی بی‌نظیر تزئین شده‌اند. در ضلع شرقی ساختمان حوض‌خانه‌ای با پلان هشت ضلعی و حوض دایره‌ای کوچکی در مرکزش قرار گرفته که شما با ورود به این فضا می‌توانید خاطرات خانه مادربزرگتان را مجسم کنید.
این حوض‌خانه کلاه‌فرنگی تماشایی دارد که با تزئینات رسمی‌بندی به‌صورت هنرمندانه‌تری جذاب شده است. در راس این کلاه‌فرنگی گل‌جام‌هایی ساخته شده‌اند که شیشه‌های رنگی آن‌ها با رنگ‌های قرمز، نارنجی، سبز و بنفش فضایی دل‌انگیز را ایجاد می‌کنند.
نقش‌های هندسی موجود در این قسمت از بنا از قطعاتی دایره‌ای شکل ساخته شده‌اند که در اصطلاح با یک‌دیگر در حالت قهروآشتی هستند. در گذشته از زیرزمین خانه مستوفی به‌عنوان سردخانه استفاده می‌شد. این فضا با قوسی خفیف و تزئینات آجرکاری به‌صورت خفته و راسته ساخته شده است.
در جبهه شمال‌شرقی خانه مستوفی که به کوچه‌‌ای باریک اشراف دارد، ساباطی ساخته شده که طول آن 18 متر و به‌دلیل مجاورت با این خانه تاریخی به ساباط مستوفی معروف است. دیوارهای ساباط مستوفی به 20 طاق‌‌نمای ظریف مزین شده‌اند که بر جذابیت و زیبایی این مکان می‌افزایند.
این خانه خاطره‌انگیز، از سطح کوچه پایین‌تر ساخته شده که این موضوع باعث چند مزیت برای آن میشود. برای مثال با پایین‌تر ساختن این خانه از سطح زمین می‌توان از خاک به‌دست آمده از گودبرداری در ساخت خانه استفاده کرد. این روش به مطلوب شدن هوای داخل خانه در تابستان و زمستان کمک می‌کند.
هدایت آب قنات به فضای خانه‌ها راحت‌تر میشود و همچنین این خانه نسبت به سایر خانه‌ها در برابر زلزله مقاوم‌تر است. کف فضای هشتی بنا تورفتگی وجود دارد. دو سمت این فرورفتگی تنبوشه‌های سفالی ساخته‌اند. علت به‌کارگیری این تنبوشه‌ها آن است که بتوانند شن و لای موجود در آب قنات را در این قسمت ته‌نشین کنند و آبی تمیز را به حوض‌خانه برسانند.
فضاها و تزئینات خانه تاریخی مستوفی بشرویه
هر طرف از حیاط خانه مستوفی فضایی وجود دارد که هرکدام از این فضاها برای فصلی خاص مناسب هستند. فضای زمستان‌نشین این خانه در جبهه شمالی قرار گرفته و این سمت از خانه بیشترین نور خورشید را در طول روز جذب می‌کند. ارتفاع آن کم است و برای فصل زمستان از این بخش استفاده میشود.
بخش شمالی، کم‌ترین نور آفتاب را جذب می‌کند و بیشترین ارتفاع را نسبت به سایر فضاهای این خانه دارد. برای تابستان از این فضا استفاده می‌کردند. آفتاب دائمی نسبت به اتاق‌های جبهه شرقی بنا در فصل پاییز از ظهر تا نزدیک غروب می‌تابد.
به‌همین دلیل از این ضلع از بنا در فصل پاییز استفاده می‌شد. اتاق‌های جبهه غربی نیز در فصل بهار مورداستفاده قرار می‌گرفت.
آشپزخانه خانه مستوفی در جبهه شمال‌شرقی این ساختمان قدیمی دیده میشود که نزدیک به بخش زمستان‌نشین خانه است. دلیل این موضوع این است که رفت‌وآمد به این فضا در زمستان برای اهالی خانه راحت‌تر باشد.
درهای این بنا مشبک‌های چوبی، گره‌سازی و شمسه‌هایی با شیشه‌های رنگی چشم‌نواز دارد که در فضای اتاق پنج دری، درهای رو به حیاط و فضای حوض‌خانه بنا به‌کار رفته‌اند. حوض‌خانه خانه مستوفی کاربندی‌های بسیار جذابی دارد و در فضای اتاق‌های سه دری این بنا نیز از تزئینات رسمی‌بند استفاده شده است.
همان‌طورکه پیش‌تر اشاره شد، خانه تاریخی مستوفی ایوان‌های مجلل، زیبا و جذابی دارد که با ستون‌هایی رفیع چشم هر بیننده‌ای را به‌خود جذب می‌کند. سردر همه اتاق‌ها و راهرو‌های رو به حیاط، با نوعی رسمی‌بندی که به آن قاشقی گفته میشود، تزیین شده است.
قوس‌‌های رومی یا نیم‌دایره‌‌ای، قطاربندی و گچ‌بری‌هایی به سیاق فرنگی و بخاری‌‌های سنتی این خانه فوق‌العاده رویایی از دیگر عناصر مهمی محسوب میشود که برای تزئین این بنا به‌کار رفته‌اند. بازدید از آن‌ها برای مدت‌ها در ذهن شما به زیبایی تمام ماندگار خواهد شد.
کلام آخر
خانه تاریخی مستوفی اعیانی‌ترین و بزرگ‌ترین خانه شهر کهن بشرویه محسوب میشود که بازدید از آن برای هیچ مسافر و گردشگری خالی از لطف نخواهد بود.
اگر شما هم به استان خراسان‌جنوبی و شهر بشرویه سفر می‌کنید، بازدید از این اثر منحصربه‌فرد را کنار سایر آثار ارزشمند این بافت تاریخی از دست ندهید. لحظات خوب و خوشی در این مکان انتظار شما را می‌کشند و می‌توانید خاطراتی به‌یادماندنی را در این خانه جذاب به‌ثبت برسانید، بدون اینکه لحظه‌ای احساس خستگی کنید. زیبایی‌های موجود در این مکان شما را آن‌چنان به‌خود جذب می‌کنند که شما مسیر طی شده و خستگی سفر را از یاد خواهید برد. اگر تجربه‌ای از حضور در این مکان دیدنی دارید، آن را با نابرو به‌اشتراک بگذارید.
