ارگ کریم خان شیراز؛ جلوه‌ای از جلال و شکوه دوران زندیه

ارگ کریم خان شیراز از مهم‌ترین بناهای باشکوه باقیمانده از دوران زندیه در شیراز است. ساختمان ارگ کریم خان زند بنایی است قلعه مانند با بارویی محکم و بلند که چهار برج دیده‌بانی در چهارگوشه آن به چشم می‌خورد. این برج‌ها از ابهت خاصی برخوردارند. مانند بسیاری از مکان‌های دیدنی شیراز، بهترین زمان بازدید از ارگ کریم خان، فصل بهار است. محوطه داخلی ارگ کریم خان مملو از درختان نارنج است که عطر شکوفه‌های آن در بهار هوش ازسرتان می‌برد.

تاریخچه ارگ کریم خان زند

بعد از پایان حکومت نادر، کریم خان زند وکیل‌الرعایا شد. او در طول پانزده سال حکمرانی خود که مرکز آن شیراز بود، زمینه را برای ساختن چند بنای مهم در شیراز فراهم کرد. مجموعه وکیل شیراز و ارگ کریم خانی جز این بناها هستند. ارگ کریم خان زند محل حکومت و زندگی خاندان زند بوده است که در طول تاریخ دستخوش تغییرات زیادی شده است. بعد از دوران زندیه، در دوران قاجار از این بنا به‌عنوان محل سکونت حکمرانان قاجار استفاده شد. اما ازآنجا که طرح و نقش به‌کاررفته در این بنا به مذاق قاجاریه خوش نیامد، بسیاری از نقاشی‌های موجود بر گچبری دیوارها، در این زمان تخریب شد و تزئینات دیگری جایگزین آن‌ها شد. در سال 1310 بعد از تغییر کاربری این بنا به زندان شهربانی، بیشترین تخریب‌ها در ارگ کریم خان صورت گرفت.

معماری ارگ کریم خان زند

ارگ کریم خان زند در زمینی به مساحت 12800 مترمربع با 4000 مترمربع زیربنا ساخته است. این زمین به شکل مستطیل است و در چهارگوشه آن چهار برج مدور سه‌ طبقه قرار دارد. ارتفاع هر یک از این برج‌ها تقریبا به 15 متر می‌رسد. البته در زمان قدیم خندقی نیز در دورتادور این ارگ کشیده شده بود تا ارگ از چهار طرف آزاد باشد و تماسی با سایر ساختمان‌های شهر نداشته باشد. دیوارهای ارگ آجری است و تا دوازده متر ارتفاع دارد. بر لبه بالای دیوارها، کنگره‌ها و جان‌پناه‌های مختلفی وجود دارد که نقوش زیبایی دارد. این فضاها در قدیم برای دیده بانی و حفاظت از ارگ به کار می‌رفته است.

ورودی ارگ کریم خان و محوطه داخلی

ورودی ارگ یک هشتی دارد که ازیک‌طرف به بنای داخلی و از طرف دیگر به یک حیاط‌خلوت راه دارد. سر در ورودی ارگ با کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ، نبرد رستم و دیو سفید را نشان می‌دهد. حیاط وسیع داخل بنا محیطی است با درختان بسیار و آب‌نماهای گوناگون.

البته روح به‌کار رفته در این بنا، بیشتر از آن‌که نمادِ بلندپروازی‌های معماری‌های گذشته باشد، بر قناعت به داشته‌ها و لذت بردن از لحظه حال دلالت دارد. طرح بنا نظیر کاخ‌های این دوران از یک ایوان دو ستونی با تالاری در میان آن و اتاق‌هایی در اطراف آن تشکیل‌شده است.

ستون‌های چوبی این بنا بسیار زیبا و درخور تحسین است. ستون‌هایی که در کمتر جایی می‌توانید نظیر آن‌ها را پیدا کنید. حوض نیز یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های معماری ایرانی بوده است که در ارگ کریم خان هم شاهد آن هستیم. حوضی که در سرتاسر محوطه داخلی کشیده است.

ارسی‌های رنگی، رقص نور و رنگ

تالارها با پنجره‌ها چوبی مشبک و شیشه‌های رنگی تزئین‌شده است که شیرازی‌ها به آن ارسی می‌گویند. در این بنا شیشه‌های به‌کاررفته در ساختمان، زیبایی فضای بیرون را به داخل بنا می‌کشد و رقص نور و رنگ فضای داخلی بنا را زیبا و چشم‌نواز می‌کند. استفاده از رنگ‌های متعدد ازجمله ویژگی‌های اصلی تزئینات بناها در این دوران است. امروزه از نقاشی‌های سقف، نمونه کمی به ‌جامانده است.

شیشه‌های رنگی پنجره‌های این عمارت سوژه بسیار زیبایی برای عکاسی است. اگر اهل عکاسی هستید حتما در ساعت‌هایی از روز به اینجا سر بزنید که نور مناسب وجود داشته باشد و از بازی نور و رنگ بر رویِ این پنجره‌ها لذت ببرید.

کج شدگی ارگ کریم خان شیراز

یکی از برج‌های بنای ارگ در طی تاریخ کج شده است و کج شدن آن دستِ‌ِکمی از برج پیزا ندارد. علت این کج شدن به ‌طور دقیق مشخص نیست. بعضی‌ها معتقدند این اتفاق به علت وجود حمام در طول زمان افتاده است. برخی هم باور دارند که کج شدگی بنا به خاطر وجود خندق اطراف آن بوده است.

حمام یا خزینه ارگ کریم خان شیراز

حمام ارگ کریم خان در گوشه درب ورودی این بنا وجود دارد. دیواره‌های حمام با گچ‌بری‌های زیبا تزیین‌شده است. رختکن این حمام به صورت یک هشت‌ضلعی ساخته شده است. این حمام هم از نقاطی است که می‌توانید از آن حسن استفاده را بکنید و اگر فکر می‌کنید که استعداد خوانندگی دارید، می‌توانید این استعداد را در اینجا ظهور و بروز بدهید. البته چه‌ بهتر که از قبل آوازهای سنتیِ متناسب با چنین بنایی را تمرین کرده باشید.

محوطه اطراف ارگ کریم خان شیراز

اطراف ارگ کریم خان شب‌ها نورپردازی و نمای بسیار زیبایی دارد، به ‌خصوص در ایام نوروز اطراف این ارگ دلپذیر و تماشایی است. حضور گروه‌های موسیقی کوچک با انواع سازها در این زمان، صفا و نشاط خاصی به این مکان داده است. راستی اگر تا اینجا آمدید، حتما یادتان باشد که به بستنی و فالوده فروشی معروف پشت ارگ کریم خان زند سر بزنید و بستنی سنتی شیراز و فالوده شیراز را از دست ندهید.

آدرس ارگ کریم خان شیراز

ارگ کریم خان در مرکز شیراز در خیابان زند و کنار میدان شهدای شیراز قرارگرفته است. ناگفته نماند که این ارگ فاصله کمی با مجموعه وکیل دارد و می‌توانید بعد از بازدید از ارگ کریم خان زند سری به بازار وکیل و مجموعه وکیل بزنید.