بی‌شک تخت جمشید یکی از شاهکارهای معماری مرتبط با گذشته در ایران است، که از نظر بسیاری از متخصصان و کارشناسان بین‌المللی، شگفتی‌های بسیاری دارد. مجموعه تخت جمشید از جاذبه‌های گردشگری شیراز معماری منحصر به‌فردی دارد که هر بخش، نام ویژه خود را داشته و خصوصیات ساختاری آن تقریبا کم نظیر است. دروازه ملل یکی از باشکوه‌ترین بخش‌های این مجموعه تاریخی است، که امروز به‌عنوان موضوع من در معرفی جاذبه های گردشگری در نابرو قرار گرفته است.
نمای خارجی دروازه ملل
عبور از فضای سرسبز راه ورودی منتهی به مجموعه تخت جمشید، هیجان زیادی ایجاد می‌کند. از همین فاصله دور، سر ستون‌ها و پلکان ورودی به راحتی قابل تشخیص است. بعد از بالا رفتن از پلکان اصلی، به محوطه بزرگی می‌رسید که نهایتا به دروازه ملل ختم می‌شود. در واقع در بدو ورود به مجموعه، اولین نمای شگفت‌انگیزی که نظرها را جلب می کند، طراحی و عظمت دروازه ملل است.
دروازه ملل با نام دروازه همه ملت‌ها نیز شهرت دارد. علت اصلی نام‌گذاری این ورودی، این بوده که میهمانان خارجی، پیش از ورود به کاخ آپادانا، ابتدا در این محوطه، به انتظار می‌ایستادند تا سپس به سمت کاخ راهنمایی شوند. وزن این سقف توسط چهار ستون سنگی تحمل می‌شود، که با نقوش بسیار زیبا از گل‌های نیلوفر آراسته شده‌اند.
پس از ورود به دروازه ملل، نیمکت‌های سنگی به چشم می‌آید که به نظر می‌رسد هدف اصلی از طراحی و تعبیه آن‌ها، این بوده تا میهمانان پیش از شرف‌یابی به حضور شاه، روی آن‌ها بنشینند و به نوعی مانند سالن انتظار بوده است.
معماری دروازه ملل متعلق به زمان خشایارشاه است. البته برخی محققان بر این باور هستند از آنجایی که این بنا زمان داریوش ساخته شده، قطعا طراحی این قسمت نیز مربوط به این دوره است. اما شواهد محکم‌تری وجود دارد که اثبات می‌کند ایده اصلی ساخت دروازه ملل یا دروازه ملت‌ها متعلق به خشایارشاه بوده است.
طراحی دروازه
ستون‌های اصلی این دروازه از چند بخش مختلف تشکیل شده است. در واقع اگرچه در نگاه اول، تنها وجود سرستون‌ها نظرتان را جلب خواهد کرد، اما با توجه به گفته‌های کارشناس حاضر در مجموعه، کم‌کم متوجه ظرایف این طراحی خواهید ش. زیر ستون‌ها به‌شکل زنگوله با شیارهای عمودی تراشیده شده‌اند که آن‌ها را اصطلاحا شیارهای قاشقی می‌نامند.
پس از آن، یک سنگ چرخ مانند می‌بینید که به شالی ستون معروف است و سپس بخش عمده ستون، یعنی قلمه آن است، که خطوطی شیاردار و یک‌دست دارد. پیش از رسیدن به بخش اصلی این بنا که همان سر ستون هاست، نقوش برجسته برگ‌ها، گل نیلوفر آبی و غنچه‌های دوازده پر مشاهده می‌شود، که نشانه‌ای از صلح و صفا و نیک شمردن قدوم میهمان در آیین سنتی ایرانی دارد. قسمت اصلی و چشم‌نواز بنای دروازه، سر ستون‌های عظیم آن است. این سرستون‌ها به شکل یک گاو نر در حالت زانو زده هستند.
کاخ موسوم به دروازه ملل، سه درگاه یا ورودی اصلی دارد. ورودی شرقی و غربی با سازه‌های مرتفعی به شکل گاوهای بزرگ و بالدار با سر انسان طراحی شده‌اند. بارها در متون تاریخی در مورد علت استفاده از نمادهای حیوانی در طراحی کاخ‌ها، جست‌وجو کرده‌ام و نهایتا نتیجه این بود که ایرانیان باستان عقیده داشتند که این نوع حیوانات، شیاطین را دور می‌کنند.
از زمان آشوریان استفاده از نماد گاو برای معماری سر ستون‌ها رواج داشت، اما بر خلاف آنان که اغلب گاوها را با اشکالی عجیب و دور از واقعیت طراحی می‌کردند، هخامنشیان شکل بدنی گاو را بر اساس واقعیت تراشیده و تنها ریشی بلند و مستطیل شکل به آن اضافه کرده‌اند. برخلاف دو ورودی شرقی و غربی، درگاه جنوبی طراحی ساده‌ای دارد و نقش و نگار جالب‌توجهی در آن دیده نمی‌شود.
نمای داخلی دروازه ملل
در قسمت درونی دروازه ملل، یعنی در بخش داخلی جرزها، کتیبه‌هایی به چشم می‌خورد که به سه زبان فارسی باستان، عیلامی و بابلی نوشته شده است. مضمون هر سه کتیبه عینا یکسان بوده و حاوی این مضمون است که چه خشایارشاه برای حفظ ایران دعا می‌کند.
طراحی بی‌نظیر این دروازه نشان فرهنگ و ادب کم‌نظیر ایرانیان دارد، فرهنگی که احترام بر همگان را لازم دانسته و در عین حال، قدرت و عظمت آنان را به رخ جهانیان می‌کشد.
