ورود به کاخ گلستان تهران ما را به سال‌های خیلی دور میبرد، زمانی که تهران تازه می‌رفت تا تبدیل به دارالخلافه قاجار شود و جای خودش را در تاریخ کشور پیدا کند.
با اینکه کاخ موزه گلستان در فهرست میراث یونسکو ثبت شده، اما در یکی از شلوغ‌ترین و بی‌سامان‌ترین نقاط تهران واقع شده است. دربار شاهان سه دوره سلطنت در ایران، حالا در میان سرو صدای سرسام آور اطراف و در محاصره ساختمان‌های بیقواره، ما را به زمانی میبرد که تهران گذر تاریخی خود از یک قریه کوچک به یک ابرشهر را شروع کرده بود.
کاخ گلستان تهران در یک نگاه
کاخ گلستان تهران حوادث مهم و زیادی را به خودش دیده: از تاجگذاری مظفرالدین شاه و احمدشاه قاجار تا بزم‌های معروف قجری، تا حضور پرجبروت ناصرالدین شاه، تا نعش شاه شهید و داستان مشروطه.
در آخر، پند تاریخ در آنجاست که تاجگذاری هر دو شاه پهلوی هم درست در همین کاخ انجام شد، در اقامتگاه سلاطینی از آغامحمدخان تا احمد شاه که اولی کل ایران را درنوردید تا شاهنشاهی قاجار را بنیان بگذارد و آخری کاخ را به قصد سفر فرنگ ترک کرد تا وارثان بعدی تاج و تخت کسانی غیر از دودمان قاجار باشند.
این مجموعه بنای سلطنتی، قدمتی ۴۵۰ ساله دارد و در حال حاضر در قلب فضای تجاری سنتی تهران قرار گرفته، اما روزی که شاه طهماسب صفوی دستور بنای اولیه آن را داد، بیشتر به قریه‌ای می‌مانست که در بیرون شهری کوچک، تهران نام، بین ری و کوهپایه‌های البرز واقع شده باشد. البته از ساختمانی که شاه طهماسب دستور ساخت آن را داد امروز اثری به جا نمانده و قدیمی‌ترین بنای کاخ موزه گلستان در زمان کریم خان زند ساخته شده است.
حالا کمی در زمان جلوتر برویم، به زمانی که آغامحمد خان بعد از کشت و کشتار فراوان به تهران رسید و تصمیم گرفت سلطنتش را از این شهر آغاز کند، دور از اصفهان و آشوب بازماندگان صفوی، نه از تبریز پرمخاطره و نه از قزوین کهن پایتخت کشور. از تهران، جایی که می‌رفت اولین کلانشهر ایران شود.
اما در تهران خبری از عالی قاپو و چهلستون نبود، شهر باید برای اقامت شاه آماده می‌شد، این بود که بنای کاخ گلستان تهران برای این منظور در نظر گرفته شد.
فتحعلیشاه طبعی ظریف‌تر از آغامحمدخان داشت و به تزیینات اروپایی و آینه کاری و منبت کاری‌های کاخ اضافه کرد.
اما دوران طلایی کاخ گلستان تهران، با سلطنت ناصرالدین شاه شروع شد. شاه عیاش، به مدت ۵۰ سال کاخ را از اقامتگاه شاهانه به محل بزم خود تبدیل کرد و رویای توپ کاپی را به گلستان آورد.
هربار که سلطان صاحبقران به سفری تازه می‌رفت، کاخ بیشتر رنگ و بویی از پاریس و رم و لندن و وین و ستن پطرزبورگ می‌گرفت.
شمس العماره
شمس العماره، سوغات فرنگ است و یادگار طبع ناصرالدین شاه جوان.
عمارت‌های رفیع اروپایی شاه را به فکر ساختن قصری انداخت که هم فرنگی مآب باشد و هم از بلندای آن بتوان کوه‌های البرز را دید و هم شکوه و عظمت عالی قاپو اصفهان را تداعی کند.
این بود که این برج را در ضلع شرقی کاخ گلستان تهران با اسلوب معماری ایرانی ساخت و از یک طرف با کاشی‌های هفت رنگ قاجاری و ارسی و پنجره‌ها به شاه نشین و اتاق‌های گوشواره جلوه بخشید و از سوی دیگر با آینه کاری‌ها و نقاشی‌های اروپایی حال و هوای آن را دوگانه کرد. کاخ ۳۵ متر ارتفاع و ۵ طبقه دارد. اگر امروز برج‌های مسکونی تهران و برج چند منطوره میلاد، بلندترین ساختمان‌های شهر هستند، در آن زمان که معیرالممالک این اثر را طراحی کرد، استاد علی محمد کاشی معمای آن را انجام داد، هیچ ساختمانی در تهران بلندتر از شمس العماره یا بنای خورشید نبود.
ایوان و تالار شاه‌نشین به سبک همه کاخ‌های قاجاری در طبقه اول شمس العماره قرار دارد و آینه‌کاری‌های آن جلوه‌ای بینظیر دارد. در دو طرف شاه نشین دو اتاق گوشواره با تزییات و نقاشی‌ها و آینه‌کاری‌های زیبا وجود دارند که تداعی‌گر کاخ‌های اصفهان با حال و هوایی اروپایی هستند.
کف شاه نشین با کاشی‌های هفت‌رنگ قاجاری پوشیده و هر کاشی تصویری منحصربه‌فرد از طبیعت یا شکار را نشان می‌دهد.
پیش بخاری‌های شمس العماره همه از جنس مرمر هستند و با نقش برجسته‌هایی به شکل گیاهان پیچ خورده و حیوانات تزیین شده‌اند.
در همین کاخ ساعتی هست، اهدایی ملکه ویکتوریا که در همان اوایل کار با صدای گوشخراشش خلوت حرمسرا را به هم زد، شاه دستور داد صدای آن را کم کنند اما این تعمیر ناشیانه ساعت پیشکشی را برای ۱۰۰ سال از صدا انداخت.
تالار سلام یا سالن تاجگذاری
ناصرالدین شاه و شاهان بعدی قاجار در سفر به اروپا متوجه تالارهایی شدند که در آنها اشیا گران‌بها و قدیمی نگهداری می‌شد. به همین دلیل تصمیم گرفتند چنین بنایی را به مجموعه گلستان اصافه کنند. تالار سلام در کاخ گلستان با همین هدف ساخته شده است. این کاخ زمان پهلوی اول و دوم، محل برگزاری مراسم تاجگذاری بود.
مهمترین تاجگذاری این تالار، تاجگذاری محمدرضا پهلوی و فرح دیباست. معمار این عمارت مثل خیلی از عمارت‌های اعیانی دیگر قاجاری، صنیع الملک بوده و ساخت آن ۲ سال طول کشیده است.
با انتقال تخت طاووس به این تالار و برگزاری بارعام در آن نامش به تالار سلام تغییر کرد، نمی‌شود گفت این بنا، بنایی تماما قاجاری است. چرا که در تزیینات کاخ ردپای پدر و پسر پهلوی بیشتر به چشم می‌خورد. خصوصا بعد از آنکه محمد رضا شاه پهلوی تصمیم گرفت تشریفات درباری و رسمی تاجگذاری را در این محل انجام دهد،آینه کاری و گچبری‌های نفیسی را به تالار اضافه کرد.
تالار یک سالن وسیع با ۸ ستون زیباست که ۹ پنجره در ضلع جنوبی آن زیبایی باغ را به داخل این فضای مجلل می‌آورد.
در حال حاضر مجموعه‌ای از نقاشی‌های کمال الملک، نسخه بدل تخت طاووس و تاج کیانی در تالار اصلی این موزه و زره سلطان اسماعیل صفوی، مهر شاهان قاجار، تاج آقامحمدخان و تیر و کمان نادر در طبقه زیرین آن قابل بازدید است. در این موزه قبلا ظروف چینی و نقره اهدایی به دربار انبار می‌شده است.
تالار آیینه
فیلم کمال الملک را دیده اید؟ اگر دیده باشید حتما تالار آینه برای‌تان معنی دیگری دارد، بخش‌های مهمی از فیلم در همین تالار فیلمبرداری شده است.
تا قبل از اینکه به تالار پا بگذارید تصورتان از آن تالاری بسیار وسیع است، اما در اصل تالار چندان بزرگ نیست و به لطف آینه کاری‌های فوق العاده‌اش، جلوه‌ای باشکوه دارد.
تالار در ضلع غربی کاخ موزه و درست زیر سردر ورودی عمارت اصلی و درکنار تالار سلام قرار دارد. این عمارت هم مثل تالار سلام به دست صنیع الملک معماری شده است. قبل از اینکه تالار آینه به شکل فعلی ساخته شود در این محل یک بنای چوبی چهلستون قرار داشته که خود آن به جای عمارت الماسیه ساخته شده بوده است.
می‌دانیم که این تالار با نقاشی کمال الملک جاودانه شده است. استاد روی این اثر ۵ سال زمان گذاشت و تصویری باشکوه‌تر از خود تالار خلق کرد. در این پرده ناصرالدین شاه را نیز در این سالن مجلل و پرآینه می‌بینیم.
ایوان مرمر یا دارالعماره
این ایوان به دستور کریم خان ساخته شده و بعدها شاهان قاجار دیوان را در آن برگزار می‌کرده‌اند. مهمترین رویداد این قسمت، بار عام نوروزی بوده که طی آن سلاطین قاجار به مردم هدایا و عیدی می‌داده‌اند.
آغا محمد خان بعد از قتل بازماندگان زند، ستون‌های بلند، آینه‌های مرصع، نقاشی‌های پرشکوه و درهای خاتم‌کاری را از قصر وکیل شیراز به این جا آورد، دستور داد سقف‌های آن را بلندتر کنند و ستون‌های مرمر را در آن کار بگذارند. بعدها ناصرالدین شاه هم به نوبه خود آینه کاری، مشبک کاری و خاتم کاری‌هایی به آن افزود و این ایوان را تبدیل به یک اثر هنری کرد. در اصل ۶ اثربزرگ نقاشی که معروف‌ترین آنها یکی صحنه نبرد فتحعلی شاه با غوریان، دیگری شاه اسماعیل صفوی در شکار و آن دیگر نبرد امیر تیمور با بایزید عثمانی را نشان می‌دهد، آثاری نفیس و بینظیر هستند.
بازدید از تخت مرمر یا تخت سلیمانی خاطره انگیزترین بخش دیدار این ایوان است. این تخت چسبیده به وسط ایوان و شاهد تاجگذاری شاهان قاجار و اعلام سلطنت پهلوی اول بوده است. گفته می‌شود این تخت به دستور کریم خان ساخته شده، اما بعضی دیگر آن را یک اثر صفوی می‌دانند و گروهی دیگر معتقدند آغا محمد خان صاحب اصلی آن است.
تخت فعلی توسط میرزا بابای شیرازی نقاش باشی طراحی شده و تراشکاری و حجاری‌های آن کار استاد محمد ابراهیم اصفهانی حجارباشی دربار بوده است.
تخت روی دوش سه دیو، شش فرشته و یازده ستون استوار شده است که در تغییرات بعد از انقلاب یکی از فرشته‌ها ناپدید شده است.
حوضخانه و خلوت کریمخانی
در کنار تالار سلام، خلوت و حوض خانه کریمخانی قرار دارد که ایوانی است سر پوشیده و سه گوش با حوضی در میان آن. از این بنا هم نقاشی‌ای با همین عنوان به دست کمال الملک کشیده شده که حوض و فواره آن را نشان می‌دهد.
این فضا در اصل محل عبور از اندرونی به داخل باغ و دیوانخانه و تالار تخت مرمر بوده. تخت مرمر این حوضخانه نسخه بسیار ساده‌ای از تحت مرمر است. اساسا این قسمت کاخ حالتی بسیار خصوصی داشت و ناصرالدین شاه بویژه به آن علاقه زیادی داشته و گفته می‌شود محل خلوت او با سوگلی‌ها، همین طور مطالعه و قلیان کشیدن او بوده است.
در همین فضاست که یکی از دیدنی‌ترین سازه‌های کاخ موزه را می‌توانید ببینید. پیکره تمام قد ناصرالدین شاه که بر روی سنگ قبر او کنده شده و بعد از انقلاب از مزارش در حرم عبدالعظیم به این ایوان آورده شده است.
موزه مردم شناسی در کاخ ابیض
این موزه در کاخ ابیض سابق یعنی محل هیات وزیران قاجار و پهلوی اول برپاست. بنای این کاخ اروپایی از سنگ مرمر سفید است و به همین خاطر به کاخ ابیض یا سفید معروف است.
کاخ سفید در اصل محل نگهداری پیشکش‌های سلطان عبدالحمید عثمانی به ناصرالدین شاه بوده است. می‌توان گفت شاه شهید از این عمارت که قبلا کلاه فرنگی یا برج آغامحمد خانی بوده، به عنوان انبار هدایای شاه عثمانی استفاده می‌کرده است. کاخ نمایی سفید رنگ و حال و هوایی اروپایی داشته است. تا سال ۱۳۳۳ هیات وزیران در این محل برگزار می‌شده است. معماری کاخ آمیزه زیبایی از سبک ایرانی/ قاجاری و اروپایی است.
عمارت بادگیر و تالار عاج
عمارت بادگیر و تالار عاج از ملحقات دیدنی کاخ ابیض هستند.
درعمارت بادگیر که تا زمان رضاشاه پهلوی،تصمیمات مهم مملکتی در آن گرفته می شد و در اصل محل برگزاری جلسات هیات وزا بوده و دری که کالسکه‌ها و بعدها اتومبیل وزیران از آن تردد می‌کرده نیز به در هیات وزرا معروف بوده است.
آدرس کاخ گلستان تهران
کاخ موزه گلستان در میدان ۱۵ خرداد واقع شده و درهای آن هر روز از ساعت ۹ صبح تا ۵ بعدازظهر به روی بازدیدکنندگان باز است. اما در طول سال چند روزی کاخ گلستان تهران تعطیل است که در زیر آمده است:
روزهای تعطیلی کاخ گلستان تهران
– رحلت امام خمینی(ره)، 14 خرداد
– شهادت حضرت علی (ع)، 21 رمضان
– تاسوعای حسینی، 9 محرم
– عاشورای حسینی، 10 محرم
– اربعین حسینی، 20صفر
– شهادت امام حسن مجتبی(ع)، 28 صفر
– شهادت امام صادق (ع)، 25 شوال
قیمت بلیط ورودی کاخ گلستان تهران
ورودی کاخ گلستان تهران به ازای هر بازدید کننده داخلی ۲۵۰۰ تومان و برای بازدیدکننده خارجی پانزده هزار تومان است. مبلغ ورودی بازدید از هر موزه و عمارت‌های مجموعه برای بازدیدکننده داخلی ۲۰۰۰ تومان البته به غیر از کاخ اختصاصی که ۲۵۰۰ تومان است. مبلغ ورودی بازدید از هر موزه و عمارت‌های مجموعه برای بازدیدکننده خارجی۸۰۰۰ تومان، به جز کاخ اختصاصی که ۱۵۰۰۰ تومان است.
