بازار سنتی تبریز به‌عنوان یکی از بازارهای سرپوشیده بزرگ جهان و وسیع‌ترین مجموعه مسقف و به‌هم‌پیوسته آجری جهان شناخته می‌شود، بازاری واقع در قلب تاریخی تبریز به‌عنوان شهر اولین‌‌ها. بازار مسقف و تاریخی تبریز قدمتی هزارساله دارد. ساختار اصلی‌اش را دو راسته سرپوشیده شمالی-جنوبی و شرقی-غربی تشکیل داده‌اند. این بازار بخش بزرگی از هویت تبریز را شکل می‌دهد و نبض اقتصادی منطقه را در دست دارد. در گذر سال‌ها، بازار سنتی تبریز کنار سرا و دالان میرزا جلیل، شکل و روح قدیمی‌اش را حفظ کرده و فرهنگ خریدوفروش و تعامل با مشتری و… را از نسلی به نسلی دیگر انتقال داده است. اینجا می‌توانید بخشی از فرهنگ مردمان این سرزمین را لمس کنید و در راسته‌ها و دالان‌های بی‌پایانش گم شوید.
اگر کمی قوه تخیلتان را به کار بیندازید، می‌توانید همراه بازاریان، کت‌شلوار بپوشید، کلاه‌پشمی بر سر بگذارید و سفری به گذشته داشته باشید؛ گویی آن‌ها از دل تاریخ سر برآورده‌اند. در دل بازار پر‌هیاهوی تبریز و میان انبوه مردم، با گذر از کنار کاسبان و مغازه‌داران چرتکه‌به‌دست که مدام بالا و پایینش می‌کنند، به سرا و دالان آرام و دنج میرزا جلیل سری می‌زنیم.
اگر بخواهید میان سایه‌ای که درختان سبز این سرا ایجاد کرده‌اند، چرخی بزنید و اگر به بازدید از بازار و ابنیه سنتی علاقه‌مندید و دوست دارید با بازاریان معاشرت کنید، حتما از هم‌صحبتی با کسبه قدیمی بازار و کاسبان خوش‌برخوردی که با اشتیاق از کسب‌و کارشان سخن می‌گویند و به سوالاتتان پاسخ می‌دهند، لذتی وافر خواهید برد. پس با من در نابرو همراه باشید تا به سرا و دالان میرزا جلیل که یکی از جاهای دیدنی تبریز است، سری بزنیم که این حس‌وحال‌ها در آن‌ها وجود دارند.
تاریخچه کوتاهی از سرا و دالان میرزا جلیل
سراها فضایی‌اند که برای کارهای تجاری از آن‌ها استفاده می‌شود. بیشتر سراها محل استقرار بازرگانان بوده و به‌مرورزمان محلی برای تجارت شدند. میرزا جلیل از بازاریان قدیمی این دالان و تاجر فرش بود. او چیزی در حدود 150 سال قبل این سرا را ساخته و اکنون این دالان نیز به نامش خوانده می‌شود. دالان میرزا جلیل در نیمه شمالی بازار تبریز و تقریبا در نواحی مرکزی آن قرار دارد.
سرای حاج جلیل یا میرزا جلیل از همان ابتدا تاکنون مرکز فروش گلیم و ورنی در بازار تبریز بوده است. در این دالان بافته‌هایی زیبا پیدا خواهید کرد که هنر دستان توانمند عشایر و روستاییان هستند. گفته می‌شود این سرا در سال 1314 در اثر طغیان رودخانه مهران رود تخریب و دوباره بازسازی شده است.
دسترسی به سرا و دالان میرزا جلیل
سرا و دالان میرزا جلیل بین بازار صادقیه و بازار آینه‌ساز و راسته بازار قرار دارند. برای رسیدن به این سرا راه‌های مختلفی وجود دارد: می‌توان از خیابان جمهوری اسلامی وارد خیابان فردوسی شمالی شد و از راسته بازار قیز‌بستی، راسته بازار قدیم و راسته بازار آینهفروشان به دالان حاج جلیل رسید.
دسترسی‌های دیگری هم به این دالان وجود دارد: دالان میرزا جلیل از شمال به راسته بازار دلاله زن باریک، از جنوب به تیمچه ملک و سرای جعفریه، از غرب به راسته بازار آینهفروشان و از شرق به سرای میرزا جلیل محدود می‌شود.
ساختار فضایی و معماری سرا و دالان میرزا جلیل
دالان و سرای میرزا جلیل در امتداد شرقی-غربی ساخته شده‌اند. ازنظر معماری بخش غربی‌اش دالان نامیده می‌شود. درواقع راسته‌‌های کوتاهی را که در فضای بازار شکل گرفته‌اند، دالان می‌گویند.
دالانها نوعی تیمچه محسوب می‌شوند که در عین صنفی‌بودن، اهمیت کمتری در مقایسه با تیمچهها دارند. کاربری دالان میرزا جلیل به‌صورت تک‌صنفی است و علاوه‌بر فروش فرش، گلیم و ورنی، خدمات جانبی ازجمله رفوگری نیز در آن انجام می‌شود.
مالکیت این دالان خصوصی است و به خانواده جورابچی تعلق دارد. این دالان طولی حدود ۵۰ متر دارد. ورودی غربی دالان به‌اندازه چهار پله از معبر راسته بازار آینهفروشان پایین‌تر است. در قسمت طولی دالان حجره‌هایی دوطبقه دیده می‌شوند که برخی زیرزمین دارند.
16 حجره در طبقه همکف وجود دارند که نیمی در بدنه شمالی و نیمی در بدنه جنوبی دالان ساخته شده‌اند. برای داخل‌شدن به حجره‌ها باید یک تا دو پله بالا بروید؛ چون حجره‌ها از سطح معبر دالان بالاتر قرار دارند. نمای حجره‌ها نیز به‌زیبایی با آجر قاب‌بندی و با طاق‌نما تزیین شده است. دیوارهای این دالان ازاره سنگی دارند و آجرچینی‌های مختلفی در آن‌ها به کار رفته است.
در سرای میرزا جلیل، یک سازه چوبی سقف حیاط است که خودش را از سایر بخش‌ها متمایز کرده است؛ درحالی‌که بازار تبریز را بیشتر با آجرچینی‌هایش می‌شناسند. این سازه چوبی کنار درختان سرسبز و ترکیبش با گلیم و ورنی‌های رنگارنگ، زیبایی خاصی به این سرا بخشیده است.
اگر گذرتان به سرای میرزا جلیل افتاد، سازه چوبی سقف و آجرچینی دیوارها را به‌خوبی تماشا کنید، زیر سایه درختانش خستگی در کنید و خود را از هم‌صحبتی با کسبه محروم نکنید. در پایان نیز گلیم و ورنی که بافته دستان هنرمند دختران این سرزمین‌اند را با خود به‌عنوان یادگاری به منزل ببرید.
اگر شما هم به این دالان سر زده‌اید، دیده‌های خود را با ما در نابرو به اشتراک بگذارید.
