پل کشکان لرستان؛ مادر پل‌های تاریخی ایران

لرستان به سرزمین پل‌های تاریخی مشهور است. پل‌هایی مانند پل کشکان که هرکدام در دوره خود عظمت و زیبایی ویژه‌ای داشته‌اند و حالا میزبان گردشگران و علاقه‌مندان به آثار تاریخی‌ هستند. این پل‌ها از دیدنی های لرستان محسوب می‌شوند.

لرستان در مسیر راه شاهی و شاه‌راه اتصال شمال و شرق کشور به غرب و جنوب بوده است. همچنین وجود رودهای خروشان و پرآب در این استان، ساخت پل‌های متعدد و مستحکم را در طول تاریخ اجتناب‌ناپذیر کرده است. این پل‌ها در دوره‌های مختلف تاریخی ساخته یا تجدید بنا شده‌اند. در لرستان بیش از ۱۰۰ پل تاریخی شناسایی شده که شامل پل‌های پیش از اسلام تا ۱۰۰ سال اخیر است.

«پل کُلَهُرت معمولان»، «پل دختر» در ابتدای شهر پل‌دختر، «پل شاپوری» (پل شکسته) و «پل گَپ» (صفوی) خرم‌آباد، «پل گاومیشان» در مرز لرستان و ایلام و «پل عظیم کشکان» در شهرستان چگنی، ازجمله مشهورترین این پل‌ها هستند. برای لختی قدم‌زدن بر این پل تاریخی با من در نابرو همراه باشید.

تاریخچه و ویژگی‌های پل کشکان

پل کشکان یا به زبان محلی «کَشکو»، عظیم‌ترین پل‌ تاریخی ایران است. پلی که گرچه 1000 سال از ساخت آن گذشته و در طول زمان آسیب‌های زیادی دیده، اما هنوز عظمت و صلابت شگفت‌انگیز خود را حفظ کرده است. بی‌دلیل نیست که این پل، به مادر پل‌های تاریخی ایران مشهور شده است. پل کشکان در شهرستان چگنی لرستان روی رودخانه کشکان ساخته شده و در مسیر خود چندین پل مدرن و تاریخی را پشت سر می‌گذارد. بنای اولیه این پل به دوره ساسانیان بازمی‌گردد، ولی در دوره آل‌حسنَویه در قرن‌های سوم و چهارم هجری بازسازی شده است.

این پل در راه باستانی ایران، ارتباط شهر شاپورخواست، در مکان شهر فعلی خرم‌آباد را به کرمانشاه و غرب کشور برقرار می‌کرد. در بسیاری از کتاب‌های تاریخی از این پل نام برده شده است.  کنار  پل کشکان، بقایای سه پل دیگر از دوره‌های گذشته وجود دارند که با مشخصات پل‌های ساسانی قابل‌مقایسه‌ هستند. مصالح به‌کاررفته در ساخت این پل، سنگ، گچ و آجر است و برخی از پایه‌های پل با سنگ‌های بزرگ و حجاری‌شده ساخته شده‌اند. به نظر می‌رسد سنگ‌های این پل از کوهی به نام «مپِل» که در فاصله 15کیلومتری پل قرار دارد، به این محل آورده شده است.

در قسمت پایه‌های بیضی‌شکل، تا ارتفاع تقریبی ۹ متر، در خطی مستقیم از سنگ‌های پاک‌تراش که کمترین اصطکاک را با آب دارند و مانع نفوذ نم‌اند، استفاده شده؛ اما در قسمت‌های داخلی از قلوه‌سنگ‌های بزرگ رودخانه همراه با ملات استفاده شده است. طبق کتیبه‌ای که روی یکی از پایه‌های این پل قرار دارد، ساخت آن در زمان بدربن حسنویه در سال ۳۸۹ ه‍جری‌قمری آغاز شده و ۱۰ سال طول کشیده است. ابعاد این کتیبه، ۱۰۶ در ۹۲ سانتی‌متر است که با خط کوفی برگ‌دار در هفت سطر و با بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم شروع‌ شده است. تعداد پایه‌های این پل ۱۳ عدد و طول آن ۳۰۰ متر است. ارتفاع آن متغیر است که در بلندترین قسمت در میانه آن، به ۲۶ متر می‌رسد و کمترین ارتفاع آن ۱۰ متر است. پایه‌های پل فاصله زیادی از یکدیگر دارند که این موضوع سبب شده است هر ستون را مانند حجره‌ای بسازند.

ممکن است این حجره‌ها در گذشته‌های دور محل اسکان کاروان‌هایی بوده باشد که از شاپورخواست و مناطق غرب لرستان عبور می‌کردند. نظر دیگر این است که به‌علت بزرگی این پل، سبک‌سازی آن در دستور کار معمارانش بوده است؛ چراکه قسمت‌های سبک‌سازی‌شده و توخالی، روباز بودند و پوکی بنا را نشان می‌دادند، سازندگان برای نشان‌دادن عظمت و صلابت این بنا، نمای قسمت‌های خالی را پوشانده‌اند. در سال ۱۳۹۷ خورشیدی، در عملیات مرمت این پل بیش از 100 سنگ بزرگ پاک‌تراش در ابعاد مختلف و با الگوی سنگ‌های به‌کاررفته در احداث بنای اولیه پل، در آب‌شکن و پایه کوله شرقی به کار برده شدند.

این پل در در انتظار تایید نهادهای بین‌المللی برای ثبت به‌عنوان یکی از آثار ماندگار جهانی قرار داشت، اما سیل ۱۲ فروردین ۱۳۹۸ که موجب تخریب یکی از پایه‌‌ها و طاق‌های این پل شد و همچنین کمبود منابع مالی برای مرمت بنا و ایجاد زمینه‌های مناسب برای یک اثر جهانی، فعلا مانع از ثبت آن شده است. پل کشکان به شماره ۳۵۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌است.

وجه تسمیه پل کشکان

تلفظ نام این پل در زبان لری، «کَشکو» «kashko» یا «کَشکون» است. «کَش» در زبان لری به‌معنای کنار و «کو» « ko» به‌معنای کنار و ساحل رودخانه است. در تاریخ گزیده نام این پل به‌صورت کژکی آورده شده است. نام دیگری که از این پل در فرهنگ عامه باقی مانده، بهرام است.

چطور به پل کشکان بروید

بخش طرهان که پل کشکان در آن قرار دارد، از پیشینه تاریخی زیادی برخوردار است. حمدالله مستوفی در تاریخ گزیده از طرهان نام برده و معتقد است که چندین قرن قبل از ورود اعراب، این شهر از بین رفته ‌است. کشف معبد آشوری در این منطقه بیانگر آن است که مردمانی قبل از هزاره اول پیش از میلاد در این نواحی می‌زیستند و آیین‌های دینی خود را به جا می‌آوردند. این منطقه در گذشته به سرزمین پل‌ها معروف بوده و مسیر عبور کاروان‌های تجاری جاده ابریشم و اتصال ایران مرکزی به بین‌النهرین بوده‌ است.

پل کشکان هم در همین بخش و در منطقه‌ای زیبا و پوشیده از درختان بلوط قرار دارد. در حوالی این پل ۱۳ چشمه وجود دارد که دیدنی‌های منطقه را دوچندان کرده‌اند. گردشگران و مسافران زیادی در قالب تور و یا به‌صورت انفرادی راهی این منطقه زیبا می‌شوند و بازدید از پل کشکان را هم در برنامه‌شان قرار می‌دهند. اگر از خرم‌آباد ۳۵ کیلومتر به‌سمت جاده کوهدشت رانندگی کنید، در سمت راست جاده این پل عظیم و زیبا را می‌توانید ببنید. پل کشکان ۱۳ کیلومتر از شهر سراب‌دوره و ۵۱ کیلومتر از شهر کوهدشت فاصله دارد.