یکی از دل‌پذیرترین مسیرهای پیاده‌روی در سفر کاشان راه رفتن در بازار بزرگ آن است. یکی از بزرگ‌ترین بازارهای سرپوشیده ایران که از زمان صفویه تا امروز زنده و سرپا مانده و درعین قدمت و اصالت، زندگی هنوز هم در آن جریان دارد. بازار سنتی کاشان یک مرکز تجاری صرفا توریستی و تاریخی نیست. هنوز هم کاشانی‌ها خیلی از نیازهایشان را از همین بازار می‌خرند. هنوز هم هر کس برای دختر دم‌بختش جهیزیه بخواهد، دنبال فرش دستباف باشد یا هرکس لوازم مسی آشپزخانه نیاز داشت، سراغ بازار بزرگ شهر می‌آید.
اگر کسی ساکن محله‌های نزدیک بازار باشد، برای خرید روزانه هم از میوه و تره‌بار گرفته تا پوشاک و… به بازار بزرگ می‌آید. مردهای پابه‌سن گذاشته چای‌خانه‌های بازار را برای دورهم جمع شدن و گپ زدن انتخاب می‌کنند. دختر و پسر‌های جوان‌تر کافه‌هایی را که تازگی‌ها در بافت سنتی بازار و با الهام از فضای سنتی‌اش طراحی شده را برای دورهم جمع شدن بیشتر می‌پسندند.
هنرمندان، تیمچه‌های زیبای بازار مثل تیمچه امین‌الدوله را برای انجام کارهای دستی و هنری‌شان انتخاب می‌کنند و خلاصه اینکه این بازار هنوز جایگاه مهمی در زندگی روزمره مردم شهر دارد. یک قدم زدن ساده در راسته‌های بازار بزرگ می‌تواند یک دید اجمالی و کامل از شهر، صنایعش، مردمش، فرهنگ و آداب‌ورسوم آن بدهد. بنابراین بازار سنتی کاشان فقط یک مرکز تجاری نیست؛ بلکه موزه مردم‌شناسی بزرگی در بافت تاریخی این شهر است.
در این مطلب از نابرو سری به این بازار و دیدنی کاشان می‌زنیم و تاریخچه و جزییات آن را بررسی می‌کنیم.
تاریخچه بازار
اغلب افراد معتقد هستند قدمت این بازار به قرن نهم هجری برمی‌گردد؛ اما وجود مسجد میرعماد در میانه این بازار کاملا این فرضیه را منتفی می‌کند. وجود این مسجد قدمت بازار را به قرن‌ها قبل و چیزی حدود سال ۶۰۰ هجری قمری بازمی‌گرداند. البته محراب سنگی این مسجد که تاریخ ساخت بنا در آن قابل تشخیص است، در برلین نگهداری می‌شود.
آنچه سبب می‌شود قدمت بازار سنتی کاشان را به قرن ۹ نسبت دهند، این است که زمان صفویه، شاهان علاقه زیادی به کاشان نشان دادند و حتی شاه عباس اول وصیت کرده بود در این شهر دفن شود.
این علاقه به کاشان باعث شد شهر رونق بگیرد، بازار به‌عنوان شاه‌راه اقتصادی شهر بیش‌ازپیش این رونق را تجربه کند و از این محبت شاهان بهره‌مند شود.
همه شواهد تاریخی نشان می‌دهد از زمان صفویه تا دوران قاجار بازار سنتی کاشان بسیار باشکوه و زیبا بوده؛ اما زلزله بزرگ کاشان بخش عمده آن را ویران می‌کند. آنچه امروز از بازار کاشان باقی مانده ،عمدتا بناهایی هستند که بعد از زلزله و در زمان قاجار ساخته شده‌اند.
بناهای مهم در بازار کاشان
مسجد میدان یا مسجد میرعماد
این مسجد حوالی سال ۶۸۹ و در دوران قراقویونلوها ساخته شده است. هرچند بنای اولیه مسجد به دوران سلجوقی باز می‌گردد و احتمالا مغول‌ها این بنای دوره سلجوقی را در حملات‌شان نابود کردند. زیباترین بخش مسجد سردر آن محسوب می‌شود که به مقرنس‌کاری و گچ‌بری مزین شده و اطراف صحن مسجد ۵۲ حجره برای درس طلاب و مدرسه علوم اسلامی تعبیه شده است.
امامزاده درب زنجیر
بقعه متعلق به امامزاده ابوحارث است که اصطلاحا به این نام شهرت دارد. این بقعه در بازار سنتی کاشان به‌دلیل کاشیکاریهای معرق و کتیبه‌هایی به‌خط ثلث شناخته می‌شود.
زیارت پا نخل
این مکان بقعه امامزاده قاسم است که به‌نام پا نخل شهرت دارد. تخته سنگی سیاه متعلق به ۹۹۹ هجری قمری در این امامزاده خواهید دید.
سرای گمرک یا شریف خان
این سرا سه طبقه دارد و شامل انواع حجره‌ها، زیرزمین و قسمت تاجرنشین می‌شود که زیبایی ویژه‌ای به بازار کاشان داده است. از آنجایی که برای مدتی اداره گمرک کاشان در این سرا واقع بود به این نام نیز شهرت دارد. این سرا به‌وسیله یک دالان بزرگ به بازار متصل می‌شود.
مسجد و مدرسه امام خمینی یا سلطانی
این جاذبه گردشگری متعلق به دوران فتحعلی خان قاجار است؛ اما آن را به‌سبک مدارس چهارباغ و صدر در اصفهان ساخته‌اند. این مسجد مدرسه گنبدی زیبا و همچنین درخت‌های شمشاد و کاج دارد که به آن ویژگی‌های مانند مدرسه چهارباغ داده است. حوض‌های داخل حیاط، جریان آب و کاشیکاریهای زیبا به فضای این مدرسه حس‌وحالی روحانی می‌دهد.
کاروانسرای میرپنج
این کاروانسرا از دوران صفوی تابه‌حال یکی از قلب‌های تپنده بازار است. حدود ۵۰ حجره در این کاروانسرا فعالیت می‌کنند.
تیمچه امین‌الدوله
این تیمچه بی‌شک از زیباترین بناهایی محسوب می‌شود که ممکن است در بازار کاشان یا حتی در سراسر این شهر ببینید. مقرنس‌کاری‌های این تیمچه شهرت جهانی دارد. امین‌الدوله در سه طبقه زیبا و مستحکم با تزیینات باشکوه چشم هر بیننده‌ای را جادو می‌کند. این تیمچه زمان عزاداری‌های محرم محلی برای اجرای آیین‌های عاشورایی است.
تیمچه ملک‌التجار
این تیمچه از امین‌الدوله کوچک‌تر ولی بکرتر و خلوت‌تر جلوه می‌کند. می‌توانید چند دقیقه‌ای را زیر سقف زیبا و گنبدی شکلش بگذرانید و از آرامش فضا لذت ببرید.
تیمچه و آب‌انبار حاج حسین صباغ
این تیمچه در بازار سنتی کاشان سه طبقه دارد که دو صحن اصلی بزرگ و کوچک در آن دیده می‌شود. این دو صحن حجاری‌ها و معرق‌کاری‌های بی‌همتایی به‌نمایش می‌گذارد. یک آب‌انبار قدیمی در تیمچه صباغ واقع شده که برای مشتاقان علم قنات و آب‌انبار جذابیت‌های خودش را دارد.
مهم‌ترین صنایع در بازار بزرگ کاشان
یکی از جذابیت‌های بازار کاشان این است که می‌توانید در آن با بسیاری از صنایع و هنرهای دستی رایج در شهر آشنا شوید. هنرمندان بزرگی در این بازار در حجره‌های بی‌نام‌ونشان مشغول کار هستند که هریک می‌توانند یکی از سرمایه‌های ناملموس این مرزوبوم محسوب شوند.
مسگر‌ی
این صنعت از گذشته‌های دور در کاشان رواج داشت. ابتدا آنقدر تعداد مسگرها زیاد بود که سروصدای ناشی از کارشان شهر را به‌هم می‌ریخت. همین باعث شده بود مسگرها در بیرون از شهر ساکن شوند؛ اما به‌مرور و با از رونق افتادن این صنعت، برای نگهداری‌اش آن را دوباره به بازار بزرگ آوردند.
بازار مسگرهای کاشان یکی از جاهایی است که می‌توانید سوغاتی‌های زیبای مسی از آن بخرید و با صدای ضرب کار مسگرها روحتان را تازه و به گذشته‌ها سفر کنید.
این صنف در کاشان رسوم زیبایی هم دارند که سندی برای قدمت آن‌ها محسوب می‌شود. مثلا جشن آبریزان یا لتو که در روزهای گرم مردادماه برگزار می‌شد. در این روز مسگرها صورت‌هایشان را سیاه می‌کردند. آن‌ها مغازه‌ها را می‌بستند، در بازار راه می‌افتادند و باقی اصناف را خیس می‌کردند. همه مغازه‌ها به مسگرها هدایایی می‌دادند. درنهایت آن‌ها در بخشی از بازار جمع می‌شدند و با صورت‌های سیاه که شناختشان را دشوار می‌کرد، از مشکلات صنف گلایه می‌کردند.
قالی‌بافی
قالی کاشان از نفیس‌ترین قالی‌های جهان به‌حساب می‌آید. بعضی از مهم‌ترین نمونه‌های قالی کاشان این روزها در موزه‌های جهان نگهداری می‌شوند؛ مانند قالی شیخ صفی اردبیلی که در کاشان بافته شده است. نقوش پراستفاده در قالی کاشان نقش لچک، ترنج و شکارگاه هستند.
مغازه‌های فرش از چشم‌نوازترین بخش‌های بازار شناخته می‌شوند و روبروی کوی ضرابخانه قرار دارند. البته این صنف به‌جز فرش‌فروش‌ها رنگرزها، رفوگران و نقشه‌کش‌ها را نیز شامل می‌شود که هریک در بخش‌هایی از بازار مشغول به هستند. دیدن مراحل کارشان جذابیت زیادی برای گردشگران ایرانی و خارجی دارد.
در این بخش از بازار باید چشم‌هایتان را برای یک حظ بصری بی‌نظیر آماده کنید. آنقدر راسته فرش‌فروش‌های بازار کاشان شاعرانگی دارد که کم‌تر کسی موقع گذشتن از این راسته می‌تواند جلوی توقف طولانی مدتش را بگیرد. هر چند خرید فرش‌های دستباف این روزها به‌وسع خیلی‌هایمان نمی‌رسد؛ اما احتمالا اینجا کمی هم برای خریدن وسوسه خواهید شد. خدا را چه دیدید، شاید نتوانستید مقاومت کنید و زمین خانه‌تان با شاعرانگی و خاطرات سفر کاشان مفروش شد.
گل و گلاب
یکی از چیزهایی که باید در بازار کاشان بخرید، گل سرخ و گلاب آن است. این گلاب یکی از مرغوب‌ترین‌ها در سراسر جهان و محصولی از باغستان‌های روستاهای اطراف محسوب می‌شود.
البته دیگر عرقیات گیاهی کاشان هم شهرت زیادی دارند. این عرقیات به‌دلیل خلوص بالایشان میان گردشگران پر‌طرفدار هستند. به‌جز خرید در بازار کاشان و حظی که احتمالا این کار به همه می‌دهد، بوییدن عطر گلاب و عرقیات در مغازه‌های سنتی نیز شگفت‌انگیز است. این کار آن‌چنان مستتان می‌کند که تا ساعت‌ها و بلکه روزهای بعد حال خوشی از آن همه زیبایی دارید.
بعضی از مغازه‌ها عرقیات را به‌صورت خنک و برای نوشیدن هم ارایه می‌دهند. آن‌ها فرصتی شبیه یک کافه‌نشینی مختصر اما به‌شکل سنتی و خودمانی برایتان فراهم می‌کنند. فرصتی که در آن می‌توانید عرقیات را از کاسه‌های گل قرمز چینی سر بکشید، بین بازارگردی‌تان نفسی تازه کنید یا اینکه خاطره کاشان‌گردی‌تان را به طعم و حال خوش این لحظات پیوند بزنید.
اگر بازارگردی را در بازار سنتی کاشان تجربه کرده‌اید، نظراتتان را با نابرو به‌اشتراک بگذارید.
