نیم قرن از احداث باغ گیاه شناسی تهران (باغ ملی ایران) با واگذاری قطعه زمینی از مراتع ملی شده در اراضی چیتگر در کنار اتوبان تهران- کرج در منطقه ۲۲ کنونی تهران می‌گذرد. آن روزهایی که کلنگ این باغ زده‌شد، اراضی چیتگر جایی برای محدود کردن حریم غربی شهر تهران بود اما با گذشت زمان ساخت‌وسازهای بی‌رویه حریم‌های تهران را درنوردیدند و سایه برج‌های جدیدالتأسیس بر ماهیت طبیعت‌گرای این مناطق سنگینی کرد.
باغ گیاه شناسی اما باوجود همه تهدیدها و نابسامانی‌هایی که آن را محاصره کرده، هنوز با تمام قوا زیبایی‌هایش را حفظ کرده و همچنان پژوهشگران و عاشقان طبیعت را به دنیایی جادویی‌اش که از چهارگوشه جهان حرفی برای گفتن دارد فرامی‌خواند. جالب است بدانید که دسترسی به این باغ تا پیش از سال ۱۳۹۴ به‌صورت محدود و بیشتر با نامه از وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها ممکن بود و فقط چند سالی است که امکان بازدید از بخش‌هایی از این مرکز برای عموم مهیا شده است.
طی این سال‌ها بازدیدهای گروهی وسیعی از باغ انجام‌شده که امیدواریم سبب رونق آن شود و فرهنگ طبیعت دوستی را در ساکنان شهر صنعتی تهران پرورش دهد. بنابراین اگر علاقه‌مند به تنوع زیستی گیاهان هستید یا صرفاً از طبیعت، محیط‌زیست و تنوع گیاهی لذت می‌برید، ضروری است که از باغ‌موزه گیاهشناسی ایران بازدید کنید.
باغ گیاه شناسی چطور باغی است؟
باغ گیاه شناسی یا بوتانیکال گاردن (Botanical Garden) مکانی است که گیاهان مختلف در آن جمع‌آوری و به‌طور طبیعی از آن‌ها نگهداری می‌شود به‌عبارت‌دیگر این باغ، کلکسیون زنده گیاهان است. باغ گیاه شناسی برای مطالعاتی نظیر: شناسایی گیاهان، چگونگی تکثیر و خواص اکولوژیکی آن‌ها استفاده می‌شود. باغ گیاه شناسی معمولاً دارای قسمت‌های مختلفی ازجمله: هورتوریوم، گلخانه و ارباریوم… است.
گیاهان در هورتوریوم در یک واحد رده‌بندی (جنس یا خانواده) موردتحقیق و بررسی قرار می‌گیرند؛ وجود یک گلخانه نیز در باغ گیاه شناسی لازم و ضروری است زیرا گیاهانی که در این باغ نگهداری می‌شوند چون به یک نوع آب‌وهوا سازگار نیستند بنابراین آن عده از گیاهان که به سرما حساس هستند و یا احتیاج به رطوبت بیشتری دارند در گلخانه نگهداری می‌شوند.
در باغ گیاه شناسی تهران یک ارباریوم بزرگ یا گنجینه گیاهان، متشکل از نمونه‌های گیاهان خشک‌شده جهت پژوهشگران گیاهشناسی طبقه‌بندی و نگهداری می‌شود. این مجموعه در حقیقت، موزه نباتات خشک است که در حال حاضر با داشتن ۲۴۷ هزار نمونه گیاهی یکی از معتبرترین ارباریوم‌های منطقه خاورمیانه و بزرگ‌ترین و مجهزترین آن‌ها در کشور است. علاوه‌براین، تعداد زیادی نمونه گیاهی از سایر کشورهای دنیا از طریق مبادله در باغ ارباریوم ملی ایران نگهداری می‌شود. این بخش در حال حاضر قابل بازدید برای عموم نیست.
بخش‌های قابل بازدید باغ گیاه شناسی:
امروزه باغ گیاه شناسی با وسعت ۱۴۵ هکتار و دارا بودن ۲۵ مجموعه و بیش از ۴ هزار گونه گیاهی از رویشگاه‌ها و اقلیم‌های ایران و جهان علاوه بر محیطی پژوهشی، یکی از جاذبه‌های تهران بزرگ‌شده است و همگان با رعایت نکاتی چون خارج نشدن از مسیرهای مشخص‌شده، خودداری از چیدن گل‌ها و گیاهان، خودداری از نزدیک شدن به آبشارها و دریاچه‌ها و همچنین نریختن زباله و نشکستن شاخه درختان و احترام به حقوق گیاهان و سازندگان این باغ، می‌توانند از باغ گیاه شناسی تهران دیدن کنند:
اقلیم خزر
اگر از فضای دودآلود شهر تهران خسته شده‌اید و دلتان می‌خواهد سری به شمال ایران بزنید اما وقت و امکانش را ندارید، بهترین جایگزین آن بخش خزر باغ‌گیاه‌شناسی است؛ با ورود به این بخش، تصور می‌کنید که به جنگل‌های شمال ایران پای گذاشته‌اید. حتی خاک بخش خزری را هم از خود شمال آورده‌اند. ساخت ناحیه خزری در این باغ از سال ۱۳۵۱ آغاز شد و همچنان گیاهانی به آن اضافه می‌شود.
اقلیم خزر یکی از قدیمی‌ترین مجموعه‌های باغ گیاهشناسی است. آب‌وهوای این منطقه باورنکردنی است. بوی جنگل‌های شمال در آن به مشام می‌رسد و گونه‌های گیاهی متنوع و پوشش انبوه گیاهان واقعا فرد را به حال و هوای شمال می‌برد.
این منطقه وسیع، ۶۴ گونه درختی و درختچه‌هایی از ۲۹ تیره گیاهی را در خود جای‌داده که تعداد درختان این منطقه به بیش از ۵ هزار اصله درخت می‌رساند همچنین در کنار حوزه خزر، دریاچه‌ای یک هکتاری با عمق سه متر ایجادشده است که به رطوبت این منطقه کمک می‌کند.
اقلیم البرز
در اقلیم البرز هم ۲۴۰ گونه گیاهی کاشته شده است که شامل گیاهانی چون پونه، آویشن، ثعلب، توتیا، نعناع چمنی، گزنه، شیپوری، گلپر، سنبل صحرایی، زنبق، خیارک و غیره می‌شود.
اقلیم‌های جهانی باغ ملی گیاه شناسی
اقلیم چین و ژاپن، اقلیم آمریکا و باغ‌های اروپایی اقلیم‌های جهانی این باغ هستند؛ در اقلیم چین و ژاپن، باغ‌های چینی و ژاپنی به زیبایی بازسازی شده‌اند. در اقلیم آمریکا هم حدود ۳۵ گونه وجود دارد که با توجه به جنبه تزئینی انواع گیاهان کاشته شده و تناوب گل‌دهی آن‌ها از بهار تا اواسط پاییز چشم‌انداز منحصربه‌فردی به این کلکسیون بخشیده است. در کلکسیون گیاهی اروپا هم باغ اروپایی از ترکیب نرده‌ها و ستون‌های آجری ساخته و با رزهای رونده و کلماتیس تزئین شده است.
بخش‌های غیرقابل بازدید برای عموم باغ ملی گیاه شناسی
علاوه بر مجموعه‌های یادشده باغ گیاه شناسی ایران، مجموعه‌های دیگری هم وجود دارند که بسیار غنی هستند اما بازدید آن برای عموم ممکن نیست:
اقلیم ایران-تورانی
مجموعه رویشی ایران- تورانی بخش دیگری از این باغ است. این ناحیه رویشی در طبیعت ایران، بخش وسیعی از کشور را در برمی‌گیرد که از شمال به کوهپایه‌های سلسله کوه‌های البرز و کوه‌های شمالی خراسان، از جنوب به منطقه صحرا سندی، از شرق به مرزهای کشورهای افغانستان و پاکستان و از غرب به سلسله جبال زاگرس محدود می‌شود.
اقلیم زاگرس به‌عنوان زیرمجموعه بخش ایرانی-تورانی در نظر گرفته می‌شود. عملیات احداث این بخش باغ از سال ۱۳۶۷ آغاز شد. در این منطقه ۳ هکتاری، گیاهان مختلف کوه‌های زاگرس وجود دارند. این اقلیم از ۶ قطعه مجزا تشکیل‌شده که با باغ‌راه‌های سنگفرش شده از یکدیگر جدا می‌شوند. در حال حاضر ۴۲ گونه چوبی و ۳۰ گونه علفی در این مجموعه رویشی استقراریافته است.
درخت‌های این مجموعه شامل بلوط ایرانی است و همچنین گونه‌هایی از زرشک، سنجد، گلابی وحشی، مو، بید، سپیدار، ارغوان، سیاه تلو، زبان گنجشک و زالزالک هم در این اقلیم کاشته شده است.
در این مجموعه گیاهی دریاچه آب شور هم ایجادشده که در اطراف آن‌گونه‌های شور پسند مناطق بیابانی ایران کاشته شده است. ۲۳ اجتماع گیاهی و حدود ۴۰ گونه گیاهی از مهم‌ترین گیاهان معرف جوامع گیاهی بیابانی در این منطقه کاشته شده‌اند.
اقلیم هیمالیا
اقلیم قفقاز
منطقه قفقاز و آسیای میانه پوششی تُنُک دارد و کلکسیون گیاهی آن با درختان بلند مازو و اوری در بخش جنوب شرقی و در غرب و جنوب غربی ایبا افرا و در درختان بارانک تکمیل‌شده است.
بخش‌های دیگری همچون باغ میوه، گیاهان زینتی، نهالستان قدیم، پهن برگان همیشه‌سبز،، گیاهان دارویی و صنعتی، ارباریوم و باغ سیستماتیک برای عموم قابل بازدید نیست.
باغ گیاه شناسی هرساله در دو فصل بهار و پائیز جشنواره‌های فصلی برگزار می‌کند که ازجمله زیباترین این جشنواره‌ها، جشنواره گل‌های داودی است که در ماه آبان برگزار می‌شود. موزه حشرات نیز از فروردین ۱۳۹۷ در محوطه این باغ گشوده است. در محوطه این باغ یک رستوران ایرانی و یک کافه وجود دارد که بازدیدکنندگان می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند. دسترسی به این باغ زیبا در کیلومتر ۱۴ آزادراه تهران کرج با وسیله شخصی، از خروجی سرو آزاد (آزادشهر) به‌سوی بلوار گیاه شناسی ممکن است و در صورت استفاده از وسیله نقلیه عمومی امکان گرفتن تاکسی از ایستگاه متروی ایران خودرو تا ابتدای بلوار گیاه شناسی وجود دارد.
آدرس باغ گیاه شناسی ملی ایران
اتوبان تهران ـ کرج، خروجی پیکانشهر، آزادشهر، بیست متری سرو آزاد، بلوار باغ گیاهشناسی ملی ایران.
زمان بازدید باغ گیاه شناسی ملی ایران
روزهای شنبه تا جمعه از ساعت ۹ صبح الی ۱۷
شماره تماس باغ گیاه شناسی ملی ایران
۰۲۱۴۴۷۸۷۲۹۷
۰۲۱۴۴۵۸۰۲۸۲
هزینه بلیط مجموعه برای عموم مردم ۱۰ هزار تومان برای دانشجویان ۳۰ درصد برای دانش آموزان ۵۰ درصد و بازنشسته ها نیز ۵۰ درصد می باشد.
مسیرهای دسترسی به باغ گیاه شناسی از طریق مترو
ایستگاه متروی ایران خودرو و ایستگاه متروی وردآورد
عکس‌ها: زیبا مغربی
