یکی از دیدنی‌ترین مسجدهای ایرانی، مسجد جامع دزفول است. در ادامه با من در نابرو همراه باشید تا این مسجد زیبا از دیدنی های دزفول را بررسی کنیم.
مسجد جامع دزفول
مسجد جامع دزفول، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مسجد دزفول است که در مرکز شهر، خیابان امام خمینی و در یک کوچه فرعی متصل به آن واقع شده است. این بنا که در یک طبقه ساخته شده، دارای صحنی بزرگ بوده که دو طرف آن ساخت‌وساز انجام گرفته و نمای آجری سقف‌ها و ستون‌های سنگی بسیار زیبایی دارد.
این مسجد یکی از قدیمی‌ترین مساجد اسلامی و بناهای باشکوه دوران بعد از اسلام در ایران است. تاریخ ساخت آن به قرون اولیه ورود اسلام به ایران برمی‌گردد. سبک معماری خاص مسجد جامع الگو گرفته از دوره ساسانی و ترکیبی از معماری بومی شهر دزفول بوده و در دوره‌های صفویه و قاجاریه بهسازی شده است.
در برخی نشریات، مسجد جامع دزفول به‌عنوان یکی از 10 مسجد جامع تاریخی ایران برگزیده شد. این مسجد تا حدود زیادی حالت اولیه و ویژگی‌های معماری خود را حفظ کرده است.
اصل مسجد مانند تمام مساجد کهن اسلامی به نشانه عبودیت و بندگی، رنگی از خاک دارد که نمایانگر شکوه و زیبایی خاصی است. با گشتی در این مسجد تاریخی، می‌بینید که زیبایی خود را به رخ بیننده می‌کشد و شما را میهمان سفری به قرن‌ها پیش می‌کند.
شناسنامه‌ای نزدیک سردر مسجد نصب شده که نشان می‌دهد این مسجد بین 900 تا 1000 سال قدمت دارد. مسجد جامع دزفول بعد از پل ساسانی دزفول، مهم‌ترین اثر تاریخی شهر است که با توجه به حفظ حالت اولیه خود و ویژگی‌های معماری و تاثیری که در طول تاریخ بر شهر داشته است؛ به تازگی پرونده ثبت جهانی آن توسط سازمان میراث فرهنگی برای ارائه به سازمان یونسکو در حال تدوین است.
تاریخچه و معماری مسجد
قدمت بنای اصلی مسجد مربوط به قرن پنجم هجری می‌شود که در قرن هفتم و در دوره‌های صفویه و قاجاریه مرتبا مورد تعمیر و مرمت قرار گرفته است. تزئینات آن گسترش یافته و بنا دارای سردر ورودی، صحن وسیع، ایوان‌ها و شبستان‌های جنوبی و شرقی شده است.
برخی کاوشگران ساخت این بنا را در قرن سوم یا اوایل قرن چهارم هجری دانسته‌اند و برخی دیگر از جغرافی‌دانان معتقدند که این مسجد در آغاز ورود اسلام به ایران و در قرن اول هجری ساخته شده است.
درباره سال دقیق ساخت مسجد جامع دزفول اختلاف نظرهایی وجود دارد. به باور مردم محلی اینجا قبلا آتشکده‌ای بوده که با ورود اسلام روی آن مسجدی بنا شده است؛ اما با توجه به آنچه در رساله مسجد جامع دزفول نوشته شده، قدمت آن به قرن چهارم هجری می‌رسد.
مسجد دزفول در دوره‌های صفوی و قاجار چندین بار بهسازی شده و به تزئین‌های آن اضافه شده است.
ساختمان مسجد جامع دزفول
کالبد اصلی بنا در جبهه جنوبی آن که هسته اولیه مسجد بود، سنگی است. مسجد دارای یک نمازخانه و محراب اصلی و دو شبستان پر ستون دو طرف است و قسمت شرقی نیز فضاهایی به‌عنوان فضای خدماتی و پشتیبانی دارد.
مصالح به‌کار رفته در دیوارها عمدتا آجر و در ستون‌ها، سنگ‌های چهار تراش است و از ملات ماسه و آهک جهت ساخت دیوارها و ستون‌های باربر استفاده کرده‌اند. محراب مسجد وسط شبستان قرار دارد که دارای گچ‌بری‌های زیبایی است. مجاور محراب، منبری سنگی با 10 پله قرار دارد که دو طرف آن گل‌دسته‌های کوچک و سفید رنگی قامت برافراشته‌اند.
ایوان مسجد که وسط واقع شده، دو طرف خود گل‌دسته‌هایی به ارتفاع ۱۵ متر دارد که شکوه معماری اسلامی و ایرانی را به رخ می‌کشد و با کاشی کاری‌های زیبایی مزین شده است. در گذشته بانگ موذن مسجد از این گل‌دسته‌ها، نمازگزاران را به راز و نیاز فرا می‌خواند.
سقف ایوان‌های مسجد جامع دزفول نیز گنبدی شکل بوده و از آجر هستند. از دیگر بخش‌های این مسجد، شوادانی عمیق است که ۲۵ پله و اتاق‌های کوچکی وسط پلکان دارد که در نداشته و در اصلاح به آن‌ها «کت» گفته می‌شود. برای تهویه هوای شوادان مسجد جامع دزفول دو روزنه وجود دارد که از ویژگی‌های معماری دزفول در بناهای تاریخی و بافت قدیم این شهر به‌شمار می‌رود. در زبان محلی دزفولی آن‌ها را «دریزه» می‌نامند.
مسجد جامع دزفول از زمان جنگ تاکنون
این مسجد در دوره‌های مختلف تکامل یافت و در هنگام جنگ نیز قسمتی از آن مورد اصابت موشک قرار گرفت و تخریب شد. البته در همان زمان دوباره بازسازی شد.
در قسمت‌های مختلف نیز بخش‌های گوناگونی به این مسجد الحاق گردیده است. از جمله دخل و تصرفات انجام شده، تغییر نمای بیرونی قدیمی مسجد و اجرای نمای آجری جدید و همچنین اجرای نیمه کاره مقرنس در ورودی اصلی بنا، نصب آزاره‌های سنگی جدید و سکوسازی نیز اصالت بنا را خدشه‌دار کرده است.
این بنا دارای یک گنبد زیبا و دو مناره در جلو شبستان‌ها و در وسط محور محراب است. این بنا یک شوادان نسبتا بزرگ وعمیق دارد که ورودی آن در وسط صحن مسجد است.
شوادون
در زمان قدیم که تابستان‌ها هوا گرم‌تر بود و نماز جماعت ظهر و عصر را در مسجد برگزار می‌کردند، دمای هوا در زیرزمین‌های سنتی دزفول (شوادون) نسبت به سطح زمین اختلافی در حدود 30 درجه داشت. به‌همین دلیل در اکثر بناها و خانه‌های سنتی این شهر از شوادون‌های دست‌کند و سنگی در عمق زمین، استفاده می‌شد.
لازم به ذکر است که در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، شوادون‌ها نقش عمده‌ای در مقاومت مردم داشته‌اند. عمق زیاد و استحکام آن‌ها باعث شد که مساجد به‌عنوان پناهگاه و محل امنی برای پایگاه‌های مقاومت بسیج مورد استفاده قرار گیرند.
غریب خانه، هسته اولیه مسجد
در طرف شرقی حیاط مسجد، شبستان درازی به طول 14 متر و عرض 6 متر قرار دارد. این شبستان را غریب خانه می‌نامند؛ اما خیلی وقت است که فقط در ایام زمستان از آن استفاده می‌شود. در تعمیر اخیر مسجد جامع دزفول قسمتی از آن‌را مجزا کرده و جهت انبار از آن استفاده می‌شود. کهنگی این شبستان و کیفیت ساختمانی آن به‌خوبی نشان می‌دهد که به یقین قدیمی‌ترین قسمت مسجد است. به این معنی که به احتمال زیاد در قرن سوم یا چهارم هجری این شبستان را ساخته‌اند.
چطور به مسجد جامع دزفول برویم؟
برای رفتن به دزفول می‌توانیم از چهار گزینه استفاده کنیم. ارزان‌ترین آن‌ها استفاده از خودروی شخصی یا اتوبوس بوده و گران‌ترین آن‌ها سفر با هواپیما است؛ اما ایمن‌ترین گزینه برای سفر، تهیه بلیت قطار است. برای سفر با قطار باید بلیط تهران-اهواز تهیه کنید. گفتنی است که دزفول ایستگاه راه آهن ندارد و برای رفتن به این شهر باید در ایستگاه اندیمشک پیاده شوید و از آنجا به دزفول بروید.
اقامت در دزفول
برای اقامت در دزفول می‌توانید از مهمان‌سرا روناش واقع در جاده ساحلی، هتل جهانگردی و هتل دز واقع در کوی سوم شعبان دزفول، استفاده کنید.
هتل جهانگردی بین مراکز اقامتی دزفول، هتلی سه ستاره است. این هتل از مراکز اقامتی خوب دزفول بوده و پارکینگ اختصاصی و رستوران هم دارد.
اقامتگاه بومگردی نزدیک دزفول وجود ندارد. بنابراین به جز هتل می‌توانید روی امکاناتی از قبیل خانه معلم و واحدهای شخصی اجاره‌ای حساب باز کنید.
