کم‌تر کسی است که تاکنون نام اصفهان را به‌عنوان شهری با قدمت و پر از آثار و ابنیه تاریخی نشنیده باشد. از طرفی افراد زیادی نیستند که درباره محله‌های قدیمی و کهن آن مانند محله جوباره، جویباره یا گوش‌باره که در واقع مبنای توسعه شهر هستند، اطلاعات زیادی داشته باشند. جوباره به‌معنی نهر کوچک است؛ جو به‌معنای نهر کوچک و باره به‌معنی جاری شدن و حصار ( بارو). این محل، به جوی و گذرگاه آب متصل بود که از حصار شهر می‌گذشت و کم‌کم از جویباره به جوباره تغییر نام داد. این محله قدیمی در گذشته‌های دور، محله‌ای یهودی‌نشین بود؛ اما امروزه از وجود یهودیان ساکن در آن، خبری نیست. با من در نابرو همراه باشید تا به مکان‌های دیدنی اصفهان و محله جوباره که مهم‌تر از آن به مناره چهل دختر جالب‌توجه آن سری بزنیم و زیبایی‌هایش را مشاهده کنیم.
محله قدیمی جوباره کجاست؟
این محل، در شمال‌شرقی شهر اصفهان واقع است. از شمال به میدان قدس، از جنوب به خیابان جمال‌الدین عبدالرزاق، از غرب به خیابان هاتف و میدان امام علی علیه‌السلام و از شرق به خیابان سروش اصفهانی منتهی می‌شود.
پیشینه محله جوباره
این منطقه، پیش‌تر محله‌ای یهودی‌نشین بود. می‌گویند یهودیان در زمان پادشاهی بخت‌النصر (در مصر)، تحت ظلم و سیطره او قرار داشتند. در همان زمان هخامنشیان در ایران حکومت می‌کردند.
کوروش (پادشاه هخامنشی) برای این‌که یهودیان را از ظلم و ستم بخت‌النصر نجات دهد، آن‌ها را به اصفهان آورد و در این محل و بعضی را نیز در نایین سکونت داد؛ لذا در این محل به‌سبب حضور یهودیان، ۱۶ کنیسه نیز وجود دارد. از مهم‌ترین این کنیسه‌ها می‌توان ملانیان، استراخاتون و گلبار را نام برد.
به‌لحاظ فرهنگی نیز این محیط، مهد پرورش ادبا و شعرای بسیاری بوده است. به‌عنوان نمونه جمال‌الدین عبدالرزاق و کمال‌الدین اسماعیل که هر دو از شاعران نامی ایران زمین هستند، از این محل سر برآوردند.
مناره چهل دختران
بناهای محل قدیمی جوباره در شهر اصفهان، بسیار جالب توجه است و هریک حکم به دیرینگی هویت این سرزمین کهن می‌دهد. یکی از این آثار بسیار زیبا و دیدنی، مناره بلند چهل دختران محسوب می‌شود که رازهای بی‌شمار تاریخی را در دل خود جای داده است. این مناره را با نام «گارلند» و به‌عنوان یکی از پنج مناره بلند و قدیمی ایران نیز می‌شناسند. مناره چهل دختران در اصفهان، میدان قدس و در خیابان سروش اصفهانی واقع شده است.
این مناره، به‌سبک معماری «رازی» طراحی شده که این سبک، از شیوه‌های معماری ایرانی سده پنجم تا هفتم (یعنی دوران حکومت سامانیان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان) محسوب می‌شود. سبکی که متنوع‌ترین شیوه معماری اسلامی ایران است. اوج طراحی و معماری به این سبک را در دوره سلجوقیان، خصوصا دوران وزارت خواجه نظام‌الملک می‌بینید.
بنابر آجرنوشته‌های این بنا، ساخت آن به سال ۵۰۱ هجری قمری باز می‌گردد؛ یعنی در زمان پادشاهی سلطان محمدبن ملک‌شاه سلجوقی.
مناره چهل دختران ارتفاعی حدود ۳۰ متر دارد؛ به‌عبارت دقیق‌تر این مناره آجری میله‌ای مدور به ارتفاع ۲۴ متر است که با احتساب پایه، بلندی آن جمعا به ۲۹ متر می‌رسد. این مناره باهویت‌ترین و تنها منار کتیبه‌دار منفرد در اصفهان است که ارزش‌های هنری و تاریخی بی‌شماری را دربر می‌گیرد.
مردم محلی، این بنا را به‌نام «گارلنگ» نیز می‌شناسند. این نام، درواقع همان گارلند بوده که به‌مرور زمان تغییر یافته است. «جیمز گارلند» مبلغی مسیحی و پروتستانی بود که در اوایل قرن بیستم، 30 سال میان یهودیان اصفهان زندگی می‌کرد. خانه‌اش نزدیکی این مناره و کار اصلی وی تبلیغ مسیحیت میان یهودیان شهر بود. پس از فوت، در آرامگاه ارامنه در اصفهان به‌خاک سپرده شد. عمارت محل زندگی وی هنوز به‌عنوان عمارت گارلند شناخته می‌شود.
تزیینات این مناره، آجری است و سه کتیبه دارد. دو تا از کتیبه‌ها به خط کوفی نوشته شده و بر آن آیات دو، سه و چهار سوره طه دیده می‌شود. شاید بتوان گفت دلیل نگارش این آیات بر مناره چهل دختران، باورهای عمومی مردم آن زمان بوده است. در حقیقت برای این آیات، خواص و فضایلی مطرح کرده‌اند که در آن زمان و در ساخت این بنا نسبت به آن بی‌توجه نبوده‌اند. خواصی از قبیل: گرفتن جواب مثبت در خواستگاری، آسان شدن ازدواج، برآورده شدن حاجات، نترسیدن از دزدان و حیوانات درنده و بهبود بعضی از بیماری‌ها.
کتیبه دیگر به خط نسخ است که بر آن چندین عبارت مذهبی درج شده که بعضی از آن‌ها به‌مرور از بین رفته‌اند. اکثر پژوهشگران، ارزش اصلی کتیبه‌های این مناره را در خط نسخ معرفی می‌کنند چراکه آن را ویژگی منحصربه‌فرد این کتیبه می‌دانند. بر کتیبه نام واقف آن «ابی‌الفتح نهوجی» و سال ساخت آن (۵۰۱ هجری قمری) نیز نگاشته شده است.
علت نام‌گذاری این منار بلند به چهل دختران دقیقا مشخص نیست. شاید بتوان گفت عدد 40 به نشانه تقدس و تکثر و دختر به‌عنوان نماد زنانگی، در آن زمان مشهور بوده‌اند. احتمالا این نام را به‌واسطه نزدیکی این مناره با بقعه‌ای قابل احترام و زنانه بر آن نهاده باشند؛ به‌عبارتی شاید آرامگاهی زنانه در آن حوالی و نزدیک مناره دلیل این نام‌گذاری باشد.
در مورد این بنای آجری زیبا، باورهای عامیانه‌ای نیز وجود داشته است. در گذشته اهالی شهر معتقد بودند این مناره بخت دختران را باز می‌کند (شاید به‌دلیل نوشته‌هایی که بر کتیبه‌ها درج شده و سوره طه روی آن حک شده). لذا دختران دم بخت مقداری گردو می‌خریدند و پای مناره گردوها را شکسته و همراه با کشمش به عابران و مردم تعارف می‌کردند تا بختشان باز شود.
حرف آخر
مناره چهل دختران، در مکانی خلوت و دور از هیاهو واقع شده است. طوری‌که بلافاصله پس از رسیدن کنار مناره و لمس آجرهای آن، احساس می‌کنید که مسافر زمان شده‌اید و به جایی دور در گذشته سفر کرده‌اید. خصوصا وقتی که می‌بینید این مناره در همه این سال‌ها زیر باد، باران و طوفان حوادث همچنان استوار ایستاده، به شاهکار دست هم‌میهنان قدیمی‌مان بیشتر پی می‌برید. این مناره هیچ حصاری ندارد. ورود به آن رایگان است و شبانه‌روز می‌توان از آن دیدن کرد. پس این فرصت کم‌یاب را از دست ندهید و از نزدیک، استواری و استقامت را از این بنا بیاموزید. اگر گشت‌وگذار در مناره چهل دختران را تجربه کرده‌اید، نظراتتان را با نابرو به‌اشتراک بگذارید.
