استان اصفهان یکی از جذاب‌ترین مقاصد گردشگری ایران است که سالانه گردشگر فراوانی از داخل و خارج کشور به آن سفر می‌کنند و از بناهای معروف آن دیدن می‌کنند. اما بخش اندکی از این گردشگران از مکان‌هایی ناب‌تر و ناشناخته‌تر در اصفهان آگاهی پیدا کرده و از آن‌ها بازدید می‌کنند. یکی از این مکان‌های تاریخی ارزشمند و متفاوت قلعه مورچه خورت است. این بنا که یکی از دیدنی‌ترین و کهن‌ترین بناهای استان اصفهان است، از خشت و کاهگل بنا شده و معماری منحصربه‌فردی دارد. با من در نابرو همراه باشید تا با ویژگی‌های خاص این مجموعه نفیس و تاریخی از دیدنی های اصفهان آشنا شوید. شاید مقصد بعدی سفر شما شهر باستانی مورچه خورت اصفهان باشد.
معرفی قلعه مورچه خورت اصفهان
ارگ یا همان قلعه مورچه خورت یکی از کهن‌ترین و پرماجراترین آثار استان اصفهان است که در شاهین‌شهر و شمال شهر اصفهان واقع شده و با معماری منحصربه‌فرد و قدیمی خود پس‌از ارگ بم دومین و بزرگ‌ترین قلعه‌ی مسکونی کشور به حساب می‌آید که زندگی‌های فراوانی در آن جریان داشته و شما با قدم زدن در آن می‌توانید خاطرات خوش سال‌هایی دور را در گوشه و کنار خشت‌های این قلعه وسیع را متصور شوید و از حضور در دل تاریخ لذت ببرید.
این قلعه باشکوه و تماشایی در گذر زمان دچار تخریب‌های فراوانی شده، اما ما با ورود به آن اصالت و هنر معماری ایران زمین را بار دیگر به بهترین شکل درک کردیم؛ بدون شک شما هم با ورود به قلعه مورچه خورت شکوه و ابهت به‌جای‌مانده از دوران‌هایی دور را خواهید دید و محسور جلوه‌ها و مناظر بی‌بدیل این منطقه تاریخی خواهید شد.
تاریخچه قلعه مورچه خورت اصفهان
از ساخت قلعه تاریخی مورچه خورت تاریخ دقیقی در دست نیست، اما احتمال دارد قبل‌از دوره صفویان این ارگ ارزشمند بنا شده است. جالب است بدانید که در دوران نادرشاه افشار شهر مورچه خورت و این ارگ عظیم و باشکوه در هنگام حمله نادرشاه به افغان‌های مستقر در اصفهان، مورد استفاده بوده که درنهایت پیروزی ایرانی‌ها در جوار این قلعه اتفاق افتاده و افغان‌ها از اصفهان خارج شده‌اند؛ درنتیجه این مکان تاریخ پرداستانی را از سر گذرانده تا به وضعیت کنونی امروزش رسیده است که اگر راهنمای باتجربه‌ای از مردم بومی محل به همراه داشته باشید، هنگام گشت‌وگذار در این منطقه ماجراهایی را درباره جای‌جای این ارگ تاریخی و شهر کهن مورچه خورت خواهید شنید که تصورش را هم نمی‌کنید.
پس اگر آماده ماجراجویی تاریخی هستید، بهتر است در اولین زمان ممکن کوله‌بار سفر خود را به مقصد ارگ کهن یا قلعه مورچه خورت ببندید؛ زیرا تاریخ پرفراز و نشیب و جاذبه‌های شگفت‌انگیز آن انتظار شما را می‌کشند تا خاطرات بی‌بدیلی را برای شما رقم بزنند.
معماری قلعه مورچه خورت اصفهان
قلعه مورچه خورت به‌شکل حصاری مرتفع است که از دور هم بسیار باصلابت به نظر می‌رسد. دورتادور این ارگ کهن هشت برج مستحکم وجود دارد که در گذشته محل دیده‌بانی بوده و از داخل دو برج اصلی این بنا می‌توانستند به داخل قلعه وارد شوند.
هنگامی که از ورودی بخش جنوبی ارگ وارد شوید، اولین چیزی که نظر شما را جلب خواهد کرد گنبد فیروزه‌ای آرامگاه امامزاده علی است که همچون نگین آبی ارزشمند و نفیسی از دور می‌درخشد و شما را به‌سمت خود جذب می‌کند. پس‌از عبور از کنار این امامزاده آرامش‌بخش به ساباطی خواهید رسید که به‌صورت کوچه‌ای سرپوشیده است و فضایی خنک و مطبوع را ایجاد کرده که با عبور از آن می‌توانید از گرمای کویر فرار کنید و خنکای دلنشینی را حس کنید.
کوچه‌های تودرتویی که به قلعه و خانه‌های اطراف آن می‌رسند، پیچ و خم‌های زیادی دارند که با قرار گرفتن در آن‌ها حس بودن در یک هزارتوی مارپیچ‌شکل به شما دست می‌دهد که هم هیجان‌انگیز است و هم عجیب و جذاب و هرلحظه بیشتر از قبل احساس می‌کنید که بخش‌های بیشتری از این فضا را ببینید و شگفتی‌های جدیدتری را کشف کنید.
در این میان باید از صفه‌ها، سکوها و راهپله‌های ساده و زیبایی هم عبور کنید تا درنهایت به قلعه مورچه خورت و خانه‌های اطراف آن برسید. دلیل ساخت این معماری پیچیده در گذشته آن بوده که این قلعه‌ی مسکونی را غیرقابل نفوذ دشمنان کند و از خانه‌های مردم و ساکنان شهر حفاظت کند.
این گذرگاه‌ها و معابر پیچ‌درپیچ و شگفت‌انگیز همان‌طور که در تجربه گشت‌زنی شما در این مکان، عجیب به نظرتان خواهند رسید، در گذشته هم برای عابران غیربومی و افراد غیرمحلی مسیرهایی دشوار تلقی می‌شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که اگر بدون همراهی یک راه‌بلد در آن قدم می‌زدند، بدون شک گم می‌شدند. پس بهتر است شما هم یک راهنمای خبره با خود به همراه داشته باشید تا لذت بیشتری از این سفر ببرید.
فضاهای مختلف قلعه
قلعه مورچه خورت اصفهان دو ورودی اصلی دارد که از طریق گذر اصلی ارگ به هم راه پیدا می‌کنند. در حال حاضر برای ورود به آن باید از ضلع غربی وارد شوید و بعداز گذشتن از یکی از این درهای چوبی که زیر برج‌های دیده‌بانی قرار گرفته‌اند، از یک هشتی بزرگ هم بگذرید، سپس به فضای داخلی قلعه خواهید رسید.
پس‌از ورود به قلعه با انواع بناها روبه‌رو می‌شوید که اگر در قدیم درهای وسیع و بزرگ ارگ را در مقابله با دشمن می‌بستند، سکنه این مکان اعجاب‌انگیز احتیاجی به خارج شدن از قلعه نداشتند و کلیه امکانات مورد نیازشان در داخل همین مکان به‌خوبی تأمین می‌شد.
از زیبایی‌های این ارگ وسیع می‌توان به قوس‌ها و طاق‌های خشتی و تزیینات آجری بی‌همتایی که بر سر دیوارهای قلعه به کار رفته‌اند، اشاره کرد که صحنه‌هایی باشکوه را پدید آورده‌اند.
فضاهای قلعه مورچه خورت به صورتی منظم شکل گرفته‌اند. هرچند در حال حاضر اکثر قسمت‌های آن دچار آسیب شده‌اند، بقایای آن‌ها نشان‌دهنده یک معماری منسجم و یکپارچه هستند که به‌صورت هنرمندانه‌ای ساخته شده‌اند.
برای مثال بخشی از این محدوده به بازار تاریخی و اصلی شهر مورچه خورت تعلق داشته که با مغازه‌های پر زرق و برقش، کارگاه‌های ساخت و فروش صنایع‌دستی و انبارها و دکان‌های کوچک و بزرگ نگهداری و فروش کالا محل تجمع عموم مردم و داد و ستد آن‌ها با بازرگانان و تجار شهر بوده و همچنین سایر بناها هم در اطراف آن شکل گرفته بودند، اما در حال حاضر خالی از سکنه شده‌اند و شما سکوتی را که بر فضا حاکم است، به‌خوبی حس می‌کنید.
نکته قابل توجه این است که تا دهه 50 شمسی هم تعدادی خانوار در این مکان سکونت داشتند، اما به‌دلیل مشکلات پیش‌آمده در محل، آن را تخلیه کرده‌اند و همین موضوع باعث شده این بافت کهن و ارزشمند دچار آسیب‌های مختلفی در گذر زمان شود.
از دیگر بناهای قلعه که با آن‌ها روبه‌رو خواهید شد، می‌توان به حمام‌های عمومی زنانه و مردانه‌ای که در عمق زمین ساخته شده‌اند و آب با مهندسی قدیمی از قنات به تون و گرمخانه آن‌ها هدایت می‌شده اشاره کرد. همچنین فضاهای مذهبی همانند مسجد و حسینیه در اطراف قلعه به چشم می‌خورند که از مکان‌های موردعلاقه و پررفت‌و‌آمد کلیه ساکنان و مردم این شهر در ایام اعیاد و سوگواری‌ها به حساب می‌آمدند.
کلام آخر
قلعه مورچه خورت اصفهان یکی از جاذبه‌های گردشگری استان اصفهان به حساب می‌آید که علاوه‌بر نمایش تاریخ و تمدن این منطقه، معماری خشتی بی‌نظیری را هم به شما نشان می‌دهد که گشت و گذار در آن برای هر فرد علاقه‌مند به آثار تاریخی و میراث فرهنگی ایران بسیار جذاب خواهد بود. به نظاره نشستن این صحنه‌های بی‌بدیل و کهن یکی از تجربیات ناب سفر به استان اصفهان است که در صورت حفاظت و مرمت این محدوده، تجربه‌ای پربارتر هم خواهد شد.
در وضعیت فعلی هم شما می‌توانید خاطرات زیبایی را در میان خشت‌های به‌جای‌مانده از بناهای این ارگ عظیم و وسیع برای خود و عزیزانتان ثبت کنید و روزی را به دور از مشکلات زندگی شهری در آرامش و در دل تاریخ سفر کنید. اگر تجربه‌ای از بودن در این مکان دارید، آن را با نابرو به اشتراک بگذارید.
