خوشنویسی هنری شاخص و ماندگار است، به‌ویژه در دین اسلام و برخی آن را «آواز خط» می‌نامند. این هنر بیش از هزار سال است که در کشور ما جایگاهی ویژه داشته است. از سال ۱۳۹۶ موزه‌ای با این عنوان، در خانه‌ای تاریخی با خرید و جمع‌آوری صدها اثر گران‌بها برپا شده است. این موزه، سند هویت تاریخ هنر ایران محسوب می‌شود. در این مطلب از نابرو با ما همراه باشید تا با این جای تماشایی و ارزشمند یعنی موزه خوشنویسی ایران از جاذبه‌های تهران بیشتر آشنا شویم.
شرحی مختصر از مکان تاریخی موزه خوشنویسی
این عمارت زیبا متعلق به غلامرضا فولادوند بوده است، حقوقدان و نماینده دو دوره مجلس شوراى ملى ایران در سال‌هاى ۱۳۲۶ تا ١٣٣٠. مکان این عمارت که هم‌اکنون با نام فولادوند شناخته می‌شود، در آن زمان از محله‌هاى اعیان‌نشین تهران به شمار می‌رفت.
بنای ساده و درعینِ‌حال تماشاییِ عمارت، در دهه ۲۰ و ۳۰ هم‌جوار کنسولگرى مصر ساخته شد. کوشک فولادوند مرکز باغ قرار گرفته است. پس از انقلاب اسلامی، این مکان سال‌ها محل سکونت خانواده فولادوند بود و پس از آن به‌سبب عدم رسیدگی به بنا، متروکه شد.
البته لازم به ذکر است این بنا گاهی مکان فیلم‌برداری فیلم‌ها و سریال‌هایی چون «یک تکه زمین» و «روزهای انقلاب» شده است. سرانجام در سال ١٣٩۵، این منزل تاریخی به‌همت سازمان زیباسازىِ شهردارى تهران برای بازسازی و مرمت و احیا خریدارى شد تا برای امور فرهنگى‌هنری تبدیل به احسن شده و مورداستفاده قرار گیرد.
این بازسازی با هدف حفظ اصالت بنا انجام شد. سبک معماری این مکان کاملا مناسبِ موزه خوشنویسی بود؛ معماری خانه فولادوند به‌سبک معماری دوران پهلویِ اول و بسیار انعطاف‌پذیر بود، بنابراین برای مرمت و احیایِ بنا مشکلی وجود نداشت؛ اما چون تعداد آثارِ نفیسِ خوشنویسی برای نمایش بسیار بود، برای گسترش زیربنا، دو ساختمانِ دیگر نیز جداگانه با نمایِ تمام‌شیشه‌ای در حیاط ساخته و به بنا افزوده شدند.
مجموعه موزه خوشنویسی آن‌چنان وسیع نبود؛ ولی تمام زیرساخت‌هایِ لازم برای تبدیل به موزه در نظر گرفته شدند، همچون اتاق‌ها و بخش‌های متعدد و متنوع، گالری، فروشگاه و کافه. این طراحی‌ها و برنامه‌ریزی‌ها و آثار نفیس موجب شدند که در موزه فضایی مناسب برای استادان این هنر و عموم مردم ایجاد شود. سرانجام در ۲۸ مرداد سال ۱۳۹۶ موزه خوشنویسیِ ایران افتتاح شد.
تاسیس موزه خوشنویسی ایران
تاسیس موزه خوشنویسی به سال ۱۳۹۱ و پس از بازگشاییِ موزه مکتب کمال‌الملک بازمی‌گردد. این موزه موردتوجه و استقبال هنرمندان و دوستداران هنر قرار گرفت. در این زمان به‌خاطر فعالیت کشورهای منطقه و خرید آثار ارزشمند خطی و خروج آن‌ها از کشور، پیشنهادهایی از طرف هنرمندان مطرح شد.
این افراد خواهان فعالیت‌هایی مشابه بودند تا از خروج آثارِ فاخر از کشور جلوگیری شود و در مکانی شایسته نگهداری شوند. همچنین در این اثنا کشف نسخه‌های خطی و قطعاتی از خوشنویسان نامدار و گمنام نیز باعث شد ضرورت پیدایش موزه‌ای دیگر در حوزه هنر مطرح شود.
در سال ۱۳۹۳ سازمان زیباسازی شهر تهران چند مکان تاریخی را خرید. یکی از این مکان‌ها منزل غلامرضا فولادوند بود که به‌خاطر معماری منحصربه‌فردش بسیار موردتوجه قرار گرفت. درباره تعیین کاربری این عمارت بحث شد، ولی به‌علت کم‌بودن فضایِ داخل عمارت و محدودبودن فضایِ نمایشگاهی برای تردد، برای موزه خوشنویسی مناسب نبود.
درنهایت با پیشنهاد افزودن بنایِ جدید به محوطه، در تابستان سال ۱۳۹۴ این مکان برای موزه خوشنویسی در نظر گرفته شد. هم‌زمان با دستور ساخت بنای جدید، مرمت و احیایِ بنای قدیمی، سازمان زیباسازی تهران با بهره‌گیری از کارشناسان خبره، صدها اثر نفیس و ارزنده نسخه‌های خطی خوشنویسان مختلف و ادوات خوشنویسی را خرید و جمع‌آوری کرد. همچنین فراخوانی برای خرید آثار خوشنویسی مجموعه‌داران داده شد. سرانجام در مرداد سال ۹۶، شهردار تهران این موزه را با بیش از ۲۰۰ اثر کم‌نظیر و نایاب افتتاح کرد و موزه خوشنویسی در اختیار بازدیدکنندگان و علاقه‌مندان قرار گرفت.
گشتی کوتاه در موزه خوشنویسی ایران
وقتی ابتدای خیابان شریعتی به‌سمت موزه در حرکت هستید، می‌توانید تعدادی خانه تاریخیِ متروکه را در اطراف ببینید. اندکی بالاتر از پیچ شمیران خانه فولادوند را انتهای کوچه‌ای بن‌بست می‌بینید که به‌نام ایشان نام‌گذاری شده است.
کاشی‌هایِ تزیین‌شده با خطوط نستعلیق، در دیوارهایِ این بنایِ آجری به کار رفته‌اند. عمارتِ اصلی و حیاط انتهایی، سمت راست محوطه موزه قرار گرفته‌اند. در اصلیِ موزه قسمت جنوبیِ عمارت تعبیه شده و با بالارفتن از چند پله وارد خانه فولادوند می‌شوید.
طراحیِ فوق‌العاده موزه خوشنویسی و بازسازیِ ماهرانه آن نظر شما را جلب می‌کند. استفاده از رنگ‌های خاص و متفاوت و نورپردازیِ ویژه، آثار فاخر و نادر موزه را چشمگیرتر کرده است. سمت چپ، محل استقرار متصدی و کارمند موزه است.
پیش از بازدید می‌توانید وسایلتان را در قفسه‌های تعبیه‌شده، قرار دهید. طبقه اول از چند تالار تودرتو تشکیل شده است. قسمتی از تالار انتهایی به‌تازگی با نمایِ شیشهای احداث شده است. در سالن اصلی ستون‌های استوانه‌ای قرار دارند و محیط موزه بدون تزیینات داخلی در نظر گرفته شده است. آثار به‌صورت تابلو روی دیوار و داخل محفظه‌هایی شیشهای نگهداری می‌شوند.
آثار و محیط طبقه دوم موزه خوشنویسی
پس از مشاهده طبقه اول، می‌توانید با آسانسور به طبقه دوم بروید. هرچند ترجیح بر این است که از پله‌های زیبایِ عمارت به طبقه دوم بروید، پله‌هایی که مزین به پنجره‌ها و تابش‌بندهایِ چوبی هستند و با انحنایی زیبا به طبقه دوم می‌رسند. در طبقه دوم نیز چندین اتاق تودرتو برای نمایش آثار در نظر گرفته شده است.
ادامه ستون‌های طبقه اول در این طبقه به سقف متصل است و به‌صورت طاق به‌زیبایی به یکدیگر متصل شده‌اند. اتاق‌ها و بخش‌های اداریِ موزه در این قسمت قرار دارند. در تمام فضای مجموعه، موسیقی سنتی متناسب با حال‌وهوای موزه خوشنویسی پخش می‌شود.
همچنین در جای‌جایِ مجموعه صندلی‌هایی مبلی برای استراحت بازدیدکنندگان و مشاهده آثار در نظر گرفته شده است. پس از خروج از ساختمانِ موزه، یکی از آثارِ موزه که نقاشی‌خط نامیده می‌شود و طرحی از سیمرغ است، رویِ دیوارِ مرتفعِ مقابل در ابعاد بسیار بزرگ نقاشی شده است.
با حرکت در سمت چپ، به‌طرف دیگر ساختمان موزه خوشنویسی دسترسی پیدا می‌کنید. در این قسمت از کنار سازه‌ای شیشهای عبور می‌کنید که به‌عنوان کافه استفاده می‌شود. سپس حیاطِ زیبایِ عمارت قرار دارد که در گذشته باغی کوچک محسوب می‌شد.
نمایِ اصلیِ عمارت معماریِ تماشایی نیم‌دایره‌ای دارد، با ایوانی که روی چند ستون استوار است. در سراسر انتهایِ حیاط نیز مطابق نمایِ اصلی، سه طبقه سکویِ نیم‌دایره قرار دارد. بالایِ تمام این محوطه، میزها و صندلی‌های چوبیِ کافه چیده شده که به داخل کافه کشیده می‌شوند.
عمارت و سازه‌ها، همگی مقداری از سطح حیاط بالاتر هستند و به‌سبک کوشک در وسط باغ طراحی شده‌اند. این مجموعه یک مرکز فرهنگیِ کوچک و جذاب است که شامل تالار نشست‌ها با گنجایش ۴۰ نفر، فضای باز برای همایش‌ها، کتابخانه تخصصی خوشنویسی، اتاق نگهبانی و کافه است.
این مجموعه محلی مناسب برای برگزاری نشست‌های علمی، رونمایی کتاب، نمایشگاه و دیدارهای متخصصان و صاحب‌نظران است.
آثار بی‌نظیر و استادان موزه خوشنویسی ایران
خوشنویسی یکی از هنرهای شاخص اسلامی و هنر اول و ملی ایران است که قدمتی بیش از ۱۵۰۰ سال دارد. آثار خریداری‌شده و اهدایی در این زمینه، بیش از هزار اثر بودند اما به‌علت نبود فضایِ کافی در موزه خوشنویسی تنها ۲۰۰ اثر به نمایش درآمده است.
این آثار شامل قطعات خوشنویسی، نسخه‌های خطی، مرقّع، طومار، قلمدان، قلم‌تراش و دیگر ادوات خوشنویسی و نیز مهر و انگشترِ منقّش است که به خطوط کوفی، نسخ، ثلث، ریحان، رقاع، تعلیق، نستعلیق و شکسته‌نستعلیق نوشته شده‌اند.
این آثار متعلق به قرن سوم و چهارم تا دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی است و شامل آثاری از استادان نامدار، گمنام و ناشناخته خوشنویسی می‌شود. هم‌اکنون آثار خوشنویسانی بزرگ در معرض دید علاقه‌مندان قرار داده شده، استادانی مانند محمدحسین عطارچیان، علی راهجیری، کیخسرو خروش، عبدالصمد صمدی، غلامحسین امیرخانی، محمد سلحشور، عباس اخوین و… . آثار موجود در مخزن موزه نیز به‌تدریج جا‌به‌جا و به نمایش گذاشته می‌شوند.
قدیمی‌ترین اثر موزه خوشنویسی صفحه‌ای از قرآن کریم است که با خط کوفی روی پوست نوشته شده است. این اثر که کاتبش نامشخص است و نمی‌توان برایِ آن قیمتی درنظر گرفت، به‌صورت پنج‌سطری نوشته شده که در دنیا نایاب است.
آدرس و زمان بازدید از موزه خوشنویسی ایران
موزه خوشنویسی در خیابان انقلاب، حدفاصل میدان امام‌حسین و میدان فردوسی، ابتدای خیابان شریعتی، نرسیده به چهارراه حقوقی، انتهای بن‌بست فولادوند، پلاک هشت واقع شده است. زمان بازدید از موزه خوشنویسی، به غیر از ایام تعطیل، روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۹ تا ۱۶ است و روزهای پنجشنبه نیز از ساعت ۹ تا ۱۳ میزبان بازدیدکنندگان است.
تلفن‌های موزه: ۷۵_۹۶۰۴۴۰۷۱ – ۰۲۱
۷۷۶۲۵۷۶۴ – ۰۲۱ و ۷۷۶۲۴۷۳۴ – ۰۲۱
دسترسی به موزه با وسایل نقلیه عمومی
برای دسترسی به این موزه می‌توانید با خطوط یک و چهارِ مترو به ایستگاه «دروازه دولت» بروید و خیابان انقلاب را مقداری به‌سمت شرق قدم بزنید تا به ابتدای خیابان شریعتی برسید.
همچنین می‌توانید سوار اتوبوس‌های تندروی خط پایانه آزادی به چهارراه تهرانپارس شوید و در ایستگاه شریعتی پیاده شوید. سپس خیابان شریعتی را اندکی طی کنید تا در سمت شرقیِ خیابان، به بن‌بست فولادوند برسید. موزه خوشنویسی در انتهای بن‌بست مشخص است. همچنین از شمال شهر می‌توانید با استفاده از خط میدان قدس به پیچ شمیران، در ایستگاه انتهایی پیچ شمیران پیاده شوید. این ایستگاه پایین‌تر از بن‌بست فولادوند قرار دارد.
دسترسی به موزه با وسیله نقلیه شخصی
برای دسترسی به موزه خوشنویسی می‌توانید از شمال شهر و بزرگراه صیادشیرازی به میدان سپاه برسید. با گذر از میدان در همان امتداد، از کنار پل‌چوبی وارد شرق‌به‌غربِ خیابان انقلاب شده و اندکی جلوتر وارد خیابان شریعتی شوید. همچنین می‌توانید انتهای بزرگراه مدرس به میدان هفت تیر بروید و از دوربرگردان وارد جنوب‌به‌شمال خیابان مفتح شوید.
کمی جلوتر، با حرکت در سمت راست، وارد خیابان بهارِ شیراز می‌شوید و این خیابان را تا انتها طی می‌کنید تا به خیابان شریعتی برسید. با حرکت به‌سمت جنوبِ خیابان شریعتی و عبور از تقاطع خیابان طالقانی، بن‌بست فولادوند نرسیده به خیابان انقلاب در شرق خیابان قرار گرفته است.
از جنوب شهر نیز از بزرگراه امام علی می‌توانید مقداری پس از عبور از زیرگذر خیابان دماوند، از دوربرگردان وارد شمال‌به‌جنوبِ بزرگراه شوید. سپس اندکی جلوتر با حرکت از سمت راست، وارد خیابان دماوند شوید و با عبور از زیرگذر میدان امام‌حسین (ع)، وارد خیابان انقلاب و سپس خیابان شریعتی شوید. بن‌بست فولادوند در ابتدای این خیابان و موزه خوشنویسی ایران در انتهایِ این بن‌بست قرار گرفته است.
