خیابان سی تیر تهران محلی شگفت‌انگیز از ترکیب شکم‌گردی، خیابان‌گردی و گذر فرهنگ‌وهنر است. بی‌شک چند روز زمان نیاز دارید تا همه جذابیت‌های این خیابان را تجربه کنید. اگر روزی به این خیابان آمدید، حتما سری به موزه آبگینه و سفالینه ایران از دیدنی های تهران بزنید. البته ممکن است نتوانید به‌راحتی ساختمان موزه را میان دیگر بناهای مهم این خیابان پیدا کنید. در این‌صورت سراغ خانه سینمایی فارابی را بگیرید. اگر شما هم به موزه‌گردی علاقه‌مند هستید، در این مطلب از نابرو با من همراه باشید.
موزه آبگینه و سفالینه ایران
اگر به هنر تخصصی سفالگری و ساخت وسایل شیشه‌ای علاقه دارید، حتما بازدید از این موزه را به شما پیشنهاد می‌کنم. موزه آبگینه و سفالینه بستری را برای دیدن آثار تاریخی این حوزه فراهم کرده است. پس از پیگیری‌های هنردوستان این موزه در سال 1355 تاسیس و سال 1377 به‌عنوان اثری ملی ثبت شد. با وجود تلالو فرهنگ و تمدن در این موزه، اغلب بازدیدکنندگان آن گردشگران خارجی هستند. موزه آبگینه و سفالینه در دو طبقه و پنج تالار بزرگ ساخته شده است.
طبقه زیرزمین به امور اداری و محل استراحت پرسنل موزه اختصاص دارد. در قسمتی از محوطه موزه بنایی درحال ساخت است که کاربری آموزشی برای دوست‌داران علم خواهد داشت. علاوه‌بر این‌ها در بخش شمالی حیاط موزه آبگینه، کتابخانه‌ای می‌بینید که چند هزار جلد کتاب را با موضوعات باستان‌شناسی و تاریخی شامل می‌شود. این موزه هر روز هفته غیر از دوشنبه‌ها از ساعت هشت صبح تا هفت بعدازظهر فعالیت می‌کند.
ساختمان و بنای موزه
بنای موزه جذابیت فوق‌العاده‌ای دارد؛ به‌گونه‌ای که گاهی بیشتر از آثار تاریخی موزه عاشق بنای آن می‌شوید. ساختمان موزه آبگینه سال 1300 شمسی و زمان قاجار ساخته شد. ابتدا قوام‌السلطنه از آن به‌عنوان خانه و محل کار استفاده می‌کرد. به‌همین دلیل بسیاری از افراد هنوز آن را با نام خانه قوام‌السلطنه می‌شناسند. از سال 1330 تا 1355 این ساختمان کاربری‌های متفاوت دولتی داشته است. سفارت مصر و افغانستان و بانک بازرگانی ازجمله کاربری‌های این بنا هستند.
پیش از این‌که از خیابان سی تیر وارد ساختمان موزه شوید، دقیق‌تر به ساختمان نگاه کنید. در بخش‌هایی از دیوار بیرونی موزه، آجرهای فضایی اندازه یک دایره را برداشته و آن را با دو قطعه شیشه از درون و بیرون پوشانده‌اند. چند ظرف سفالی و شیشه‌ای در فضای شیشه‌ای ایجاد شده قرار داده‌اند. به‌این‌ترتیب نمای بیرونی ساختمان از ماهیت کنونی آن خبر می‌دهد.
ساختمان موزه ترکیبی از هنرهای گچ‌کاری، آینه‌کاری، آجرکاری، میناکاری و منبت‌کاری است. در نمای بیرونی بنای اصلی موزه بیش از 50 شکل و طرح مختلف به‌چشم می‌خورد. این قسمت از معماری ساختمان و گل‌های آجری روی ساختمان را از معماری سلجوقی الهام گرفته‌اند.
اگر شما هم شیفته گچبریهای بنا شده‌اید، باید بدانید این بخش حیرت‌انگیز موزه آبگینه و سفالینه در سه زمان مختلف درست شده است. گچبریهای بخش ورودی به زمان ساخت خانه قوام‌السلطنه، قسمتی از گچبریهای طبقه اول به زمان وجود سفارت مصر در ساختمان و گچبریهای طبقه دوم به دهه 60 شمسی تعلق دارد. سرسرای خانه، راهروها و بعضی از تالارها، مانند فرهنگ و هویت خانه دکوراسیونی گرم، قدیمی و سنتی دارند. آنچه شما را به حیرت وامی‌دارد، دکوراسیون مینیمال و کاملا متفاوت بعضی از تالارها است. این دکوراسیون به خانه تعلق ندارد و آن را صرفا به‌عنوان فضاسازی برای موزه درست کرده‌اند.
حیاط و ورودی موزه آبگینه و سفالینه
دری بزرگ و دو لنگه به‌سبک خانه‌های اشرافی قاجار شما را به‌سمت موزه هدایت می‌کند. در بدو ورود باید از قسمت نگهبانی بلیت تهیه کنید؛ هزینه بلیت برای ایرانی‌ها 2500 و برای گردشگران خارجی 15000 تومان است. حیاط بزرگی پیش‌روی شما وجود دارد که باغچه‌ای سرسبز و بیضی شکل به زیبایی آن اضافه می‌کند. علاوه‌بر این باغچه، دو محوطه سبز دیگر نیز اطراف حیاط به‌چشم می‌خورد. ترکیب درختان بلند و سبز، چراغ‌های روشنایی جذاب و نیمکت‌های چوبی متعدد در گوشه‌وکنار این موزه حس‌وحالی شگفت‌انگیز خواهد داشت.
کمی جلوتر حوضی پرآب با چند ماهی قرمز در آن وجود دارد. اگر به‌سمت راست حرکت کنید، به بنیاد سینمایی فارابی خواهید رسید. با ادامه مسیرتان رو به جلو، موزه شیشه و آبگینه ایران توجه‌تان را جلب خواهد کرد. اولین اتاق فروشگاهی از صنایع‌دستی است که می‌توانید، برای سوغاتی ازآنجا خرید کنید. مسئولان موزه یک سایت باستان‌شناسی را در این قسمت شبیه‌سازی کرده و چند اثر تاریخی در آن قرار داده‌اند.
تالار اول موزه
در تالار اول موزه دو قفسه شیشه‌ای بزرگ در مرکز و هفت قفسه به دیوار چسبانده شده است. جواهرآلات شیشه‌ای و سفالی متعلق به دوره اشکانیان، عطردان‌های شیشه‌ای دو دسته‌ای به‌سبک شرق مدیترانه، ظرف کوچک سفالی و کوزه منقوش برای هزاره قبل میلاد و کشف‌شده در لرستان از وسایل یکی از قفسه‌ها هستند. در این تالار چهار شومینه وجود دارد که قفسه آثار تاریخی را روی آن‌ها نصب کرده‌اند.
کوزه و قوری سفالی با لوله منقاری شکل برای قرن هفتم قبل از میلاد که در منطقه قیطریه کشف شده، شکوه زیادی به موزه بخشیده است. دیدن چندین گردنبند شیشه‌ای برای قرن هفت و هشت هجری قمری در این بخش، بازدید شما را لذت‌بخش‌تر می‌کند.
در یکی قفسه‌های مرکزی این تالار خمره‌ای بزرگ، سفالی و دست‌ساز دیده می‌شود که برای ذخیره‌سازی غلات از آن استفاده می‌کردند. این خمره که روی آن تصاویری از انسان در شکارگاه نقاشی شده است قدمتی تا هزاره سوم پیش از میلاد دارد. اطراف این خمره ظروف و کوزه‌های سفالی دست‌ساز متعلق به دوران پیش از میلاد چیده شده‌اند. این ظروف را در غرب و شمال‌غربی کشور کشف کرده‌اند.
در قفسه مرکزی دیگر عطردان‌های کوچک و بزرگ شیشه‌ای، تنگ‌ها و کاسه‌های شیشه‌ای رنگی به‌صورت پلکانی کنار هم قرار گرفته‌اند.
تالار اول مینا
سرسرای موزه آبگینه و سفالینه ایران یا تالار اول مینا، قسمتی از عمارت است که با دو ردیف پله به‌شکل صدف به طبقه دوم راه دارد. امیرتیمورخان در قرن هشتم هجری دمشق را فتح و همه کارگاه‌های شیشه‌سازی و صنایع مربوط به آن را در شرق به‌ویژه در ایران نابود کرد. در این زمان اهالی ونیز باتوجه به آموزه‌هایشان از مسلمانان طی جنگ‌های صلیبی، اقدامات زیادی برای حفظ این صنعت انجام دادند. آن‌ها چنان ظروف شگفت‌انگیزی می‌ساختند که همه بازار شرق را در مدت کوتاهی به‌دست گرفتند.
این قسمت از موزه به‌نمایش آثار این دوران می‌پردازد. چهار کپسول عمودی با فاصله‌های یکسان قرار گرفته‌اند که هریک اثری تاریخی و هنری در خود جای داده است. گلدان بلورین تراش‌دار برای قرن 13 هجری، ظرف سه‌تیکه بلورین و شمع‌دانی متعلق به دوران قاجار از جمله این آثار هستند. علاوه‌بر آن‌ها چند قفسه نیز در دیوار تعبیه کرده‌اند. طراحی قفسه‌ها به‌گونه‌ای است که با بستن یک در دو لنگه از مقابل چشمان‌تان پنهان می‌شوند. ظروف شیشه‌ای رنگین‌کاری شده، لاله‌های بلورین و جعبه‌هایی از جنس شیشه آبی از وسایل داخل قفسه‌ها به‌حساب می‌آیند.
تالار دوم مینا
دکوراسیون مینیمال و مدرن این تالار کاملا در تضاد با طراحی سنتی و گرم محیط عمارت دارد. در این سالن هم مانند تالار اول چند شومینه وجود دارد که تغییر کاربری داده‌اند. پنجره‌های این تالار را با درب‌هایی چوبی، به‌رسم معماری قاجار، پوشانده‌اند. در این تالار که هانس هولاین اتریشی آن را طراحی کرده، 15 کپسول به‌سبک ستون‌های تخت‌جمشید بنا شده است. علاوه‌بر این ستون‌ها چند قفسه در سالن قرار دارد. بخش شگفت‌انگیز موزه آبگینه ایران فضایی مکعبی با الهام از کعبه زرتشت است که انواع آثار شیشه‌ای کوچک را در خود جای می‌دهد.
جام شیشه‌ای رنگین متعلق به هزاره پیش از میلاد، بطری شیشه‌ای برای شرق مدیترانه و هزاره پیش از میلاد و روغن‌دانی دسته‌دار و باستانی گوشه‌ای از آثار جذاب موجود در این موزه هستند. بعضی از ظروف سالم و برخی ترک خورده‌اند که طی مرمت و بازسازی آن‌ها را احیا کرده‌اند.
طبقه دوم موزه
طبقه دوم موزه، سه تالار بزرگ دارد. این طبقه با فرش‌های قرمز پوشیده شده و آثار تاریخی شگفت‌انگیزی در آن به‌چشم می‌خورد. تنگ‌های شیشه‌ای متعلق به گرگان یا نیشابور و برای قرن سوم هجری، جام‌ها و ظروف شیشه‌ای، اشک‌دان شیشه‌ای، ابریق سفالی و… ازجمله این آثار هستند. به‌طورکلی شش قفسه در سرسرای طبقه دوم وجود دارد.
تالار زرین
دکوراسیون این تالار رنگ‌های سفید، طوسی و نوک‌مدادی دارد. 24 قفسه در دیوار و 15 ستون در مرکز تالار زرین قرار داده‌اند. بیشتر آثار موزه آبگینه و سفالینه ایران در این قسمت زرین‌فام هستند. قدمت این ظروف که لعاب طلا دارند، به دوران پرافتخار سلجوقی بازمی‌گردد. بعضی از این آثار کتیبه‌دار هستند؛ یعنی متونی با خط نستعلیق دورتادورشان نوشته شده است. در این بخش می‌توانید تنگ سفالی با لعاب زرین‌فام با نقوش برجسته انسانی برای قرن هفتم هجری و کشف شده در کاشان را ببینید. بشقاب‌های بزرگ کتیبه‌دار با تزیینات گیاهی و هندسی، بخوردان یا عودسوز زرین، کاشی‌های چند ضلعی و پارچ‌های کتیبه‌ای از دیگر جذابیت‌های تالار زرین هستند.
تالار صدف
با توجه به شکل صدف مانند این اتاق، آن را تالار صدف می‌نامند. در برهه‌ای از تاریخ سفال‌ها جنبه تجملاتی پیدا کردند. هدف از ساخت آن‌ها بیشتر تولید آثاری شگفت‌انگیز، زیبا و دکوری بود تا کاربرد مصرفی ظروف. این تالار، مجموعه‌ای از سفال‌های اشرافی را در خود گنجانده که دل شما را خواهند برد. در تزیین و آرایش این ظروف دقت بالایی به‌کار برده‌اند. نقش‌هایی از گیاهان، پرندگان، انسان‌ها و مفاهیم مختلف روی ظروف حک می‌کردند. در این تالار هم آثار کتیبه‌دار زیادی خواهید دید.
هنگام ورود دو تابلو راهنما درباره تاریخ و قدمت این آثار روبروی شما قرار دارد. کف این سالن از سنگ سفید و طوسی ابروبادی بوده و برای بازدید از آثار باید از یکی دوتا پله بالا بروید. دکوراسیون این تالار هم مانند تالار مینا دو و زرین شباهتی به فضای سنتی عمارت ندارد. 17 قفسه در دیوار و یک قفسه در مرکز تالار دیده می‌شود. در یکی از بزرگ‌ترین قفسه‌های این تالار 11 ظرف تاریخی به‌صورت متقارن چیده شده‌اند که آن‌ها را در مناطق نیشابور، سوریه، گرگان، بین‌النهرین و کاشان کشف کرده‌اند. جام‌ها، تنگ‌ها، صراحی‌ها و ظروف شیشه‌ای با حکاکی نقوش مختلف در این قفسه اصلی قرار دارند.
عطردان، ظرف نگه‌داری مواد آرایشی و دارویی به‌شکل عقرب، تنگ و… همگی از آثار شیشه‌ای موزه آبگینه و سفالینه ایران در تالار صدف هستند. یک صراحی با تزیینات برجسته متعلق به قرن چهار تا هفت هجری نیز در این قفسه‌ها وجود دارد. در قفسه مرکزی وسایلی پزشکی مانند مهرهای شیشه‌ای، بادکش‌های شیشه‌ای برای قرن سه یا چهار هجری کشف شده در ری، ظرف آزمایشگاهی شیشه‌ای برای قرن اول اسلامی و… به‌چشم می‌خورد.
تالار لاجورد
سالن لاجورد، تالاری شگفت‌انگیز با دو اتاق تودرتو در بخش انتهایی طبقه دوم است. این تالار به تالار زرین راه پیدا می‌کند. بیشتر اشیای این قسمت از موزه آبگینه و سفالینه ایران لعاب فیروزه‌ای دارند. یکی از شگفت‌انگیزترین آثار این بخش، میزی 9 تکه است که قسمت‌های آن از هم جدا می‌شوند. هر 9 تکه میز لعاب فیروزه دارند و روی هریک از آن‌ها داستانی بزمی از شاهنامه کشیده‌اند. قدمت این میز به دوران قاجاریه برمی‌گردد و صاحب اصلی آن هم علی‌محمد اصفهانی است.
شش قفسه در اتاق اول و دو قفسه بزرگ در اتاق بعدی قرار دارد. دیدن جام شیشه‌ای که چهار سوره از قرآن (مزمل، تغابن، آیه‌الکرسی و الرحمن) را روی آن حک کرده‌اند، بی‌شک شما را به‌وجد می‌آورد. گلاب‌پاش‌ها و تنگ‌های شیشه‌ای، صراحی‌های شیشه‌ای، کوزه و قلیان لعاب‌کاری شده، جام‌های رنگی شیشه‌ای و… ازجمله آثار هنری و تاریخی موزه در تالار لاجورد هستند.
راه‌های دسترسی به موزه
اگر از دوست‌داران محیط‌زیست هستید و جابه‌جایی با مترو و حمل‌ونقل عمومی را ترجیح می‌دهید؛ انتخاب‌های زیادی خواهید داشت. می‌توانید خودتان را به ایستگاه مترو حسن‌آباد در خط دو یا ایستگاه سعدی واقع‌در خط یک مترو برسانید. با یک پیاده‌روی 20 دقیقه‌ای به خیابان سی‌تیر آمده و موزه آبگینه و سفالینه را پیدا کنید. می‌توانید از اتوبوس‌های میدان جمهوری_بهارستان یا میدان جمهوری_کریمخان‌زند در ایستگاه حافظ پیاده شده و تا ساختمان موزه کمی قدم بزنید.
اگر تجربه بازدید از موزه آبگینه و سفالینه ایران را دارید، تظراتتان را با نابرو به‌اشتراک بگذارید.
