مدرسه هدایت که در گذشته محل سکونت یکی از بزرگان قاجار در شهر ارومیه بود، امروز تغییر کاربری داده و به یکی از مناطق گردشگری شهر تبدیل شده است. با من در نابرو همراه باشید تا چرخی در فضای این مدرسه و دیدنی ارومیه بزنیم.
قدمت بنا و تاریخچه مدرسه هدایت
بنای مدرسه هدایت که در واقع به صورت خانه قاجاری طراحی شده، در سال 1302 شروع به ساخت می‌شود. ساخت کامل آن 5 سال به طول می‌انجامد. مساحت ساختمان در ابتدا 20 هزار مترمربع بود. بعدها پس‌از تغییر و تحولات تاریخی و سیاسی شهر، با توجه به اینکه خاندان قاجاری صاحب خانه، اجازه فروش کلی این ملک را نداشتند، شروع به تقسیم‌بندی و فروش بخش‌های مختلف این ساختمان می‌کنند. امروزه تنها 1500 متر از مساحت کلی این ساختمان باقی مانده است.
این بنا در سال 1347 تغییر کاربری داده و به مدرسه تبدیل شده است. البته ناگفته نماند که این ساختمان در طول سالیان عمر خود کاربری‌های مختلفی از جمله مدرسه، دانشگاه، ساختمان اداری و … داشته است. امروزه بخشی از ساختمان هنوز کاربری اداری داشته و اجازه ورود به آن قسمت وجود ندارد. تنها قسمتی از آن به عنوان موزه مورد بهره‌برداری قرارگرفته و بازدید کنندگان می‌توانند از آن بازدید نمایند. مدرسه هدایت در سال 1375 در فهرست آثارملی قرار گرفته است.
تزئینات ساختمان مدرسه هدایت
ساختمان این بنا، آجری است و با طاق‌های قوسی، ستون‌های آجری و کاشی‌های هفت‌رنگ، همراه با ارسی و شیشه‌های رنگی تزیین شده است.
طراحی ساختمان و بخش‌های مختلف بنا
وقتی وارد مدرسه هدایت می‌شوید؛ در بخش ورودی حیاط، بیرونی قرار دارد که قسمت سمت چپ آن بخش رعیت‌نشین، آشپزخانه و انبار قرار گرفته که امروزه کاربری اداری دارد. روبه‌روی شما ساختمان شاه‌نشین واقع شده و بخش میانی حیاط بیرونی یک حوض آب قرار دارد که دقیقا وسط حیاط است.
بنای شاه‌نشین دو طبقه بوده و بخش اصلی شاه‌نشین که در طبقه اول قرار گرفته، از دو طرف با پنجره‌های بلندی پوشیده شده است. این پنجره‌ها از یک سمت به حیاط بیرونی و از سمت دیگر به حیاط اندرونی مشرف است. البته مهم‌ترین ویژگی تمامی شاه‌نشین‌ها، اشراف داشتن به کل خانه است. از ویژگی‌های جالب پنجره‌های این قسمت می‌توان به شیشه‌های رنگی آن اشاره کرد. در گذشته به دو منظور از شیشه‌های رنگی استفاده می‌کردند.
اولین دلیل آن انعکاس نور آفتاب روی شیشه‌ها فضای خانه را رنگی و آرامش‌بخش می‌ساخت و دومین دلیل این کار جلوگیری از ورود حشرات بوده است. نور منعکس شده از شیشه‌های رنگی مانع از ورود حشرات به داخل ساختمان می‌شد و برخی بر این عقیده هستند که بعضی از رنگ‌های خاص مثل زرد و قرمز در شیشه‌ها باعث کشتن حشرات نیز می‌شود.
جذابیت پنجره‌های این بخش مدرسه هدایت در رنگ شیشه‌ها خلاصه نمی‌شود. این پنجره‌ها جزو اولین پنجره‌های دو جداره ایران به شمار می‌آیند. ساختار طراحی این پنجره‌های چوبی دو لایه است و از ورود سرمای زیاد و سروصدا به داخل ساختمان جلوگیری می‌کنند. دقیقا تکنولوژیی که این روزها در پنجره‌های دوجداره مشاهده می‌کنیم.
باتوجه به سرمای زیاد شهر ارومیه طراح این ساختمان برای محافظت بنا از سرمای زیاد در آن دوران، از این تکنولوژی در طراحی خود استفاده کرده است. همین‌طور برای اینکه با بازکردن پنجره‌های بزرگ این ساختمان هیچ بخشی از فضای داخلی آن اشغال نشود، این پنجره‌ها به‌صورت کشویی آن هم از پایین به بالا طراحی شده‌اند که در نوع خود بی‌نظیر است. ناگفته نماند که پنجره بخش شاه‌نشین مشرف به مسجد مناره هم هست.
طبقه دوم این بنا به دلیل بازسازی کاملا به صورت ساده و ساختمان‌های امروزی درآمده و هیچ‌گونه ویژگی و تزیینات خاصی نداشته و دیوارهای به رنگ سفید در آمده است.
حیاط مدرسه هدایت
وقتی از بخش داخلی، خارج می‌شویم، با عبور از یک ورودی کوچک و باریک که شاخه‌های درخت انگور از آن آویزان و بسیار زیبا است و کنار سمت راست ساختمان قرار گرفته، می‌توانید وارد حیاط اندورنی شوید. در بخش کناری این حیاط هم حوض آبی قرار گرفته که به‌دلیل تغییرات بازسازی ساختمان، امروز در کنار دیوار واقع شده و در گذشته کاملا وسط حیاط بود. بخش اندرونی در واقع بخش خصوصی ساختمان بوده که بیشتر خانم‌های خانه در آن سکونت داشتند و غریبه‌ها به آن وارد نمی‌شدند. از افراد غریبه همان‌طور که از نامش پیداست در حیاط بیرونی پذیرایی می‌شده.
حیاط بیرونی ساختمان مدرسه هدایت راه ویژه‌ای به مسجد مناره داشته و ظاهرا در دوران قاجار صاحب‌خانه برای عبادت‌های شخصی و یا دیدار با مردم از حیاط خانه وارد مسجد می‌شده. گفته می‌شود این مسجد که تنها یک مناره دارد، قبلا متعلق به همین ساختمان و بخشی از آن بوده است. البته در زمان بازدید ما مسجد مناره بسته بود و نتوانستیم از آن گزارش تهیه کنیم.
داخل این بنا، راهنمایی با اطلاعات و با حوصله حضور دارد که حتما زمان بازدید با ایشان گپی بزنید و از ایشان بخواهید در مورد تاریخچه بنا و کاربری‌های آن برای شما توضیح دهد. شنیدن صحبت‌های ایشان خالی از لطف نیست. در کل از ویژگی‌های گردشگری در شهر ارومیه برخلاف بسیاری از شهرهای دیگر ایران، حضور راهنما در تمام نقاط گردشگری است که می‌تواند لذت و ارزش بازدید از جاهای مختلف را دوچندان کند. این موضوع نشان از توجه سازمان گردشگری و میراث فرهنگی شهر ارومیه به گردشگران دارد.
آدرس و زمان بازدید مدرسه هدایت
این مدرسه در بافت قدیمی شهر ارومیه قرار گرفته و درخیابان امام، کوچه امیرنظمی واقع شده است. زمان بازدید از این بنا همه روزه از ساعت 9 صبح تا 19 است، در حال حاضر بازدید از این مکان رایگان است.
