غارها همیشه افسانه‌ها و داستان‌هایی را با خود به همراه داشته‌اند و به دلیل اینکه به‌نوعی معرف سبک زندگی و فرهنگ انسان‌های گذشته هستند، همواره مورد توجه باستان‌شناسان بوده‌اند. غار کلماکره از جاذبه های طبیعی لرستان که ردپای آثار آن تا دل اروپا رفته، غاری است پر رمزوراز که برای ماجراجویان و طبیعت‌گردان جذابیت زیادی دارد. در گزارش ارسالی محمد هاشمی با نابرو همراه باشید تا با این غار قدیمی آشنا شوید.
تاریخچه و روایات درباره این غار
این غار که قدمت آن به ۲۷۰۰ سال پیش برمی‌گردد، ششمین گنجینه بزرگ جهان محسوب می‌شود که رمزورازهای بسیاری در پس خود دارد. غار کلماکره به دلیل آن که پیشانی آن ۵.۱ متر پایین‌تر از دهانه‌اش بود، برای مدت‌های طولانی از نظرها پنهان مانده و کشف نشده بود.
درباره این غار که از جاهای دیدنی لرستان به‌شمار می‌آید، روایت‌های بسیاری مطرح شده است. در روایتی گفته شده این غار مدفن ثروت پادشاهان ساسانی و از مهم‌ترین خزانه‌های ایران باستان از جمله هخامنشیان بوده است. در روایتی دیگر این غار را به دوران نوعیلامیان نسبت داده و می‌گویند میراث یا هدایای پادشاهان متعدد به‌عنوان گنجینه در غار کلماکره نگهداری می‌شد. برطبق روایتی دیگر زمانی که کوروش بین‌النهرین و بابل را تصرف کرد، خزائن معابد بابل را از شوش به این غار آورد. همچنین گفته شده است در زمانی که اسکندر به ایران حمله کرد، گنجینه‌هایی به کوه‌های پل دختر منتقل شد و ۴ نفر برای حفاظت از آن‌ها به عنوان نگهبان انتخاب شدند که به مرگ طبیعی از دنیا رفتند. بقایای اسکلت این افراد در سال‌های گذشته کشف شد. همچنین به گفته باستان‌شناسان ابتدای غار که یک مسیر خاکی است ۱۲ جسد پیدا شده که نشانی از گورستان در این محل است. عده‌ای نیز معتقد هستند این گنجینه به هیچ پادشاهی تعلق نداشته است.
فردی به اسم “رسول بشاش” پژوهشگر ایرانی با مطالعه کتیبه‌های کشف شده در بین اشیاء، این گنجینه را مربوط به خانواده‌ای سلطنتی دانست که بر طبق آن همه اشیاء و خزائن، به پادشاهی به نام آمیریش پسر دابالا و به سرزمینی به نام سمتی یا ساماتوره و یا ساماتی متعلق بوده است. این حکومت بسیار ثروتمند بود و در سرزمین کوچکی در دوره عیلامینو بخش جنوبی لرستان حاکم بود که با قدرت گرفتن هخامنشیان درگذر زمان بخشی از گنجینه آن‌ها در غار کلماکره نگهداری می‌شد. در کتیبه‌ها نام ۱۷ پادشاه نوشته شده که ۴ نفر آن‌ها لقب شاه داشته و بقیه به عنوان پیروانشان بودند.
علت نام‌گذاری غار کلماکره
در رابطه با نام این غار باید گفت که “کل” در گویش لری به نوعی حیوان حلال گوشت کوهی گفته می‌شود که شاخ‌های کمانی رو به بالا یا نرینه بز کوهی داشته و”ما” به معنی مأوا و مکان استقرار و”کره” به درختی مشابه انجیر گفته می‌شود که میوه‌های غیرخوراکی داشته است. این درخت در ورودی غار قرار داشت و در سال ۱۳۷۴ توسط برخی حفاران غیرمجاز قطع و به عنوان هیزم استفاده شد. در نهایت کلماکره به معنای مأوای کل و درخت انجیر است. در رابطه با این غار و قدمتش در کتاب” احمد پرویز” اطلاعاتی جمع‌آوری و منتشر شده است. غار کلماکره در سال ۱۳۸۴ در آثار ملی ایران ثبت شد.
پیداشدن غار و روایت‌های آن
در سال 1368 فردی به نام” عزیز کلماکره‌ای” که چوپان و شکارچی بود با تعقیب یک بز کوهی این غار را کشف کرد. وی در ابتدا یک سکه قدیمی در اطراف غار پیدا کرد و آن را به فروشنده عتیقه فروشی نشان داد و بعد از آن به صورت مجهزتر به این غار رفته و اشیاء پیدا شده را به فروش می‌رساند. با اطلاع سازمان میراث فرهنگی از این غار در سال ۱۳۷۱ کاوش‌هایی صورت گرفت و افرادی برای حفاظت از آن فرستاده شد. از آن‌جایی که چیزی در غار کلماکره باقی نمانده بود و دزدها، جاعلان، مال‌خرها، دلالان، قاچاقچیان، حفاران و افراد محلی و شهرهای اطراف اشیاء غار را به غارت برده بودند، دهانه غار بسته شد. این کار سازمان میراث فرهنگی باعث شد گنجینه‌های اندک موجود در غار نیز به غارت برود. اکنون در این غار تعدادی ستون و دیواره‌های تخریب شده باقی مانده است.
در فیلم مستندی برای غار کلماکره لرستان فردی از اهالی روستا گفت در سال ۱۳۵۰ با عمویش این غار را کشف و در سال ۱۳۵۷ وارد آن شد. در ابتدا یک سکه قدیمی پیدا کرد. هنگامی که با تفنگش به سقف غار شلیک کرد، سکه‌های طلا و نقره روی سرش ریخت. بعدها اشیاء روی سرستون‌ها و طاق‌ها را پیدا کرده و با خود می‌برد. به اعتقاد وی ۸ تا ۹ انبار دیگر از این عتیقه‌ها هنوز درون غار وجود داشت. این فرد پس از دستگیری محل غار را نشان داد. غار تاریخی کلماکره تا سال ۱۳۶۸ از اشیاء باستانی به طور کامل تخلیه شد و به یغما رفت.
معماری غار تاریخی کلماکره
غار کلماکره با مساحت ۴۳۰۰ متر و استالکتیت‌ها و استالاکمیت‌های طلایی، حوضچه‌های پرآب، دهلیزها، حفره‌ها، آبچال‌های طبیعی، ستون‌های رسوبی، سخت‌آویزها و چهار تالار نسبتا بزرگ شکوه منحصربه‌فردی را به نمایش گذاشته است.
تالار اول با اتاقکی از جنس قلوهسنگ و ملاط گل رس و کاه محل نگهبانی محافظان بود. این مکان اکنون با دخالت‌های انسانی تخریب شده است. پس از تالار اول می‌توان به صورت سینه‌خیز وارد تالار تاریک دوم شد. تالار دوم محل نگهداری مایحتاج بود که خمره‌های بزرگ و کوچک روی ستون‌های آهکی نازک غار قرار گرفته بودند. پس از تالار دوم هم با طی کردن مسیری سربالایی و سپس سرازیری به دو تالار انتهایی می‌رسید. تالار سوم و تالار چهارم دارای آبچال‌هایی بودند که محل نگهداری گنجینه‌های این غار بود.
اشیاء کشف شده از دل غار
اشیاء کشف شده از این غار در موزه‌هایی واقع در داخل و خارج کشور نگهداری می‌شود. پیکره‌ها، بشقاب‌ها، تکوک‌ها و… در موزه‌هایی از جمله موزه لوور، موزه بریتانیا، متروپولیتن نیویورک و بریتیش میوزیوم و… قرار دارد. در ایران نیز این آثار در موزه فلک‌الافلاک در شهر خرم‌آباد و موزه ایران باستان نگهداری می‌شود.
اولین اشیا کشف شده از غار کلماکره شامل نقاب‌هایی از جنس طلا، ۶ گوش نقره‌ای حیوانات، ران یک بز کوهی بالدار در اندازه طبیعی، دو میله فلزی منحنی داس‌مانند، سه قطعه شمش نقره ذوب شده و تعدادی از قطعات جدا شده حیوانات بود. کاسه‌های ماهی بادامی نیز از نفیس‌ترین و معروف‌ترین یافته‌های این غار است. نقاب‌های طلایی که مربوط به هزاره نخست پیش از میلاد هستند و هم اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می‌شوند، برای مراسم آیینی شبیه به بالماسکه بوده است. اشیائی مانند پیکره جانوران اساطیری و افسانه‌ای که از آن‌ها برای افشاندن مایعات مقدس در مراسمات آیینی آن زمان استفاده می‌شد نیز جزو این یافته‌ها هستند.
موقعیت مکانی غار کلماکره
این غار در استان لرستان، شهرستان پل دختر، نزدیکی روستایی به نام طاق ملک حسین در شرق یکی از آخرین دره‌های صخره‌ای کوه آهکی ملّه واقع شده است. درباره موقعیت این غار که ۶۵۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد باید گفت که اهالی پل دختر آن را متعلق به خود و اهالی رومشکان هم این غار را مربوط به منطقه خود می‌دانند؛ اما براساس اسناد رسمی ثبت شده غار کلماکره، در حوزه شهرستان پل دختر قرار دارد.
دسترسی به غار کلماکره
برای بازدید از این غار تاریخی می‌توانید از شهرستان پل دختر در مسیر جاده‌ای که در حاشیه شمالی رودخانه کشکان واقع است، به سمت روستای دره‌باغ بروید و این مسیر کوهستانی را پیاده تا دهانه غار حرکت کنید. برای ورود به دهانه این غار با استفاده از طناب باید از یک دره ۱۰۰ متری یک پرش ۱۰ متری داشته باشید.
توصیه‌هایی پیش از سفر
بد نیست بدانید نور طبیعی فقط تا عمق ۱۰ متری غار وجود دارد و پس از آن غار در تاریکی فرو می‌رود. بنابراین از چراغ‌قوه یا هدلایت برای غارپیمایی استفاده کنید. همچنین دسترسی و بازدید از این غار برای افراد میانسال و افرادی که شرایط جسمانی مناسبی ندارند، کودکان و زنان باردار مناسب نیست. برای اقامت هم می‌توانید از مهمانسراها و هتل‌های شهرهای اطراف این غار استفاده کنید.
در صورتی که شما هم به غار کلماکره سفر کرده‌اید، تجربه خود از این سفر را با مخاطبان نابرو در میان بگذارید.
