خراسان شمالی از استان‌هایی است که کم‌تر برای سفر انتخاب می‌شود؛ اما جذابیت‌های زیادی دارد. علاوه‌بر طبیعت زیبا و معماری خاص، می‌توان مکان‌های دیدنی تاریخی با قدمت بسیار زیاد را نیز در آن‌جا تماشا کرد. یکی از آن‌ها آتشکده اسپاخو است که در سفر به خراسان شمالی نباید تماشای آن را از دست داد. این آتشکده را قدیمی‌ترین اثر باستانی پیش از اسلام در خراسان شمالی می‌دانند. به‌همین دلیل، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و دیدار از آن به علاقه‌مندان تاریخ توصیه می‌شود. اگر مایلید در دل تاریخ قدم بردارید، مطلب من در نابرو را از دست ندهید.
درباره آتشکده اسپاخو بیشتر بدانید
محققان باتوجهبه مصالحی که در ساخت آتشکده اسپاخو به کار رفته است، آن را مربوط به دوره ساسانی می‌دانند. شکل دایره‌ای محراب، وجود آتشدان و سوراخ‌های درون سقف برای خروج دود، نشان‌دهنده این است که این مکان پیش‌ازاین آتشکده‌ای ساخته‌شده به‌وسیله زرتشتیان بوده است؛ اما مردم محلی به‌دلایلی نامعلوم به آن «کلیسا» می‌گویند.
طبق تحقیقات به‌دست‌آمده، این بنا 2500 سال قدمت دارد. وقتی به تماشای این آتشکده می‌روید، سعی کنید درباره آن اطلاعات لازم را به دست آورید؛ زیرا در آن‌جا تنها یک تابلو با اطلاعاتی اندک وجود دارد که شما را راهنمایی می‌کند.
آتشکده اسپاخو این فرصت را داشته است که در سال 1345 در فهرست میراث ملی ایران ثبت شود. این آتشکده در روستایی به‌نام اسپاخو قرار دارد. البته در حاشیه جاده آسیایی است و از دور که به روستا نزدیک شوید، آن را بر فراز تپه خواهید دید.
اسپاخو به‌نظر اسم جالبی می‌آید و اگر به‌دنبال این هستید که معنای آن را بدانید، باید گفت که کلمه اسپاخو از واژه «هسپ» یا «اسپ» تشکیل شده که واژه‌ای پهلوی است و در اثر گذر زمان، به «اسب» تغییر یافته است. از این اسم پیدا است که در این منطقه اسب پرورش داده می‌شد.
معماری آتشکده
معماری این بنا بسیار جالب است و بعد از سال‌ها بدون اینکه مراقبت خاصی از آن بشود، همچنان پابرجا است. ساختار معماری آتشکده اسپاخو ترکیبی از گنبد، تالار و ایوان است و مصالح استفاده‌شده در آن، سنگ‌های نتراشیده و تیرهای کوچک چوبی از درخت ارس.
فضای تالار که سقفی گنبدی دارد، به‌شکل مربع است و ضلع شمالی و جنوبی و شرقی، سه ورودی تعبیه شده است. ورودی شمالی و جنوبی، ورودی‌های خارجی بنا و ورودی شرقی، تالار را به ایوان ارتباط می‌دهد. برخی پژوهشگران این سه ورودی را نشان پیام «گفتار نیک، پندار نیک، کردار نیک» زرشت می‌دانند.
ایوان این بنای سنگی با دو پنجره کور تزیین شده است که این پنجره‌ها در نمای شمالی و جنوبی قرار دارند. نمونه‌هایی از این پنجره‌ها که نمادی از معماری دوره هخامنشی به شمار می‌روند، در کعبه زرتشت واقع در نقش رستم پاسارگاد وجود دارند.
ورودی آتشکده اسپاخو نیز اهمیت دارد. این ورودی از دو بخش طاق و پایه تشکیل شده که طاق آن به‌صورت نیم‌دایره‌ای روی دو جرز پایه‌ها قرار گرفته است. قطر نیم‌دایره این طاق از عرض ورودی در بخش پایه بیشتر به نظر می‌رسد که در اصطلاح به این سبک طاق، «جاکلیدی‌شکل» گفته می‌شود. نمونه این طاق در دیگر بناهای تاریخی مانند تخت سلیمان و کاخ اردشیر نیز دیده می‌شود.
معماری آتشکده ترکیبی از سبک اسلامی و سبک باستانی (به‌طور خاص دوره ساسانی) است که باتوجهبه قرارگرفتن در خراسان شمالی و موقعیت جغرافیایی آن، ازنظر باستان‌شناسان اهمیت زیادی دارد. ادغام‌کردن گنبد و ایوان نیز از نکات جالب این بنا است و از نمادهای معماری خراسان.
ورودی آتشکده به‌شکل ایوانی بلند با قوس گهواره‌ای است و گنبدخانه طرف غرب واقع شده است. تعداد 9 طاقچه کوچک در اندازه 30 متر در 40 متر در آن به چشم می‌خورد که بخش فوقانی آن‌ها با تیرهای چوبی محکم پوشیده شده است.
روستای اسپاخو و دیگر آثار باستانی آن
با کمی کنجکاوی و گشت در روستای اسپاخو، آثار دیگری نیز از چشمتان پنهان نخواهد ماند. علاوه‌بر آتشکده اسپاخو، در این روستا خرابه‌های حمام اسپاخو نیز دیده می‌شود که نشان از قدمت روستا دارد.
روستای اسپاخو در حاشیه خود قبرستانی دارد که ازنظر شیوه تدفین شباهتی به قبرستان مسلمانان ندارد. قبرها به‌شکل خانوادگی‌اند و شواهد نشان می‌دهد اقوام خاصی از زرتشتیان در این منطقه زیست می‌کرده‌اند و این آتشکده زیبا به آن‌ها مربوط می‌شود.
دسترسی به آتشکده
برای اینکه بتوانید آتشکده اسپاخو را ببینید، باید قصد سفر به خراسان شمالی را داشته باشید. اسپاخو در 115کیلومتری بجنورد به‌سمت استان گلستان و در 56کیلومتری غرب آشخانه بنا شده است. به‌بیانی روشن‌تر، آتشکده اسپاخو در مرکز شهرستان مانه و سملقان، روی تپه‌‌ای بلند در بخش جنوبی روستای اسپاخو قرار دارد. برای دیدار از این آتشکده، سردرگم نخواهید شد؛ زیرا به‌راحتی و به‌محض نزدیک‌شدن، آن را از جاده خواهید دید.
برای بازدید از آتشکده امکاناتی در روستا وجود ندارد. برای تماشا و عکاسی از آن نیم ساعت زمان نیاز است و بعد از آن می‌توان برای ادامه مسیر آن‌جا را ترک کرد.
درختان کاج و سرو، روستای اسپاخو را زینت بخشیده‌اند. این درختان از چشمه‌های آب شیرینی سیراب می‌شوند که در دامنه‌ها و ارتفاعات شمالی روستا جاری‌اند.
