موزه کودکی ایرانک، موزه‌ای خصوصی است که نتیجه نزدیک به 20 سال تحقیق در زمینه تاریخ ادبیات کودک است. این موزه اکنون در ساختمان گنجینه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، با همکاری فعالان و قصه‌گویان مشهور در حوزه کودک، به فعالیت می‌پردازد. موزه کودکی ایرانک تمام گروه‌های سنی را با خود هم‌سو می‌کند و علاوه‌بر کودکان، والدین را هم به دوران کودکی می‌برد. همچنین این موزه اهمیت تاریخ و فرهنگ کودکی را از هزاران سال قبل تا امروز روایت می‌کند. در این موزه کودکان در کنار والدین و بزرگ‌ترها، به‌شکل موزیکال و داستانی درگیر روایت‌ها، قصه‌ها، بازی‌ها و نمایش‌ها می‌شوند، از گذر تاریخ عبور می‌کنند و یاد می‌گیرند و بهره می‌برند. در این مطلب از نابرو با من همراه باشید تا با این محیط جذاب و فرهنگی و دیدنی تهران بیشتر آشنا شویم.
در موزه کودکی چه می‌گذرد؟
موزه کودکی ایرانک مکانی هیجان‌انگیز برای کسب تجربه‌ای جدید ویژه بزرگ‌سالان و کودکان است. این مکان تنها برای بازدید از وسایل قدیمی دایر نشده است؛ هدف موزه ایجاد محیطی با اتفاقات جدید برای کودکان امروز و کودکان دیروز است. این مجموعه می‌خواهد توسط روایت‌ها، داستان‌‌ها، نمایش‌ها و بازی‌ها، فضایی برای کودکی‌کردن و کودک‌بودن را فراهم سازد تا افراد بیشتر در ارتباط باهم قرار گیرند و تجربه‌های مشترک جدیدی را باهم رقم بزنند. همچنین شناخت شخصیت‌های برجسته و زنده‌نگه‌داشتن یادشان، در مقابل تلاش‌های بسیاری که برای بالا‌بردن سطح ادبیات و فرهنگ کودک و پرورش این نسل آینده‌ساز انجام داده‌اند، از دیگر اهدافی است که این موزه دنبال می‌کند.
هدف از تشکیل موزه کودکی ایرانک
موزه از سال ۱۳۸۵ شروع به تحقیق درباره دوران کودکی کرد. باتوجه‌به تنوع موضوعی گوناگون در این حوزه، جمع‌آوری اطلاعات با مشکل روبه‌رو بود؛ به‌خصوص که فراتر از ادبیات، هدف این بود که مشخص شود دوره کودکی در ایران به چه صورت بوده است و کودکان از چه جایگاهی برخوردار بوده‌اند؛ سوال‌هایی از قبیل کودکان چه می‌پوشیدند، با چه وسیله‌ای بازی می‌کردند، چه بیماری‌هایی داشتند و چطور این بیماری‌ها درمان می‌شدند، یا این که کودکان از چه حقوقی برخوردار بودند و تفرجگاهشان کجا بوده، در این مطالعه مطرح بودند.
نتایج به‌دست‌آمده از تحقیقات
در این جست‌وجوها به مستنداتی رسیدند و کتابهای ارزشمندی جمع شد. در این پژوهش محققان متوجه شدند چیزهایی که مربوط به زندگی کودکان بوده است، خیلی راحت در حال از بین رفتنند؛ بنابراین تصمیم بر این شد که با هشدارها و اطلاع‌رسانی مردم را متوجه کنیم که باید مواظب یادگارها و یادمان‌های دوران کودکی‌مان باشیم و با هر اسباب‌کشی یا جابه‌جایی آن‌ها را دور نریزیم.
آن‌ها وقتی کنار یکدیگر قرار می‌گیرند، یک ظرفیت اطلاعاتی به حساب می‌آیند و حیف است در تاریخ گم بشوند و از بین بروند. این کار مجموعه باعث شد خانواده‌ها متوجه بشوند که بسیاری از وسایل باارزش دوران کودکی‌شان وجود دارد که برای خیلی از افراد ارزشمند هستند و علاوه‌بر خودشان، آن‌ها نیز از تجدید خاطره با این وسایل لذت می‌برند.
با برگزاری این موزه، ۲۲۰۰۰ وسیله اطلاعاتی شامل سند‌ها، کتاب‌ها، عکس‌ها، نوشت‌افزارها، لباس‌ها، اسباب‌بازی‌ها و بسیاری از وسایلی که متعلق به کودکان‌اند جمع‌آوری شدند. چیزی در حدود ۸۰ درصد این وسایل اهدایی‌‌اند. با برپایی این موزه، توجه به میراث کودکی بسیار افزایش پیدا کرد و اکنون والدین و فرزندانشان می‌توانند کنار هم از این موزه بهره و لذت ببرند.
فضای داخلی موزه
بعد از ورود به داخل موزه با خوش‌آمدگویی گرم کارمندان روبه‌رو می‌شوید. با پرداخت مبلغ 20 هزار تومان می‌توانید بلیت تهیه کنید (علت قیمت بالای بلیت موزه، خصوصی‌بودن آن است). اگر همراه با کودکتان به موزه بروید، از شما دعوت می‌کنند به والدین و کودکان دیگر ملحق شوید تا کنار یکدیگر و با همراهی کارمندان متخصص در زمینه کودک، به‌طور موزیکال و داستانی، درگیر روایت‌ها و قصه‌های شیرین و آموزنده، همراه با بازی‌ها و نمایش‌ها شوید. در غیر این صورت، یکی از کارمندان کنار شماست و باحوصله برای شما از 4000 سال پیش تا امروز را روایت می‌کند.
دفترهای مشق چهارهزارساله!
در نقطه ابتدایی، با مولاژ یا همان ماکت لوح‌های مشق، که از روی نسخه اصلی آن‌ها ساخته شده‌اند و هم‌اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می‌شوند، مواجه می‌شوید. این لوح‌ها دفترهای مشق کودکان در حدود 4000 سال پیش‌اند که با خط فارسی باستان یا همان خط میخی روی آن‌ها جملاتی نظیر «مرد دانا»، «تو مرد دانا» و «مرد دانای کوچک» نوشته شده‌اند. این لوح‌ها نمونه‌ای از نوشتار نوآموزان آن دوره به شمار می‌روند.
اسباب‌بازی‌های ماقبل تاریخ!
در ادامه با سنگ‌نگاره‌هایی با تصاویر کودکان، وسایل بازی کودکان نظیر سوت‌سوتک‌ها، جغجغه‌ها، پیکرک‌های حیوانات مختلف که برای بازی کودکان ساخته شده‌اند و قبرهای کشف‌شده کودکان با قدمتی 3000ساله آشنا می‌شوید. وسایلی برای نگهداری نوزادان و کودکان آن زمان، همچون شیرمکی با قدمت بسیار زیاد، نمونه‌هایی‌اند که نحوه زندگی کودکان سرزمینمان در گذشته را نشان می‌دهند.
» که از کهن‌ترین متن‌های ادبی کودکان ایران است و قدمتی 3000ساله دارد، در این قسمت روایت شده است. این‌ها همه‌وهمه نخستین نشانه‌های تاریخ و فرهنگ کودکی در کشورمان است.
کودکان دوران قاجار و پهلوی
در ادامه بازدیدتان با روایت‌های کودک در متن‌های حماسی و اسطوره‌ای مانند نقش کودک در شاهنامه، متن‌هایی برجسته مانند روایت موش و گربه و دوره‌های میانی تاریخ آشنا می‌شوید. وسایل نگهداری کودکان در گهواره‌های آن دوران، اشیای مربوط به زندگی کودکان، وسایل خواب، وسایل تغذیه و وسایل بهداشتی، که از قدمت بالایی برخوردارند، به نمایش گذاشته شده‌اند. همچنین چگونگی زندگی و پوشاک کودکان در دوره‌های قاجاریه و پهلوی از بخش‌های دیگر این موزه به شمار می‌آیند.
مکتب‌خانه‌ها
جلوتر به بخش فرهنگ مکتب‌خانه‌ای می‌رسیم؛ جایی که بخشی از فرهنگ اسلامی آموزش سواد پایه بود. مکتب‌خانه‌ها ابتدا درون مساجد بر پا می‌شدند تا علم قرایت که ویژه خواندن قرآن بود، به کودکان آموزش داده شوند. رفته‌رفته و به‌همت بزرگان، دل‌سوزان و پیش‌گامان علم و سوادآموزی نظیر میرزا حسن تبریزی معروف به رشدیه، نظام آموزش نو پایه‌گذاری و روند نوگرایی در آموزش و پرورش پی‌ریزی شد.
در این قسمت، کتابهای تدریس‌شده چند100ساله، بیش از ۳۵۰ دفتر مشق چند100ساله، وسایل متنوع نوشتاری، وسایل مکتب‌خانه‌ها تا مدارس‌های اولیه و عکس‌های مدارس آن دوره، به‌صورت زیبایی کنار هم نگهداری شده‌اند. در این قسمت، کلاس درس کوچکی که تداعی‌گر کلاس‌های گذشته است، ساخته شده است.
وسایل و اسباب بازی‌های اهدایی
کارمند موزه باجزییات، قسمت‌به‌قسمت برای شما توضیحات مربوطه را ارایه می‌دهد. در ادامه با عکس‌ها، متن‌ها، اسباب بازی‌ها شامل عروسک‌ها، ماشین‌ها، ترن‌ها، هواپیما‌ها، اسباب بازی‌های جنگی، بازی‌های فکری‑آموزشی، اشیا مربوط به زندگی کودکان، وسایل خواب، وسایل تغذیه، وسایل بهداشتی، زیورآلات و پوشاک، ابزارهای آموزش و پرورش و وسایلی دیگر که بسیار باسلیقه و تمیز نگه داشته و به موزه اهدا شده‌اند آشنا می‌شوید.
ازجمله آن‌ها می‌توان به عروسک‌های خانواده قاسملو، که از دوره مظفرالدین‌شاه به جای مانده‌اند و عروسک‌های خانواده ملک‌مطیعی که بیشتر از 10 کارتن مملو از اسباب‌بازی‌های دوران کودکی ایشان از کشورهای مختلف جهان هستند اشاره کرد.
زنده‌یاد مهدی آذریزدی و شورای کتاب کودک
مجموعه اهدایی مهدی آذریزدی شامل بیش از ۱۰۵ کتاب مکتب‌خانه‌ای و چاپ سنگی قدیمی و باارزش است که نتیجه سال‌ها جمع‌آوری او و بسیاری افراد دیگر است و باعث شده‌اند گستره مطالعاتی در این حوزه بیشتر و بهتر شود.
در ادامه با پایه‌گذاران شورای کتاب کودک و نویسندگان پیش‌گام فرهنگ کودکی و کسانی که در این حوزه کار کرده‌اند نظیر توران میرهادی، عباس یمینی شریف، لیلی آهی، توران دخت اشتیاقی و بسیاری از چهره‌های تابناک فرهنگ کودکی آشنا می‌شوید؛ همچنین چهره‌هایی چون مهرانگیز منوچهریان که از نخستین زنان حقوق‌دان بود و برای دفاع از حقوق کودکان برخاست.
نشریات کودکان و عروسک های نمایشی
جلوتر با پیشینه نشریات کودکان نظیر مجله ادب، علم و تربیت، علم و اخلاق مواجه می‌شوید که ازجمله نخستین نشریانی بودند که بیش از 100 سال پیش برای کودکان منتشر می‌شده‌اند. در قسمتی از موزه، نمایش‌های سنتی ایران و عروسک‌های آن‌ها قرار دارند. نمایش سایه همیشه و برای همه بر پا می‌شود تا مخاطبان بزرگسال و کودک را همزمان درگیر روزگار کودکی کند. قسمتی از این عروسک‌های نمایشی و دست‌ساز متعلق به «محبوب نورصالحی» فعال حوزه کودک است که به موزه کودکی ایرانک اهدا کرده است.
آهنگ‌های خاطره‌انگیز!
همچنین در موزه آهنگ‌های زیبای ثمین باغچه بان فرزند جبار باغچه بان، برای کودکان اجرا می‌شود و حس‌وحال خوبی به شما دست خواهد داد. ثمین در هنرستان عالی موسیقی تحصیل کرد و مثل پدرش، که اولین کودکستان ایران را تاسیس کرد و نقش پررنگی در حوزه کودک داشت، در این حوزه مشغول بود و آهنگ‌های بسیاری برای کودکان ساخت که مربیان مهربان مجموعه آن‌ها را برای کودکان به‌شکل موزیکال می‌خوانند. این آهنگ‌ها بسیار شنیدنی‌اند.
برنامه‌ریزی و مدیریت دقیق
برای تمام مدتی که در موزه کودکی ایرانک هستید، مربیان مجموعه برای شما و فرزندانتان برنامه‌ریزی دارند و با نظمی دقیق، روایت‌ها و داستان‌های شیرین ادبیات کهن ایران زمین را بازگو می‌کنند. هرچه در مسیر موزه جلوتر می‌رویم، تاریخ نیز که با کتیبه‌های سنگی و دفتر مشق کودکان و اسباب‌بازی‌های آنان در 4000 سال پیش آغاز شد به دوران اخیر نزدیک و نزدیک‌تر می‌شود تا در نهایت به نقطه ابتدایی باز‌می‌گردد.
موزه مجازی و پایگاه داده‌های موزه کودکی ایرانک
در اوایل دهه 90، ایرانک به دو بخش «پایگاه داده‌ها» و «موزه مجازی» تقسیم شد. هدف از ایجاد بخش اول، دستیابی دانشجویان، استادان، نویسندگان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به اطلاعات بود. بخش دوم با همت موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان ایجاد شد و در طول این سال‌ها و به‌یاری دوستداران و پشتیبانان توانسته است شمار چشمگیری از اسناد و پژوهش‌هایی که از سال ۱۳۷۵ از دوره باستان تا امروز به دست آمده‌اند گردآوری کند.
هدف از این گردآوری، نمایش این آثار ارزشمند به جامعه دوستدار کودکی بود تا ارزش این منابع و اسناد را دریابند و به‌درستی و در مکانی امن از آن‌ها نگهداری کنند تا مطالعات پژوهشی روی آن‌ها صورت پذیرد. این دو بخش در ارتباط باهم می‌توانند دنیای کودکی را بهتر به نمایش گذارند.
مسیرهای دسترسی به موزه
شما می‌توانید از سه طریق خود را به موزه برسانید: مسیر اول، بلوار میرداماد، نرسیده به میدان مادر، انتهای خیابان شهید بهزاد حصاری (رازان جنوبی)، طبقه اول، سالن گنجینه اسناد ملی ایران است. مسیر دوم، بزرگراه حقانی (شرق به غرب)، نبش خیابان کوشا، روبه‌روی ورزشگاه شهید کشوری، ساختمان آرشیو ملی، سالن گنجینه اسناد ملی. مسیر سوم، اگر قصد سفری ارزان و بدون آلوده‌کردن محیط‌زیست را دارید، می‌توانید در ایستگاه مترو میرداماد پیاده شوید و با 15 دقیقه پیاده‌روی از طریق آدرس‌های فوق خود را به موزه کودکی ایرانک برسانید.
تلفن مجموعه در صورت لزوم برای هماهنگی: ۰۹۳۰۳۹۹۵۰۷۲
