تماشای زندگی تاریخ‌سازان در خانه موزه های تهران

تهران را با تمام ترافیک و دود و آلودگی‌هایش نمی‌توان دوست نداشت. قلب این شهر بزرگ و شلوغ زیر پوسته مدرنیته‌ای که به رویش کشیده‌اند، هنوز به یاد گذشته‌ها می‌تپد. در هرکوچه پس‌کوچه‌اش که سرک بکشید، هنوز هم چندتایی خانه قدیمی پیدا می‌شود که پی‌هایش خسته‌اند و گردوغبار تمام این‌سال‌ها به روی آجرهایشان نشسته، اما همچنان استوار و پابرجا لابه‌لای ساختمان‌های مدرن و سربه‌فلک کشیده باوقار همچون شاهزادگان قاجاری نشسته‌اند. خانه موزه های تهران که از جاذبه‌های این‌کلان‌شهر محسوب می‌شوند و دست دلت را می‌گیرند و با خودشان به روزگاری دور می‌برند.

اگر دلداده‌ی خانه‌هایی با حوض فیروزه‌ای و گلدان شمعدانی هستید، اگر عمارت‌ها و قصه‌هایشان را دوست دارید؛ با ما همراه شوید تا خانه موزه های تهران را به شما معرفی کنیم.

1- خانه مقدم

خانه مقدم متعلق به یکی از درباریان قاجاری به نام محمدتقی‌خان احتساب‌الملک بوده که پس از فوت ایشان،پسرکوچکشان معروف به استاد مقدم به همراه همسر فرانسوی‌اش در این خانه ساکن شدند. اکنون این عمارت وقف دانشگاه تهران شده است.

استاد مقدم از اساتید برجسته‌ باستان‌شناسی در دانشگاه و از بنیان‌گذاران دانشکده‌ی هنر‌های زیبا دانشگاه تهران بوده‌اند و علاوه‌بر فعالیت‌های علمی علاقه‌مند به جمع‌آوری کلکسیون‌های آثار باستانی‌ بودند. آثاری همچون؛ کاشی، قطعات سنگی تراشیده شده و غیره را که با الهام از فضاهای سنتی ـ تاریخی به نحو چشمگیری در جای جای این عمارت قدیمی نصب و برخی دیگر مانند کلکسیون پارچه، چپق و قلیان، سفالینه، شیشه، تابلو نقاشی، مسکوکات، مهرها و اسناد تاریخی و غیره را با نظم و ترتیب خاصی در خانه پدری نگهداری می‌کردند.

استاد مقدم در طراحی قسمت‌های مختلف خانه سبک‌های معماری ملل مختلف را به کار گرفته‌اند تا امروز ما در یکی از خیابان‌های تهران،خانه‌ای سراسر شکوه و زیبایی داشته باشیم. خانه‌ای که ایوانش مزین به کاشی‌هایی به جامانده از دوران زندیه و قاجاریه است، حیاط اصلی‌اش در دل خود استخری به سبک آب‌نماهای الحمرا (در اسپانیا) دارد و برای طرح‌واره‌ی اصلی ساختمان، از باغ‌های ایرانی الگوپرداری شده. درحیاط اندرونی‌اش ایوانی با سرستون‌های گچ‌بری شده جا‌خوش کرده است و حیاط بیرونی‌اش را یک باغچه به سبک باغچه‌های ژاپنی مزین کرده است. خانه‌ای که پنجره‌هایش را شیشه‌های رنگی ایرانی دربرگرفته و هرگوشه‌اش را با آثار به جا مانده از گذشتگان تزیین کرده‌اند.

آدرس: شیخ هادی، جنب بانک ملت، پلاک 251

2- خانه کاظمی

خانه کاظمی یکی‌دیگر از خانه موزه های تهران از دوران قاجار است که درابتدا به فردی با نام سید کاظم که وزیر دواب (حسابرسی) ناصری بوده، تعلق داشته است.

خانه کاظمی در بخش اصلی ساختمان ۵/۱ متر بالاتر از سطح زمین ساخته شده و در زیر بنای شاه نشین، زیرزمینی آکنده از هنر آجرکاری نهفته است. در حیاط این مجموعه که بایستید اطرافتان را دیوارهایی تزیین شده با آجرکاری و اندود گچ فرا گرفته است و زیبایی بادگیرها و تزیینات بیرونی و نمای‌آجری و پنجره‌های ارسی این ساختمان شما را شگفت زده خواهد کرد. پا به داخل مجموعه که بگذارید خواهید دید، معمار با طراحی و تزیین ارسی‌ها اوج هنرش را به نمایش گذاشته است.

خانه کاظمی اکنون با کاربری موزه قدیم تهران در همسایگی امام زاده یحیی، شامل فضاهای زیر است:

• موزه مردم شناسی
• نگارخانه
• تماشاخانه
• تالار مشاهیر
• کتابخانه تخصصی تهرا‌ن‌شناسی

اگر مشتاق دیدن نقش‌بندی پنجره‌ها و شیشه‌های رنگی خانه کاظمی هستید یکی از همین عصرهای پاییزی به سراغش بروید.

آدرس: خیابان 15 خرداد شرقی، کوچه امامزاده یحیی، کوچه، ابوالقاسم، پلاک 66

3- موزه زمان

یکی دیگر از خانه‌های زیبای تهران، موزه زمان در خیابان زعفرانیه است. خانه‌ای متعلق به حسین خداداد یکی از بازرگانان دوره قاجاریه که همچون نگینی فیروزه‌ای در دل باغ سرسبز عمارت می‌درخشد.

از در ورودی باغ که وارد می‌شوید، از لابه‌لای شاخ و برگ سبز درختان پیر، عمارتی فیروزه‌ای که تمام پنجره‌هایش را گچ‌بری‌های برجسته سفید تنگ درآغوش گرفته‌اند، آهسته آهسته نمایان می‌شود. باهرقدم که نزدیک‌تر می‌روید احساس شکوه و جلال با صدای کافه معروف سمت چپ حیاط درهم می‌آمیزد.

خانه حسین خداداد 16 سال است که تبدیل به موزه ساعت شده و گویی زمان را در دل خودش متوقف کرده است. کافه‌ واقع درحیاط یکی از معروف‌ترین کافه های تهران است، که هرکسی حداقل یکبار باید صبحش را از آنجا آغاز کند. این کافه به شما تجربه‌ یک وعده صبحانه در باغ، با چشم‌انداز عمارتی زیبا و باشکوه را در کنار صدای پرندگان و شوق صبحگاهی طبیعت می‌دهد.

آدرس: تهران، خیابان زعفرانیه، نبش خیابان پرزین بغدادی

4- خانه دکتر حسابی

اگر به میدان تجریش بروید و به دنبال خیابان مقصود بیگی بگردید، در خیابان دکتر حسابی، ساختمانی نظر شما را به خود جلب می‌کند که تمام دیوارهایش از عکس‌ها و نوشته‌های چاپ شده روی دیوارها پوشیده است و وجود درهایی سبز رنگ که آرامش نهفته در آن فضا را چند برابر می‌کند. در چهار راهی در خیابان فرشته که به نام دکتر حسابی نام گذاری شده است این بنا را می‌بینید. شاید در نگاه اول فکرش را هم نکنید که در پشت این دیوارها چه چیزی در انتظارتان است اما با ورود به آن جا خواهید فهمید که همه چیز رنگ آرامش دارد. این خانه در دوره‌ی اول پهلوی به دست معماری روسی ساخته شده و پس از درگذشت دکترحسابی، مالکیت خانه به پسر ایشان رسیده است.

بخش‌هایی از خانه دکتر حسابی امروز تبدیل به موزه شده است و بازدیدش برای عموم مردم آزاد است و بخش‌هایی هم همچنان کاربری شخصی دارد و پسر ایشان در آن زندگی می‌کنند.

در این موزه روند زندگی شخصی و علمی دکتر حسابی را به نمایش گذاشته‌اند و سعی بر نشان دادن جزییات دلپذیری از زندگی پدر علم فیزیک ایران شده است. لوح تقدیرها، کتاب ها، وسایل شخصی همچون عینک‌ها و… به صورت کلکسیون جمع آوری شده و به نمایش گذاشته و البته با ورود به فضای حیاط خانه موزه دکتر حسابی گویی هیچ هیاهویی در بیرون از این در وجود نداشته است. آنقدر صدای پرندگان گوش‌نواز و آرایش گل‌ها چشم‌نواز است که جز آرامش چیزی در آن حیاط پیدا نمی‌شود.

آدرس: تهران، تجریش، خیابان مقصودبیک، خیابان دکتر پروفسور حسابی، پلاک ۸

5- خانه استاد صبا

در خیابان ظهیرالاسلام، به بن بست صبا که می‌رسید، یک ساختمان آجری ساده می‌بینید که روی بلندترین دیوارش کاشی کاری آبی رنگ کار شده و با خط خوش به رویش نوشته‌اند: موزه استاد ابولحسن صبا.

استاد ابولحسن صبا اولین کسی بود که صدای ویولن را به خدمت موسیقی ایرانی گرفتند. خانه ساده و دلنشین ایشان اگرچه باغ و عمارت مجلل و بزرگی نیست، اما خانه با صفایی است که یک حیاط مرکزی در دل خودش دارد و هفت نسل از خاندان صبا را در آغوش خود پرورش داده است. به همین جهت است که قدم گذاشتن به این خانه هرکسی را به وجد می‌آورد. از همان بدو ورود که آثار به جای مانده از زندگی شخصی استاد را به نمایش گذاشته‌اند تا سالن‌های بعدی که تمام سازهای استاد در آنجا قرار دارد و در بخش دوم کارهای دستی همسر استاد صبا که شامل مجموعه تندیس‌های مومی و لباس‌های محلی و سنتی ایران قدیم است را می‌بینید. در واقع بخش مجموعه خانم صبا مربوط به لباس اقوام مختلف ایران در ۹۰ عروسک خلاصه می‌شود که به‌عنوان اولین مجموعه‌ کامل مردم‌شناسی در ایران به شمار می‌رود.

درست است که امروز خانه‌ای ساکت در بن بست صبا تنها یادگار استاد است، اما نباید فراموش کرد روزگاری از همین خانه زیباترین و دلنشین‌ترین آواها و آهنگ‌ها بیرون می‌آمد. تا همین چندی پیش نیز، در زیرزمین این خانه اساتید بزرگ موسیقی ایران همچون استادان بنان، تجویدی، پایور، عبادی و… به شاگردان ممتاز، اصول موسیقی می‌آموختند. نباید فراموش کرد خانه موزه صبا که نبش بن‌بست صبا در خیابان ظهیرالاسلام در میان تعداد زیادی فروشگاه و مغازه کاغذفروشی همچنان پابرجاست، یادآور مردی است که موسیقی اصیل ایرانی وامدار خدمات ارزنده اوست

6- خانه سیمین و جلال

یکی از تازه نفس‌ترین خانه موزه‌های تهران، خانه سیمین و جلال است. خانه‌ای در بن‌بستی در خیابان دزاشیب که قبل‌ترها دوتن از مفاخر ادبیات ایران در آن زندگی می‌کردند. شاید به واسطه‌ داستان ساخت خانه هم باشد که امروز هنرمندان و جوانان زیادی هرروزه به این خانه سر می‌زنند. آن‌طور که پیداست وقتی سیمین در رشته‌ زیباشناسی دانشگاه استنفورد تحصیل می‌کرد، جلال تصمیم می‌گیرد زمینی را که در اراضی شمیرانات خریده بود، بسازد.

تمام مراحل ساخت خانه با مشارکت مستقیم خود جلال پیش رفته، و شاید دلیل عشق و احوال خوب این خانه همین است که آجر به آجرش را با عشق بنا نهاده‌اند. از نامه‌های به‌جا مانده پیداست که گاهی جلال از سختی و ملال ساخت خانه و دست‌های زخمی از برش سنگ و کار سخت برای سیمین نوشته است. یکی دیگر از جذابیت‌های این خانه این است که تمام چیدمان داخلی خانه به همان سبک و سیاقی که جلال و سیمین چیده بودند باقی‌مانده و دست نخورده است.

وقتی وارد حیاط این خانه می‎شوید مجسمه‌ای مومی از سیمین می‌بینید که روی صندلی چوبی، در ایوان نشسته است و گویی با نگاهش این جمله را تکرار می‌کند: «احمد نمرده و هنوز زنده است!» همان جمله‌ای که پس از مرگ جلال در کتابش به رشته تحریر دآورده است و مجسمه ی مومی جلال در نیم طبقه خانه، که فضای اختصاصی خودش بوده در حال تفکر عمیق برای خلق اثری جدید نشسته است و انگار همین‌حالا هم در آنجا حضور دارد.

این روزها خانه سیمین و جلال پاتوق شاعران، نویسندگان، هنرمندان و هنردوستان جوان است.

آدرس: تهران، دزاشیب، خیابان شهید رمضانی، کوچه رهبری، کوچه پسندیده، بن‌بست ارض، پلاک ۱

7- خانه موزه مدرس

این خانه در یکی از محله‌های منطقه عودلاجان تهران سالیان طولانی رها شده بود تا اینکه در سال ۱۳۹۳ توسط «حاج محمد انصاری» خریداری و پس از مرمت به عنوان «دارالقرآن و خانه موزه شهید مدرس» با هدف فعالیت‌های فرهنگی، پژوهشی و اجتماعی و نیز گردآوری مستندات موزه‌های مرتبط با شهید مدرس احیا شد.

در کاربری امروزه خانه علاوه‌بر بخش موزه و عمومی، بنیاد مدرس شناسی نیز به بخش‌های دیگر اضافه شده که محل نگهداری مستندات اصیل، کتاب‌ها، مقالات، پایان نامه و … پیرامون شهید آیت الله مدرس بوده که در خدمت پژوهشگران و علاقه‌مندان این شهید بزرگوار است.

آدرس: خیابان امیر کبیر شرقی (امین حضور)، کوچه شهید جاویدی (میرزا محمود وزیری)، بن بست مدرس (کوچه نصیرالدوله)

8- خانه دکتر شریعتی

ارزش این خانه برخلاف تمام مواردی که تا به اینجا معرفی کردیم هیچ ارتباطی با معماری و بنا ندارد. بلکه تنها ارزش های معنوی آن است که باعث شده ثبت آثار ملی شود.

خانه‌ دکتر شریعتی، خانه‌ای ساده و دلنشین که زندگی‌ای ملموس در تمام جزییاتش نهفته است. تمام اسباب و اثاثیه خانه با همان حالتی که دکتر در این خانه زندگی می‌کردند، نگهداری می‌شود.

و شاید بارزترین نشانه‌ یک زندگی ساده و به‌دور از تجملات، تشک و بالش‌هایی باشد که کنار میز‌کار استاد روی زمین پهن است و اطرافش پر از کتاب است.طوری که هر بازدیدکننده‌ای حس می کند همین چند دقیقه قبل دکتر شریعتی رفتند تا آشپزخانه و هر لحظه ممکن است برگردند.

دیدن فضایی که یکی از بزرگ‌ترین اندیشمندان ایران در آن نفس کشیده و راه رفته و در یکی از اتاق‌هایش مشغول نوشتن بزرگ‌ترین کتاب‌های فلسفه شده، قطعا خالی از لطف نیست.

آدرس: خیابان جمال‌زاده شمالی، نرسیده به خیابان فاطمی، کوچه نادر، شماره 10

9- خانه استاد بهزاد

خانه استاد بهزاد تنها با این شرط به دولت واگذار شد: آموزش هنر در این خانه! استاد بهزاد از نقاشان مینیمالیست ایران که همواره مورد کم لطفی قرار گرفتند، پس از مرگ و در جریان تبدیل شدن خانه شخصی‌شان به موزه هم باز مورد کم‌لطفی و کم‌توجهی بودند. انتقاد بسیاری از هنرمندان به نحوه بازسازی خانه است که کاملا به دور از اصول معماری سنتی ایرانی شکل گرفته و البته سردر کوچک و محقری که در بین ساختمان‌های بلند و سر به‌فلک کشیده گم شده است. با این همه، نمی‌توان از لطف و صفای روح هنرمندانه استاد بهزاد در این خانه چشم پوشید.

خانه‌ای که استاد در زمان حیاط درآن مشغول تدریس هنر بودند و حالا نیز به وصیت خودشان همچنان در آنجا هنر تدریس می‌شود و کم هم، هنرجو ندارد. چهار گالری از آثار استاد در این خانه به نمایش گذاشته شده است.

آدرس: خیابان آزادی نرسیده به میدان انقلاب، خیابان نوفلاح نبش خیابان کلهر

10- خانه دکتر معین

یکی از خانه موزه های تهران از دوران پهلوی دوم که صاحبش اولین دکترای غیرپزشکی ایران را برای ما به ارمغان آوردند. شاید این خانه به دلیل نزدیک‌تر بودن دوره ساختش به سال‌های زندگی ما، نمونه کاملی از داستان‌ها و قصه‌های گذشته باشد. حوض فیروزه‌ای و پنجره چوبی و گلدان شمعدانی، راه پله‌های دوطرفه‌ آجری به سمت زیر زمین و خمره‌های ترشی و سرکه، که از لب پنجره‌های زیر زمین به حیاط نگاه می‌کنند.

این خانه با خانه استاد جاهد یکی شده و حتی درگذشته هم از طریق یک در به هم راه داشت. حتما برایتان جالب است که بدانید به دلیل صمیمیت و زیبایی ساده‌ای که معماری این خانه دارد مورد توجه خیلی از فیلم سازان بوده و لوکیشن فیلم‌های مشهوری مثل: شهرزاد، سرزمین کهن و بیست و یک روز بوده است.

امروزه علاوه بر آن که خانه دکتر معین یکی از خانه موزه های تهران است، محل برگزاری جلسات مولوی خوانی و شاهنامه خوانی است تا همچنان روح ادبیات و شعر فارسی در این خانه باقی بماند.

آدرس: خیابان پیروزی، میدان چهارصد دستگاه، انتهای خیابان بایزید بسطامی

11- خانه شهید مطهری

خانه‌ای در نزدیکی حسینیه ارشاد، دو طبقه با نمای آجری که محل محفل‌های سیاسی بزرگانی چون؛ رهبر معظم انقلاب، آیت‌الله طالقانی، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، دکتر علی شریعتی و بسیاری از روحانیون و شخصیت‌های دیگر بوده است. فضای بیرونی خانه بزرگ است اما فضای داخل کوچک. بنز قدیمی سرمه‌ای رنگِ شهید مطهری هنوز هم گوشه حیاط پارک است و حالا محفظه‌ای شیشه‌ای آن را محاصره کرده است. خانه‌ای در خیابان دولت که زنده مانده تا خاطراتش را با مردم به اشتراک بگذارد.

شهید مطهری به دلیل فعالیت‌های زیادی که در تاسیس و برنامه‌های فرهنگی انقلابی حسینیه ارشاد داشتند، به مدت ۹ سال در این خانه زندگی کردند. این ساختمان از نظر فرهنگی و معرفی اسطوره‌های انقلابی به نسل‌های جوان‌تر یکی از تاثیرگزارترین خانه موزه‌های تهران به حساب می‌آید.

شهید مطهری در همین خانه، کتاب‌های مهم و بزرگی را تالیف کردند و هم اکنون نیز مجسمه‌ها و یادداشت‌ها و کتاب‌های ایشان در خانه موزه موجود است تا نسل جوان امروز بیشتر با این شخصیت آشنا شوند به همین جهت در طبقه اول، وسایل شخصی و در طبقه دوم کتب و آثار به جا مانده از ایشان را برای نمایش به عموم مردم آماده کرده‌اند.

آدرس: نبش بن‌بست صدرا، پلاک ۱۱۶

12- خانه موزه دکتر بهشتی

این خانه مورد توجه تمام کسانی است که علاقه‌مند به پژوهش در حوزه‌های سیاسی و تاریخی و اجتماعی هستند. خانه‌ای که دکتر بهشتی پس از بازگشت به ایران در قلهک برای خود بنا کردند.

در طبقه همکف این مجموعه فضای شورای انقلاب اسلامی بازسازی شده است همچنین کتابخانه شخصی ایشان با محتوای قرآنی، دینی، فلسفه و اخلاق، جامعه شناسی و حتی فیزیک و زیست شناسی و علوم تجربی احیا گردیده است. در ادامه گالری‌ از تصاویر مربوط به حزب جمهوری اسلامی، سفر به پاریس، دستگیری و بازداشت توسط ساواک، سفر به ترکیه، لبنان و سوریه، سفر به هامبورگ طراحی شده است.

آدرس: خیابان شریعتی، خیابان شهید دستجردی، کوچه صبر، خیابان شهید مطهری، کوچه شهید بهشتی، شماره 12، خانه موزه شهید آیت الله محمد بهشتی

13. موزه ایران باستان

یکی دیگر از موزه‌های بزرگ و مهم ایران است. این موزه اولین موزه مستقل ایران بوده و در خیابان سی تیر قرار دارد. موزه ایران باستان گنجینه‌ای کامل و غنی از دوره‌های باستانی ایران است. در این موزه می‌توانید ظروف، لباس‌ها، وسایل جنگی و… مختلفی را که به دوره‌های باستانی ایران ربط دارد، ببینید. یکی از معروف‌ترین دیدنی‌های این موزه مرد نمکی است که با قدمت چندین هزار ساله خود، شما را شگفت‌زده خواهد کرد. این موزه در ساختمان موزه ملی ایران قرار گرفته و برای بازدید از آن به تهیه بلیط نیاز خواهید داشت.

خانه موزه های تهران را می‌توان جذاب‌ترین موزه‌های پایتخت دانست؛ زیرا هنوز رنگ و بوی تاریخ و هنر در آن‌ها جاری است. شما کدام خانه موزه ها را می‌شناسید؟