سقز از شهرهای کوهستانی استان کردستان است که با داشتن آثار تاریخی بسیار، می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای گردشگران باشد. با قدم زدن در محله‌های قدیمی این شهر، می‌توانید بناهای تاریخی بسیاری ببینید. بناهایی همچون حمام حاج صالح که هنوز هم بقایایی از آن، با گذشت سال‌ها استوار مانده است. بازدید از حمام حاج صالح سقز را باید، در صدر لیست گشت‌های خود قرار دهید. در بازدید از این حمام علاوه‌بر تماشای معماری زیبای این بنا، از نقاشی‌هایی که روی دیوارهای حمام حاج صالح قابل مشاهده است، دیدن کنید. با من در نابرو همراه شوید تا سری به دیدنی های کردستان بزنیم.
درباره حمام حاج صالح سقز
حمام حاج صالح در بافت قدیمی سقز، در مجموعه بازار این شهر قرار دارد. این حمام به‌سبک اصفهانی ساخته شده و مجموعه کاملی است که تمام ویژگی‌های یک حمام را دارد. حمام شامل بخش‌های مختلفی همچون بینه، سربینه، گرمخانه، خزینه، خلوتی‌ها، تون انبار (مخزن سوخت حمام)، سیستم آبیاری و فاضلاب است. قدمت این حمام به دوران صفویه باز می‌گردد؛ اما بخش‌هایی از آن، در دوران زندیه به‌بنا الحاق شده است.
در واقع این‌جا، قدیمی‌ترین حمام به‌جا مانده در سقز است. کادربندی و آهک‌بری‌های سقف، دیوارها و حجاری ستون‌ها از تزیینات بنا است. فضای داخلی حمام، همچون اغلب حمام‌های تاریخی پوششی آهک‌بری با نقوش متنوع، شامل صحنه‌های شکار و فرشته بالدار دارد.
نقوش هندسی همان کاربرد گچ‌بری، در بناهای دیگر را دارد. در تزیین و معماری حمام از گچ استفاده نمی‌کنند، چون در فضای بخارآلود و مرطوب مقاومت خود را از دست داده و می‌ریزد. در حالی‌که رطوبت به استحکام آهک، کمک نیز می‌کند. ستون‌های سنگی حمام، سه تکه بوده و مقطعی هشت ضلعی دارند. نورگیرها در مرکز هر گنبد، نور بیرون را به‌داخل محیط حمام می‌کشانند.
حفر‌ه‌های حجاری شده در سکوها نیز، به‌عنوان جاکفشی استفاده می‌شد. افراد در مدتی که در حمام مشغول استحمام بودند، دمپایی‌های چوبی به‌پا داشتند. آب گرم موردنیاز برای استحمام را با سطل از خزینه بیرون می‌کشیدند. زیر خزینه «دیک هفت جوش» حمام قرار می‌گرفت که آن را گرم می‌کرد. البته غوطه خوردن در آب خزینه، خود بخشی از مراحل استحمام و در واقع آخرین مرحله بود.
جدیدا در تاقچه‌های حمام عکس‌های بسیار قدیمی، از شهرستان سقز گذاشته‌اند. گردشگران علاوه بر تماشای نقاشی‌های حمام، می‌توانند عکس‌های قدیمی از سقز هم ببینند. این عکس‌ها برای مردم پا به‌سن گذاشته خود شهرستان، یادآور خاطره‌های قدیمی است و می‌تواند بسیار جالب باشد.
مساحت کلی بنا در حدود 900 متر مربع است. سقف حمام گنبدی است و در سطحی پایین‌تر از معابر و زمین‌های اطراف، بنا شده است. با توجه به سردسیر بودن منطقه، در جهت جلوگیری از هدر رفت گرما و حرارت داخلی، حمام‌ها را بدین شکل می‌ساختند.
این بنای ارزشمند تاریخی، در اوایل دهه 60 تا 70 به زورخانه تبدیل شد. پس از آن برای مدتی متروک ماند تا بازسازی شود. در نهایت در سال 1379 به‌عنوان جاذبه تاریخی، در فهرست آثار ملی ایران به‌ثبت رسید. حمام «حاج صالح» در16 آبانآآا سال 1379 به‌شماره 2830، در فهرست آثار ملی کشور به‌ثبت رسید.
طریقه نام‌گذاری حمام
در مقطعی از زمان، شخصی به اسم حاجی صالح که از رجال صاحب سقز بوده، نسبت به خرید این بنای تاریخی اقدام کرد؛ از همین‌رو به حمام حاج صالح مشهور شده. اما با توجه به‌سبک معماری و دیگر شواهد موجود، بانی حمام شخص دیگری غیر از حاجی صالح بوده. دلیل این نام‌گذاری صرفا این بوده که حاج صالح، فردی سقزی بوده و آن را خریداری کرده. برای همین در بین عموم و اهالی شهرستان سقز، حمام را به این اسم می‌خوانند.
دوران پهلوی و بعد از انقلاب
حمام حاج صالح سقز در دوران پهلوی، به زورخانه تغییر کاربری داد و تخریب‌های اندکی در آن روی داد. بعد از انقلاب اسلامی، این مکان تا مدتی تعطیل و متروکه باقی ماند. نوادگان و فرزندان حاج صالح نیز، درصدد فروش حمام و تبدیل آن به مغازه بودند.
برای همین میراث فرهنگی استان کردستان به‌منظور جلوگیری از تخریب، آن را خریداری کرد. از مدتی پیش عملیات مرمت و بازسازی در این بنا آغاز شده است. پس از پایان اقدامات مرمتی، این حمام تاریخی، به موزه تغییر کاربری خواهد داد.
موقعیت جغرافیایی و آدرس حمام
این حمام تاریخی در مرکز شهرستان سقز و پایین‌تر از بازار تاریخی تاجوانچی که به بازار پایین معروف است واقع شده. در ایام قدیم روبروی این حمام رودخانه‌ای به اسم «چم ولیخان» بوده که امروزه نیز، به‌همین اسم شناخته می‌شود. در حال حاضر روی رودخانه را پوشانده‌اند و محل عبور ماشین‌ها و پیاده‌رو است.
ساعات بازدید از حمام
ساعت بازدید از حمام از ساعت 9 صبح الی 13 و بعد از ظهر از ساعت 16 الی 18 است.
تخریب یا بازسازی
حمام حاج صالح سقز، چندین سال برای گردشگران بسته بود. بعد از سال‌ها تعمیر، در آن را برای عموم باز کردند. اما متاسفانه به محض ورود با صحنه‌های دلخراشی مواجه خواهید شد. اولین سوالی که به ذهن می‌رسد، این است که دلیل این همه سال بسته بودن این حمام تاریخی، تعمیر بوده یا تخریب؟ چند سال پیش به‌دستور سازمان میراث فرهنگی، با هدف بازسازی تمام نقاشی‌ها و نقوش هنری روی دیوارها و سقف حمام گچکاری شد. در حال حاضر، تصاویر ارزشمندی که از دوران صفوی به‌جا مانده بود را پوشاندند.
