نام‌گذاری متفاوت یک اثر تاریخی حکایت از پیشینه جذاب آن دارد. عمارت انگورستان ملک‌التجار اصفهان که با نام انگورستان ملک شناخته می‌شود، یکی از این مکان‌ها است. این انگورستان زمان نادرشاه افشار یک باغ انگور بسیار بزرگ بود. دوره قاجار این باغ به عمارتی بسیار زیبا تبدیل شد. مالک این انگورستان و عمارت زیبا متصدی امور مالی حاکم وقت اصفهان و شخصی بسیار ثروتمند و با نفوذ بود. عمارت زیبای این انگورستان، بسیار چشم‌نواز بوده و درحال‌حاضر از جاهای دیدنی اصفهان به‌شمار می‌آید. در این گزارش با من همراه باشید تا به معرفی یکی از زیباترین عمارت‌های تاریخی و در عین حال کمتر شناخته شده اصفهان بپردازم.
انگورستان ملک، از گذشته تاکنون
در زمان حکومت نادرشاه افشار یک باغ انگور بسیار بزرگ نزدیک اصفهان قرار داشت. این باغ از جانب ماموران پادشاه به‌دلیل ناتوانی کشاورزان در پرداخت مالیات تصرف شد. زمان ناصرالدین شاه قاجار، این تاکستان همچنان جزو اموال حکومتی بود. پس از آن در اختیار متصدی امور مالی حاکم اصفهان قرار گرفت. در سال‌های بعد، فرزند او به نام حاج محمد ابراهیم‌خان یا ملک‌التجار دستور ساخت یک عمارت باشکوه در باغ را داد. این بنا امروز با نام انگورستان ملک مشهور شده است.
گفته می‌شود او مبلغ 50 هزار تومان به ناصرالدین‌شاه پرداخت کرد تا در سفر فرنگ، پادشاه را همراهی کند. بعد از این سفر، لقب ملک‌التجار به او داده شده است. در سال 1300 این بنا به برگزاری مناسبت‌های مختلف مذهبی مانند عزاداری محرم و تعزیه اختصاص یافت. معماری بنای انگورستان ملک توسط استاد حسین‌چی انجام گرفت و طراحی آن، بنا را برای برگزاری مراسم‌های مختلف مناسب کرده است. بعضی شواهد حکایت از آن دارد که این مکان برای مراسم ازدواج خانواده‌های کم بضاعت هم کاربرد داشته است.
ملک‌التجار فرزندی نداشت و این بنا توسط بستگان او در اختیار سازمان اوقاف قرار گرفت. درحال‌حاضر، بعضی از مراسم‌های مذهبی توسط این سازمان در انگورستان ملک برگزار می‌شود. متاسفانه باگذر زمان قسمت‌های بسیار زیادی از این اثر تاریخی تخریب شد و بخش‌هایی از آن هم در سال 1333 برای ساخت خیابان ملک از بین رفت. انگورستان ملک حالا دیگر باغ نیست و تنها شامل یک عمارت باشکوه و حیاط بیرونی بزرگ است.
بخش‌های مختلف عمارت انگورستان ملک
از جمله قسمت‌های انگورستان ملک می‌توان به حیاط اندرونی و بیرونی، اتاق آرامگاه، اتاق نظارت، حوض‌خانه و شاه‌نشین اشاره کرد. بیشتر این فضاها تزییناتی مانند گچ‌بری، آینه‌کاری، نقاشی و خطاطی دارند. معماری و تزیینات داخلی این عمارت بسیار زیبا بوده و به دست اساتید هنر اصفهان انجام شده است. همچنین ستون‌ها و بعضی سقف‌های بنای انگورستان ملک روکش چوبی دارند. این مورد تنها در خانه ثروتمندان مرسوم بوده است. در واقع، مقام بالا و ثروت فراوان ملک‌التجار فرصتی فراهم کرد تا انگورستان ساده به عمارتی چشم‌نواز تبدیل شود. در ادامه هربخش از این خانه را بیشتر خواهید شناخت.
حیاط اندرونی
این قسمت شامل یک حیاط کوچک است که اطراف آن اتاق مقبره، شاه‌نشین و چند اتاق دیگر قرار دارد. این حیاط در ابتدا فضای سبز داشت؛ اما ملک‌التجار آن را برای استفاده در مراسم‌های مذهبی با سقف چوبی پوشاند. سر ستون‌های این حیاط سرپوشیده، مقرنس کاری شده و نمادی از سی‌و‌سه‌پل است. برای جلوه بیشتر هم رنگ سبز‌آبی را به‌عنوان نمادی از آب زاینده‌رود برای آن انتخاب کرده‌اند. روی دیوارهای حیاط اشعاری با محتوای مذهبی خطاطی شده تا کاربری این بخش را به‌عنوان حسینیه نشان دهد. نور حیاط توسط یک نورگیر بزرگ و هشت ضلعی تامین شده است.
درصورت‌نیاز هم از روشنایی چراغ‌های قدیمی لنتر برای تامین نور این حیاط استفاده می‌کردند. تعدادی از این چراغ‌ها با فاصله‌های مشخص در اطراف حیاط وجود دارند. قسمت پشت‌بام این محوطه برای نشستن خانم‌ها طراحی شده است. وجود ارسی پنج دهانه شاه‌نشین فضا حیاط اندرونی را بسیار دلنشین کرده است. پس می‌توان گفت که حیاط اندرونی به‌صورت کامل برای برگزاری مراسم‌ها طراحی شده بود.
اتاق مقبره انگورستان ملک
در قسمت شمالی حیاط اندرونی انگورستان ملک یک اتاق پنج‌دری ساخته شده است. این مقبره موقعیت مناسبی برای فصل زمستان دارد. تزیینات بسیار زیبای آن نشان می‌دهد اینجا یک شاه‌نشین کوچک برای پذیرایی از مهمان‌ها در روزهای سرد بوده است. زیرا ملک‌التجار به سبب شغل خود، میزبانی افراد زیادی را در زمان‌های مختلف سال برعهده داشت. از جمله تزیینات بسیار زیبای اتاق مقبره می‌توان به ترکیب موزون نقاشی‌ها و آینه‌کاری‌ها اشاره کرد. ملک‌التجار وصیت می‌کند او را در منزل خودش به خاک بسپارند؛ چراکه عمارت انگورستان را خانه امام‌حسین می‌دانست. درحال‌حاضر، مقبره ملک‌التجار در این بخش قرار دارد. البته همسر او هم در همین مکان دفن شده ولی اثری از قبر او نیست.
شاه‌نشین
بر اثر عبور نور از شیشه‌های رنگی پنجره‌های گره‌چینی، وجود یک ارسی بزرگ و چشم‌نوازی این ترکیب هماهنگ، شاه‌نشین به فضایی افسونگر تبدیل شده است. در اینجا دو ارسی پنج و هفت دهانه به‌صورت قرینه وجود دارند که به‌ترتیب به حیاط اندرونی و بیرونی مشرف هستند. آینه‌کاری‌ها و گچ‌بری‌ها هم طراحی ظریفی دارند. می‌توان گفت هریک از آن‌ها یک نقاشی کوچک محسوب می‌شوند. این نقاشی‌ها براساس عکس‌هایی است که ملک‌التجار از کشورهای دیگر آورده و نقاشان با هنرمندی تمام آن‌ها را نقاشی کرده‌اند.
لوسترهای بسیار بزرگ از ایتالیا و لوازم چوبی از فرانسه خریداری شده است. براساس مقام مهمان‌ها، محل نشستن آن‌ها یا روی صندلی‌ها یا مبلمان راحتی تعیین می‌شد. در طبقه فوقانی شاه‌نشین، اتاق‌های گوشواره قرار گرفته که مناسب فصل زمستان هستند. اتاق‌های پایینی هم در فصل تابستان مورداستفاده قرار می‌گرفت. در معماری خانه انگورستان ملک توجه ویژه‌ای به جریان‌های هوا و زاویه تابش نور خورشید در فصل‌های مختلف شده است. این موضوع از ویژگی‌های جالب‌توجه خانه محسوب می‌شود. شاه‌نشین براساس طبقه اجتماعی مهمان دو قسمت دارد. پیشنهاد می‌کنم در گوشه‌ای از شاه نشین نشسته و لحظاتی روح خود را در فضا آزاد بگذارید. حسی بسیار لذت‌بخش که آرامش بی‌نظیری به شما خواهد بخشید.
حوض‌خانه
این بخش نسبت به سایر قسمت‌های انگورستان ملک در سطح پایین‌تری قرار گرفته است. حوض‌خانه محلی برای پذیرایی افراد غریبه است. طراحی منحصربه‌فرد آن سبب شده تا تغییرات دما در زمان‌های مختلف محسوس نباشد. حوض کوچک وسط حوض‌خانه و چند نشیمن‌گاه با عناصر قهوه‌خانه‌ای، این فضا را بسیار فرح‌بخش کرده است.
زیرزمین انگورستان ملک
این بخش از انگورستان ملک فضایی زیر شاه‌نشین و با هوای بسیار خنک است. زیرزمین به‌عنوان مکانی برای نگهداری از خوراکی‌ها کاربرد داشت. در واقع وجود زیرزمین مانند یک یخچال بسیار بزرگ بود که شرایط را برای پذیرایی از مهمان‌ها در همه فصول فراهم می‌کرد.
موقعیت انگورستان ملک
آدرس: اصفهان، خیابان هشت‌بهشت، خیابان ملک شمالی، انگورستان ملک
هزینه ورودی: 5000 تومان (متاسفانه کارت‌خوان ندارند)
ساعات بازدید: از 9 صبح تا 6 عصر
